Ziemia chełmińska

Z Wikipedii

Herb ziemi chełmińskiej

Położenie ziemi chełmińskiej z michałowską (ciemniejszy zielony) na mapie Polski z zaznaczonymi województwami i powiatami.

Ziemia chełmińska z michałowską na mapie hydrograficznej Polski.

Ziemi chełmińskiej nie należy mylić z ziemią chełmską.

Ziemia chełmińska – kraina historyczna i region geograficzny, do których początkowo zaliczano obszar leżący w łuku Wisły pomiędzy jej prawym, wschodnim brzegiem a Drwęcą na południu i Osą aż do jej ujścia na północy. Dwa główne i najstarsze (prawa miejskie 1233 r.) miasta ziemi chełmińskiej to Chełmno – od którego pochodzi nazwa regionu i Toruń, położone nad Wisłą.

Od II poł. XIII w. do ziemi chełmińskiej zaczęto zaliczać także ziemię lubawską – powiaty nowomiejski, iławski wokół Lubawy i działdowski wokół Lidzbarka oraz ziemię michałowską (część ziemi dobrzyńskiej naprzeciwko Brodnicy). Administracyjne centrum stanowiło miasto Chełmno leżące nad Wisłą, na północnym zachodzie. Ziemia chełmińska społecznie i językowo związana była z Kujawami, należąc do dzielnicy mazowieckiej, dla której stanowiła obszar nadgraniczny wobec Prus. W okresie rozdrobnienia feudalnego stąd rozpoczęła się intensywna akcja misyjna zapoczątkowana przez Konrada mazowieckiego. Za podjęcie akcji misyjnych nadał on biskupowi pruskiemu Chrystianowi (1222) dobra w zachodniej części ziemi chełmińskiej. Dokument ten jest ważny poznawczo, gdyż wymienia nazwy istniejących tutaj 59 polskich grodów i wsi. Odbyło się kilka wypraw krzyżowych, które wywołały niszczycielskie wyprawy odwetowe ze strony pogańskich plemion pruskich. Ziemia chełmińska była historycznie pierwszą, na którą sprowadzeni zostali Krzyżacy dla obrony przed Prusami. W latach 1466-1793 istniało województwo chełmińskie.

Tereny te już podczas I rozbioru polski znalazły się w państwie Pruskim. Przez krótki okres znajdowało się w Księstwie Warszawskim. Po I wojnie światowej cała ziemia chełmińska znalazła się z powrotem w państwie polskim na obszarze województwa pomorskiego. Okres międzywojenny przyczynił się do rozwoju regionu, jednak nadejście II wojny światowej spowodowało zniszczenia, jakich ta ziemia od dawna nie zaznała. Został zniszczony praktycznie doszczętnie Grudziądz. Reszta miast ucierpiała również w mniejszym lub większym stopniu, praktycznie bez szwanku uchował się Toruń i Chełmno.

W PRL ziemia chełmińska znalazła się w województwie bydgoskim. W 1975 r. po reformie administracyjnej ponad 90% terytorium ziemi chełmińskiej znalazło się w województwie toruńskim (historycznie rzecz biorąc można by powiedzieć, że Toruń stał się stolicą województwa chełmińskiego). Obecnie wchodzi w skład województwa kujawsko-pomorskiego oraz w mniejszym stopniu województwa warmińsko-mazurskiego. Jest podzielona na 11 powiatów leżących w mniejszej lub większej części na terenie ziemi chełmińskiej.

Obecnie ziemię chełmińską zamieszkuje ok. 650 tysięcy ludzi.

Większe miasta: Toruń, Grudziądz, Chełmno, Brodnica, Golub-Dobrzyń, Chełmża, Wąbrzeźno, Nowe Miasto Lubawskie, Lubawa, Lidzbark i Działdowo.