Za Żelazną Bramą
Z Wikipedii
Osiedle Za Żelazną Bramą – warszawskie osiedle mieszkaniowe leżące częściowo na terenie Mirowa na Woli, a częściowo w Śródmieściu. Nazwa pochodzi od nieistniejącej już bramy żelaznej, będącej wejściem do Ogrodu Saskiego. Obecnie w miejscu bramy stoi obrócony w roku 1970 (tak aby uzupełnić Oś Saską) Pałac Lubomirskich. Historycznymi, XIX-wiecznymi granicami osiedla są ulice: Chłodna, Żabia, Skórzana, Graniczna i Ogród Saski.
Osiedle wybudowane w latach 1965-1972 jako zwycięski projekt konkursowy SARP z roku 1961 (architekci: Andrzej Skopiński, Jacek Czyż, J. Furman, J. Józefowicz), zajęło teren obszaru praktycznie pozbawionego zabudowy od czasów II wojny światowej (znajdowało się tutaj getto w Warszawie, po którego likwidacji Niemcy zrównali całą zabudowę z ziemią). Cechą charakterystyczną osiedla jest 19 potężnych, długich, 15-piętrowych bloków, wypełnionych dużą ilością mieszkań (ponad tysiąc mieszkańców w jednym budynku), w dużej części z ciemnymi kuchniami. Standard zabudowy jest zróżnicowany, poszczególne budynki zawierają mieszkania różnej wielkości (przeważają mieszkania bardzo małe), te z początkowego okresu budowy były wyposażane w parkiety. Każdy korytarz i każde mieszkanie wyposażone zostały w nowatorskie jak na budownictwo PRL tzw. okna francuskie (okna o wysokości całej kondygnacji). Zabezpieczenie przeciwpożarowe stanowią tzw. suche piony dla straży pożarnej (dwa na każdy budynek) czyli puste rury do rozprowadzania wody dla zaworów hydrantów na każde piętro. W przypadku podłączenia pionów do chodnikowych hydrantów mieszczących się przy każdym budynku system pozwala na nieskończone zasoby wody dla celów ratowniczo-gaśniczych. Partery wszystkich domów wyposażone w szklane witryny o wysokości piętra (każdy budynek został zaprojektowany na słupach Pilotis wg. zasad najsłynniejszego architekta modernizmu Le Corbusiera) przeznaczone są zgodnie z zamierzeniami architektów głównie na cele handlowo-usługowe. Powoduje to, iż każdy blok przyciąga nawzajem klientów z budynków sąsiednich co generuje przychody dla prywatnych drobnych przedsiębiorców, nowe inwestycje i dbanie o estetykę budynków. W skład osiedla wchodzą także niższe budynki. Łącznie osiedle zamieszkuje ponad 25 tysięcy mieszkańców.
Od lat 90. XX w. na terenie osiedla zaczęła być intensywnie prowadzona zabudowa kolejnymi budynkami. Częściowo jest to zabudowa z pogwałceniem oryginalnej koncepcji urbanistycznej, częściowo natomiast zabudowywanie umyślnej rezerwy pod przyszłą zabudowę w okolicy alei Jana Pawła II. Na nową część składają się m.in. zwarta zabudowa pasa wzdłuż zachodniej strony ul. Jana Pawła II, częściowe wypełnienie północnych stron ulic Krochmalnej i Grzybowskiej, bryły hoteli Mercure, Westin, Radisson, wieżowce TP S.A. i PZU i in.
Obecnie jest to miejsce zamieszkania wielu azjatyckich imigrantów, zwłaszcza Wietnamczyków, którzy stanowią jednak zdecydowaną mniejszość mieszkańców. Na osiedlu mieszkali m.in. Agnieszka Fitkau-Perepeczko, Marek Perepeczko, Wojciech Młynarski. Na temat osiedla Iga Cembrzyńska nagrała utwór "Co będzie za Żelazną Bramą", inspirowany decyzją władz i blokowiskiem. Nie stał się przebojem. Na osiedlu kręcono wiele filmów, m.in. część scen filmu "Miś", W labiryncie, Punkt widzenia
Ciekawostką jest, że wbrew obiegowym opiniom, nie jest to osiedle zbudowane z wielkiej płyty, a w nowatorskiej na swoje czasy w mieszkaniówce technologii budowlanej "Stolica" - monolitycznych betonów wylewanych. Przy pomocy szalunków wylewano betonem konstrukcję nośną, a po zastygnięciu ponawiano czynność piętro wyżej. Inne ściany (np. elewacyjne) są wybudowane z pustaków.
Budynki osiedla zostały zaprojektowane z myślą o funkcji społecznej, na parterach znajdują się hole o dużej powierzchni, które po dziś dzień służą zgromadzeniom mieszkańców. Na poszczególnych piętrach zostały zaprojektowane odpowiednio mniejsze przestrzenie (zlokalizowane przy windach) przeznaczone dla ludzi zamieszkujących daną kondygnację. Życie zweryfikowało ten zamysł, do żadnych zgromadzeń (poza oczekiwaniem na windę) nie dochodziło, i dziś bardzo wiele z nich zostało zabudowanych i włączonych do sąsiadujących mieszkań jako dodatkowe pokoje.
Miejska legenda głosi, iż Władysław Gomułka podczas prac nad projektem osobiście naciskał na architektów, celem ograniczania "luksusów" dla mieszkańców, włącznie z wprowadzeniem wspólnych łazienek i ubikacji dla wielu mieszkań. Jego pomysł to zbiorcze łazienki i kuchnie na korytarzu. Na szczęście nie doszło do realizacji tego pomysłu.
Osiedle w latach 90. zostało podzielone na dwie spółdzielnie, granica między nimi przebiega dokładnie tak jak granica między dzielnicą Śródmieście, a dzielnicą Wola.
Również w latach 90. XX w. zaczęła się powolna modernizacja budynków. Zmiany z powodu ograniczonych funduszy postępowały i postępują stopniowo. Wymieniono instalację wodociągową, także okna i drzwi wejściowych przestrzeni wspólnych (korytarze, hole), wymieniono okna w wielu mieszkaniach. Budynki zostały ocieplone, wymieniono dużą część wind. Wprowadzono domofony, zazwyczaj dublujące się jeszcze na poszczególnych kondygnacjach. Całość modernizacji przebiega w sposób wysoce chaotyczny, typowy zresztą dla prawie wszystkich powojennych osiedli mieszkaniowych modernizowanych współcześnie. W toku prowadzonych zmian wprowadzono szereg ingerencji okaleczających oryginalne projekty architektoniczne (zmiana rysunku elewacji przez zamurowanie przeszklonych ścian tzw. luksfer, poprzegradzania przestrzeni holu itp.). W połowie lat 90. pojawił się pomysł zwiększenia powierzchni mieszkań przez dowieszenie do elewacji przybudówek z blachy trapezowej. Pomysł ten upadł, ku uldze środowisk architektonicznych. Budynki osiedla po zakończeniu ery PRL wielokrotnie krytykowano w prasie i rozmaitych książkach. Najczęściej podkreślano takie wady i złe rozwiązania jak absurdalnie małe powierzchnie mieszkań, kuchnie bez okien, chaotyczne rozmieszczenie bloków na planie zburzonego przez niemieckich nazistów miasta, niski standard wykonania, radykalnie modernistyczny projekt niedostosowany do wysokich wymagań każdego Człowieka.
[edytuj] Ciekawostki
- Jedynym dekoracyjnym i niefunkcjonalnym elementem osiedla jest żelbetowa rzeźba-fontanna w kształcie warszawskiej Syreny. Prawdopodobnie postawiona w 1972 r. Obiekt w stanie zdewastowanym znajduje się przy ul. Granicznej 4.
