Jozef Tiso

Z Wikipedii

Jozef Tiso
Data urodzenia	1887
Data śmierci	1947
Przywódca Słowacji
Okres urzędowania	od 1935 do 1945
Przynależność polityczna	Słowacka Partia Ludowa
Poprzednik	Edvard Beneš (Czechosłowacja)
Następca	Edvard Beneš (Czechosłowacja)

Jozef Tiso (ur. 13 października 1887 w Wielkiej Bytczy – stracony 18 kwietnia 1947 w Bratysławie), słowacki ksiądz, polityk i lider Słowackiej Partii Ludowej.

Skończył szkołę średnią w Żylinie i zdecydował się podjąć naukę w seminarium. 14 lipca 1910 został wyświęcony na księdza, a rok później obronił doktorat z teologii. Powierzono mu pracę duszpasterską w kilku małych słowackich parafiach. W 1914 został powołany jako kapelan do armii austriackiej. Służył w Styrii, skąd jednak pod koniec roku został wycofany ze względu na ciężką chorobę. W późniejszym okresie został osobistym sekretarzem biskupa Nitry, Viliama Batthanyi'ego.

Tiso wystartował w wyborach parlamentarnych w 1920 z ramienia Partii Ludowej. Wygrał, lecz zdecydował się oddać swój mandat innemu kandydatowi, przedkładając duszpasterstwo nad politykę. W ciągu kilku lat stworzył w Nitrze silny ośrodek ludowców i stamtąd w 1925 po raz kolejny został wybrany do parlamentu, razem z 22 innymi członkami partii. Mimo że w organizacji silną pozycję mieli działacze przedprzewrotowi (tzn. weterani partii sprzed 1918 roku), to właśnie księdzu Tiso Andrej Hlinka powierzył przewodzenie parlamentarnemu Klubowi Słowackiemu. Słowacka Partia Ludowa weszła do utworzonego po wyborach rządu Antona Svehla, a Tiso objął w nim tekę Ministra Zdrowia. Przeprowadził wiele reform w słowackiej służbie zdrowia, ale w 1928 roku ludowcy opuścili rząd.

Podczas kongresu w Rużomberku w 1930 został wybrany jednym z wiceprzewodniczących partii, której był głównym ideologiem. Domagał się oddzielnej słowackiej administracji, słowackiego parlamentu a także sądowniczej i kulturowej autonomii.

Po śmierci Andreja Hlinki w 1938 został jego następcą i w imieniu partii przystąpił do rokowań z rządem na temat sprawy autonomii i praw Słowaków. Kolejny kryzys rządowy ułatwił mu negocjacje. Był to okres konferencji monachijskiej i nacisków społeczności międzynarodowej na Czechosłowację w związku z separatystycznymi żądaniami Niemców sudeckich. W obliczu kolejnego kryzysu gabinetowego i wykorzystując postanowienia Układu Monachijskiego, zdecydowano się na utworzenie autonomicznego słowackiego rządu, na czele którego stanął ks. Tiso.

Tiso zdecydował się współpracować z Hitlerem (który nalegał na ogłoszenie niepodległości, grożąc w przeciwnym wypadku rozbiorem ziem słowackich przez sąsiednie państwa) i w latach w latach 1939-45 pełnił funkcję prezydenta całkowicie zależnej od Niemiec Republiki Słowackiej. Wprowadził w kraju rządy totalitarne – zniesione zostały wolność sumienia, słowa i prasy, zakazano działalności partii opozycyjnych.

Moneta z podobizną Jozefa Tiso

We wrześniu 1939 Republika Słowacka dokonała agresji na Polskę. Ciekawostką jest, że jedna ze słowackich dywizji nazwana została imieniem Janosika, słowackiego zbójnika grasującego w XVIII wieku na terenie Rzeczypospolitej. Gorliwość Słowaków została nagrodzona – w listopadzie 1939 na rozkaz Hitlera kilkanaście wiosek w północnej części Spisza i Orawy zostało włączonych w skład Słowacji. O nowych nabytkach ks. Tiso miał odpowiedzieć Hitlerowi, że tam nežijú Slováci a táto oblasť nikdy nepatrila Slovensku ("tam nie mieszkają Słowacy, a tamta okolica nigdy nie należała do Słowacji").

Był współodpowiedzialny za wywózkę słowackich Żydów do obozów koncentracyjnych, a nawet płacił rządowi niemieckiemu za "pomoc w rozwiązywaniu tego problemu" – o ile w roku 1939 na terenie Słowacji mieszkało ok. 90 tysięcy Żydów, to już w roku 1945 było ich niewiele ponad 30 tysięcy.

W sierpniu 1944 roku na Słowacji wybuchło Słowackie Powstanie Narodowe. Po przejściu części wojska na stronę powstańców, ks. Tiso, zdając sobie sprawę, że jego siły nie zdołają stłumić powstania, zdecydował się zdemobilizować armię Republiki i poprosić Niemców o pomoc w zaprowadzeniu "porządku" w kraju. W konsekwencji, na terytorium Słowacji wkroczyły Wehrmacht i SS, bezwzględnie tłumiąc powstanie. Zniszczono kilkadziesiąt miast i zamordowano tysiące ludzi. Kilkanaście tysięcy Słowaków zostało aresztowanych i osadzonych w niemieckich obozach koncentracyjnych. 30 października w zdobytej przez hitlerowców powstańczej stolicy Bańskiej Bystrzycy, z okazji zdławienia Słowackiego Powstania Narodowego Tiso odprawił mszę dziękczynną, przy której grał na organach dowodzący likwidacją powstania obergruppenfuhrer SS Hermann Höfle. Ksiądz Tiso udekorował go najwyższym słowackim odznaczeniem.

Po wojnie Jozef Tiso został skazany na karę śmierci za zdradę i udział w zbrodniach wojennych i stracony. W ostatnich latach, szczególnie wśród słowackiego duchowieństwa, można dostrzec próby rehabilitacji dyktatora, ukazania go jako postaci tragicznej, człowieka zastraszonego a nawet uznania męczennikiem za wiarę.