Buchenwald
Z Wikipedii
Konzentrationslager Buchenwald, Konzentrationslager Buchenwald/Post Weimar (KL Buchenwald, KZ Buchenwald), z początku nazywany Konzentrationslager Ettersberg - niemiecki obóz koncentracyjny założony w Ettersberg w pobliżu Weimaru, (Turyngia, Niemcy). Funkcjonował od lipca 1937 roku do końca wojny.
Spis treści |
[edytuj] Historia obozu
Komendantami byli:
- Karl Otto Koch, lipiec 1937 – grudzień 1940
- Hermann Pister, styczeń 1941 – kwiecień 1945
Obóz został założony w 1937 roku. Przyjął z początku część więźniów z KL Sachsenhausen oraz więźniów z zamykanych właśnie obozów KL Sachsenburg i KL Lichtenburg. Z początku znaleźli się w nim głównie członkowie niemieckiego ruchu oporu, Świadkowie Jehowy, kryminaliści, rzadziej więźniowie homoseksualni. W 1938 roku warunki bytowe się zdecydowanie pogorszyły, rozwinął się również dotkliwy system kar dla więźniów. Wówczas również prowadzono odrębne traktowanie dla żydowskich więźniów, których odsetek szybko wzrasta i staje się jedną z głównych kategorii więźniów. Umieralność jest wysoka, latem 1940 roku zostaje otwarte pierwsze krematorium w obozie.
Na więźniach prowadzono badania naukowe i pseudonaukowe, na potrzeby firmy Behring z Marburga i berlińskiego Instytutu Robert Koch. Więźniowie pracowali również w komandach fabrycznych, m.in. na potrzeby spółek Gustloff z Weimaru oraz Fritz-Sauckel produkujących sprzęt zbrojeniowy. W 1943 roku zostały utworzone wielkie podobozy przy fabryce Erla-Maschinenwerk GmbH w Lipsku, w fabryce samolotów Junkers w Schönebeck i fabryce Rautal w Wernigerode. W tych fabrykach pracowało również wielu Polaków przysyłanych m.in. z Auschwitz i z Majdanka. W 1945 roku Buchenwaldowi podlega prawie setka podobozów.
W sierpniu 1943 w pobliżu powstał duży obóz koncentracyjny Dora, z początku - jako podobóz - zasilany również więźniami Buchenwaldu. W październiku 1944 Dora stała się autonomicznym obozem. Od sierpnia 1944 roku kierownictwu SS Buchenwaldu zostały przypisane również podobozy KL Ravensbrück.
Wraz z awansem na Zachód Armii Czerwonej w 1945 roku przez Buchenwald przeszła duża ilość więźniów z zamykanych obozów ze wschodu. Przybywali oni Marszami Śmierci.
Obóz został w dużej części ewakuowany przez Niemców tuż przed nadejściem wojsk alianckich, a wyzwolony 11 kwietnia 1945 roku przez amerykańską 3. Armię, przy minimalnym oporze ze strony nazistów. Tuż przed przybyciem Amerykanów w obozie wybuchło powstanie więźniów, zorganizowane przez licząca kilkuset ludzi organizacje (posiadali kilkadziesiąt sztuk broni palnej - był to jedyny taki przypadek w obozach hitlerowskich), którzy zdobyli szturmem obozowe posterunki i przejęli większość terenu obozu. Ruch oporu obejmował ludzi wielu narodowości.
[edytuj] Więźniowie i ofiary
Więźniowie byli poddani kategoryzacji wedle przynależności narodowościowej. Już na bramie napis brzmiał: „Jedem das Seine” (pl. Każdemu co jego (ściśle) lub inaczej: Każdemu to, co mu się należy). Najgorszy więc był status Żydów, wśród których odsetek ofiar był największy. Także dramatyczny los był Świadków Jehowy, którzy nawet pod groźbą śmierci odmawiali służby w Wehrmachcie. Począwszy od września 1939 w obozie znajdowali się również Polacy, którzy wraz z Żydami byli umieszczani do połowy 1940 roku w tzw. „obozie specjalnym”, pod namiotami, gdzie umieralność była olbrzymia. W Buchenwaldzie umieszczani również byli Romowie i Sinti, Czesi, a także zakładnicy holenderscy i jeńcy sowieccy, a także lotnicy alianci zestrzeleni nad Francją oraz duża grupa duńskich policjantów. Wielu więźniów zabijanych było przez powieszenie, zastrzykiem fenolu w serce, rozstrzelaniem lub za pomocą gazu w pobliskim Bernburgu. W KL Buchenwald od 1937 do 1945 roku przebywało tam łącznie ok. 250 tys. osób ze wszystkich krajów Europy, liczbę ofiar szacuje się na 56 tys. Wielu więźniów zmarło z wyczerpania już po wyzwoleniu obozu przez Amerykanów. Pochowano ich w grobach indywidualnych koło Wieży Bismarcka. Po zburzeniu wieży i wybudowaniu pomnika władze NRD ekshumowały ich szczątki i przeniosły do grobów masowych usytuowanych wokół pomnika. Grób ośmiu więźniów polskich zmarłych po wyzwoleniu obozu znajduje się na skraju cmentarza na prawo od pomnika. Przed pomnikiem znajdują się masowe mogiły z urnami zawierającymi prochy więźniów (wśród nich bardzo wielu Żydów polskich, niemieckich i austriackich), których zwłoki spalono w krematoriach, zmagazynowanymi przez SS, nigdy nie odesłanymi do rodzin zmarłych.
[edytuj] Znani więźniowie
- Bruno Apitz, powieściopisarz: Nadzy wśród wilków
- Leon Blum, polityk francuski
- Emil Carlebach, późniejszy wydawca Frankfurter Rundschau
- Édouard Daladier, polityk francuski
- Adam Englert, podpułkownik żandarmerii,
- Maurice Halbwachs, socjolog francuski
- Werner Hilpert, późniejszy przewodniczący CDU w Hesji
- Imre Kertesz, węgierski pisarz, noblista
- Eugen Kogon, pisarz niemiecki, historyk Buchenwaldu (Der SS-Staat)
- Karol Kulisz, polski działacz narodowy i duchowny ewangelicki
- Władysław Miegoń, polski ksiądz, komandor podporucznik, błogosławiony
- Franciszek Myśliwiec
- Paul Reynaud, polityk francuski
- Mafalda von Hessen, księżna heska, z domu di Savoia, córka włoskiego króla Wiktora Emanuela III.
- Wojciech Rogaczewski, polski ksiądz
- Jorge Semprún, pisarz
- Ernst Thälmann, przewodniczący Komunistycznej Partii Niemiec
- Aleksander Ulrych, polski przedsiębiorca i polityk z Kalisza, szef okręgu AK "Zachód"
- Ernst Wiechert, chrześcijański pisarz: Der Totenwald
- Elie Wiesel, późniejszy pisarz, noblista
- Stefan Jerzy Zweig
[edytuj] Dzieje powojenne
W latach 1945-1950, w okresie administracji sowieckiej, na terenie obozu powstał nowy obóz specjalny pod nadzorem NKWD który funkcjonował jako miejsce internowania dla nazistowskich przestępców wojennych, a także, pod koniec, przeciwników władzy komunistycznej (niejednokrotnie także byłych więźniów obozów hitlerowskich). Wielu z nich pochowano w lesie za dawnymi koszarami SS w bezimiennych grobach.
W 1958 roku powstały na miejscu dawnej Wieży Bismarcka pomnik i mauzoleum. Z budynków obozowych zachowały się b. koszary SS i parę will, wybudowanych dla funkcjonariuszy KL. Dziś w koszarach znajduje się muzeum z programem oprowadzania i działalnością naukową.
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Bibliografia
Wykaz bibliografii dla serii artykułów o niemieckich obozach w latach 1933-1945 został umieszczony na osobnej stronie.
