Inuktitut
Z Wikipedii
| ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ Inuktitut |
|
| Obszar | Kanada |
| Liczba mówiących | około 30 000 tysięcy[1] |
| Ranking | ??? (poza pierwszą 100.) |
| Klasyfikacja genetyczna | języki eskimo-aleuckie • języki eskimoskie •• języki inuickie ••• inuktitut |
| Pismo | łaciński, inuicki(patrz niżej) (odmiana sylabariusza kanadyjskiego) |
| Status oficjalny | |
| Język urzędowy | Nunavut, Nunavik, Terytoria Północno-Zachodnie, Nunatsiavut (Kanada) |
| Regulowany przez | Inuit Tapiirit Kanatami |
| Kody języka | |
| ISO 639-1 | iu |
| ISO 639-2 | iku |
| SIL | IKU |
| Występowanie | |
 Zasięg różnych dialektów inuktitut |
|
| W Wikipedii | |
Zobacz też: język, języki świata
 |
|
| Do tej strony wymagana jest inuicka czcionka. Jeśli takiej nie posiadasz, możesz ją pobrać stąd. |
|---|
Inuktitut (ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ inuktitut znaczy dosłownie język ludzi albo nasz język) to język aglutynacyjny należący do rodziny języków eskimo-aleuckich, używany głównie w Kanadzie.
Jako język urzędowy jest używany w Nunavut i Terytoriach Północno-Zachodnich, a także częściowo w Quebecu oraz Nowej Fundlandii i Labradorze. Na Grenlandii językiem urzędowym jest kalaallisut, który jest czasem uważany za jeden z dialektów inuktitut.
Spis treści |
[edytuj] Fonetyka inuktikut
[edytuj] Samogłoski
Inuktitut posiada trzy samogłoski (a, i oraz u). Dzielą się one na długie i krótkie, tj. samogłoska może być pojedyncza, krótka /a/ lub podwojona, długa /aː/. W alfabecie łacińskim długie samogłoski są zapisywane podwójnie (aa, ii, uu). Istnieje jeszcze jedna dwugłoska, ai, która jest liczona jako jedna litera.
W języku inuktikut zróżnicowana jest wymowa samogłosek. Np. na Grenlandii literę i czyta się /i/, lecz w północnej Kanadzie jest już ona wymawiana /ə/, a na Alasce, gdzie są tylko dwie samogłoski, i jest wymawiane /a/.
[edytuj] Spółgłoski
W języku inuktitut występuje piętnaście spółgłosek (p, t, k, q, s, v, l, j, g, c, m, n oraz ng /ŋ/). W niektórych dialektach występują jeszcze dwie: /ɬ/, zapisywane jako ł (lub, w razie braku odpowiednich czcionek, co Polaków nie dotyczy, znakiem &), oraz wydłużone ng /ŋː/, zapisywane jako nng.
Pierwsze cztery spółgłoski: p, t, k oraz q są bezdźwięczne i oznaczają tylko dłuższe lub krótsze przerwy; można je porównać do naszej kropki, przecinka i średnika. S wymawia się /sl/. Spółgłoski: m, n oraz ng zaliczają się do spółgłosek nosowych.
[edytuj] Akcent i intonacja
W języku inuktitut bardzo ważna jest intonacja i akcent, bowiem postawienie akcentu w złym miejscu może zmienić znaczenie wypowiadanego zdania. Odpowiednia intonacja jest bardzo ważna przy zadawaniu pytań. Przedłużona głoska na końcu zdania powoduje przekształcenie go w zdanie pytające, działa tak jak polskie czy na jego początku. Przykład:
| Inuktitut uqaqtuq. | (ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ ᐅᖃᖅᑐᖅ) | Ona umie mówić w inuktitut. |
| Inuktituk uqatuuq? | (ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ ᐅᖃᖅᑑᖅ) | Czy ona umie mówić w inuktitut? |
[edytuj] Gramatyka
Jest to język typu SOV, tj. zdanie ma konstrukcję podmiot+dopełnienie+orzeczenie. Zdanie Ja oglądałem ten film brzmiałoby Ja ten film oglądałem. Podobną konstrukcję mają min. języki chińskie czy łacina. Inuktitut jest językiem polisyntetycznym - tworzenie zdania polega na dodawaniu do słowa - czasownika lub rzeczownika - specjalnych sufiksów albo prefiksów, które określają osobę, czas itp. Przykładowo w inuktitut nie ma słowa ja. Aby określić, że daną czynność wykonuje pierwsza osoba liczby pojedynczej, dodaje się końcówkę -nga, -ngai lub inną. Można tym sposobem tworzyć bardzo długie, praktycznie niekończące się słowa, np.:
| Quviasuktunga tamaaniinnama | (ᖁᕕᐊᓱᒃᑐᖓ ᑕᒫᓃᓐᓇᒪ) | Jestem szczęśliwy że jestem tutaj. |
| Pariliarumaniralauqsimanngittunga | (ᐸᕆᓕᐊᕈᒪᓂᕋᓚᐅᖅᓯᒪᙱᑦᑐᖓ) | Nigdy nie powiedziałem, że chcę jechać do Paryża. |
W języku inuktitut nie ma żadnych "wyjątków", i każde słowo tworzy się według ustalonych zasad, dlatego kiedy zna się owe zasady, gramatyka jest bardzo łatwa. Przykład odmiany czasownika:
| Malik | ᒪᓕᒃ | gonić |
| Maliktunga | ᒪᓕᒃᑐᖓ | (ja) gonię |
| Malikkassik | ᒪᓕᒃᑲᓯᒃ | ty też gonisz |
| Malikkit! | ᒪᓕᒃᑭᑦ | gońcie ich! |
| Malikkuttikkuk | ᒪᓕᒃᑯᑦᑎᑦᑯᑦ | jeżeli my gonimy ich dwoje |
| Malingmangaakku? | ᒪᓕᖕᒪᖓᐊᒃᑯ | czy (ja) ją gonię? |
Co ciekawe, w inuktitut - podobnie jak w języku francuskim lub języku islandzkim, występuje tak zwany puryzm językowy; to znaczy, że nie zapożycza się wyrazów z innych języków. Jeśli do użytku wchodzi jakaś nowa rzecz, która nie posiada nazwy w inuktitut, jest ona nazywana zrozumiale dla Inuitów, np. komputer w inuktitut to qarasaujaq. Oznacza to dosłownie coś, co pracuje jak mózg, zaś helikopter to qulimiguulik - dosłownie coś, co samo przemierza przestrzeń, itp.
[edytuj] Alfabet inuktitut
Inuktikut może być zapisywany zarówno łacińskim, jak i alfabetem inuktikut, będącym odmianą sylabariusza kanadyjskiego. Dzisiaj alfabetem inuktitut posługują się Inuici z północnej Kanady. Alfabet ten jest pismem sylabicznym, w którym jeden znak oznacza jedną sylabę. Poniżej znajduje się transliteracja alfabetu inuktitut na alfabet łaciński.
| — | ᑉ p | ᑦ t | ᒃ k | ᒡ g | ᒻ m | ᓐ n | ᔅ s | ᓪ l | ᔾ j | ᕝ v | ᕐ r | ᖅ q | ᖕ ng | ᖖ nng | ᖦ ł |
| ᐁ ai | ᐯ pai | ᑌ tai | ᑫ kai | ᒉ gai | ᒣ mai | ᓀ nai | ᓭ sai | ᓓ lai | ᔦ jai | ᕓ vai | ᕃ rai | ᙯ qai | ᙰ ngai | ᖖᒉ nngai1 | łai |
| ᐃ i | ᐱ pi | ᑎ ti | ᑭ ki | ᒋ gi | ᒥ mi | ᓂ ni | ᓯ si | ᓕ li | ᔨ ji | ᕕ vi | ᕆ ri | ᕿ qi | ᖏ ngi | ᙱ nngi | ᖠ łi |
| ᐄ ii | ᐲ pii | ᑏ tii | ᑮ kii | ᒌ gii | ᒦ mii | ᓃ nii | ᓰ sii | ᓖ lii | ᔩ jii | ᕖ vii | ᕇ rii | ᖀ qii | ᖐ ngii | ᙲ nngii | ᖡ łii |
| ᐅ u | ᐳ pu | ᑐ tu | ᑯ ku | ᒍ gu | ᒧ mu | ᓄ nu | ᓱ su | ᓗ lu | ᔪ ju | ᕗ vu | ᕈ ru | ᖁ qu | ᖑ ngu | ᙳ nngu | ᖢ łu |
| ᐆ uu | ᐴ puu | ᑑ tuu | ᑰ kuu | ᒎ guu | ᒨ muu | ᓅ nuu | ᓲ suu | ᓘ luu | ᔫ juu | ᕘ vuu | ᕉ ruu | ᖂ quu | ᖒ nguu | ᙴ nnguu | ᖣ łuu |
| ᐊ a | ᐸ pa | ᑕ ta | ᑲ ka | ᒐ ga | ᒪ ma | ᓇ na | ᓴ sa | ᓚ la | ᔭ ja | ᕙ va | ᕋ ra | ᖃ qa | ᖓ nga | ᙵ nnga | ᖤ ła |
| ᐋ aa | ᐹ paa | ᑖ taa | ᑳ kaa | ᒑ gaa | ᒫ maa | ᓈ naa | ᓵ saa | ᓛ laa | ᔮ jaa | ᕚ vaa | ᕌ raa | ᖄ qaa | ᖔ ngaa | ᙶ nngaa | ᖥ łaa |
1Dwa znaki ᖖᒉ są tu traktowane jak jedna litera.
[edytuj] Różne zwroty w inuktitut
| RÓŻNE ZWROTY W INUKTITUT | ||||
| Zwrot | Zapis w alfabecie inuktitut | Zapis w alfabecie łacińskim | Wymowa | |
|---|---|---|---|---|
| Cześć. | ᐊᐃ | Ai. | Słuchaj | |
| Wejdź! | ᐃᓯᖅᑯᑦ | Isiqqut! | Słuchaj | |
| Jak się czujesz? | ᖃᓄᐃᑉᐱᑦ | Qanuippit? | Słuchaj | |
| Jak się nazywasz? | ᑭᓇᐅᕕᑦ | Kinauvit? | Słuchaj | |
| Nazywam się ... | ... ᐅᕙᖓ | ... uvanga | Słuchaj | |
| Skąd jesteś? | ᓇᓂᓄᐃᑕᐅᕕᑦ | Nani nuitauvit? | Słuchaj | |
| Jestem z ... | ... ᓄᓇᒐ | ... nunaga | Słuchaj | |
| Jestem Eskimosem | ᐃᓅᔪᖓ | Inuujunga | Słuchaj | |
| Jestem dumny, że jestem Eskimosem. | ᐃᓅᔪᖓᐱᕈᕙᓯᔭᓵ | Inuujunga piruvasijasaa | Słuchaj | |
| Szanuję starszych ludzi. | ᐃᓄᒃᑐᑦᙰ ᑕᑭᐃᓐᓇᖃ | Inuktutngai takinnaqa | Słuchaj | |
[edytuj] Przypisy
- ↑ Według różnych źródeł liczba mówiących w inuktitut sięga od 30 000 do około 90 000. Dokładna ich liczba jest nieznana.
