1914

Z Wikipedii

rok 1914 / MCMXIV XIX wiek · XX wiek · XXI wiek
1912 « 1913 « 1914 » 1915 » 1916

Spis treści

1 Wydarzenia w Polsce
2 Wydarzenia na świecie
3 Urodzili się
4 Zmarli
5 Zdarzenia astronomiczne
6 Nagrody Nobla
7 Zobacz też
8 Święta ruchome

[edytuj] Wydarzenia w Polsce

15 czerwca-20 lipca - wystawa motorów drobnoprzemysłowych we Lwowie.
3 sierpnia - powstaje Pierwsza Kompania Kadrowa.
4 sierpnia - Kalisz zostaje zbombardowany przez Niemców.
6 sierpnia
- Józef Piłsudski powołuje w Warszawie tajny Rząd Narodowy.
- wymarsz Legionów Józefa Piłsudskiego do dawnego Królestwa Polskiego celem wywołania tam powstania.
10 sierpnia - Komisja Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych podporządkowała się Rządowi Narodowemu.
16 sierpnia - powstanie w Krakowie Naczelnego Komitetu Narodowego.
sierpień - rozpoczyna się tworzenie struktur Polskiej Organizacji Wojskowej.
3 września - zajęcie Lwowa przez wojska rosyjskie. Okupacja miasta przez Rosjan do 22 czerwca 1915.
5 września - zaprzysiężenie w Kielcach I Pułku Legionów Polskich pod dowództwem Józefa Piłsudskiego
12 października - rozpoczęła się bitwa o Pruszków, podczas której kontratak Rosjan zepchnął wojska niemieckie na linię rzeki Rawki.
30 listopada/1 grudnia – po wkroczeniu wojsk rosyjskich w nocy do Wieliczki rozpoczęła się bitwa pod Krakowem.
6 grudnia - wojska niemieckie zajęły Łódź.
22-25 grudnia - Bitwa pod Łowczówkiem Legionów Józefa Piłsudskiego z Rosjanami.

[edytuj] Wydarzenia na świecie

1 stycznia - otwarto pierwszą linię lotniczą regularnie przewożącą pasażerów (Floryda).
5 stycznia - Ford Motor Company wprowadził ośmiogodzinny dzień pracy w swych fabrykach oraz minimalną stawkę 5 dolarów za dzień pracy.
7 stycznia - pierwszy statek przepłynął Kanał Panamski.
10 stycznia - Rewolucja meksykańska: Oddziały Pancho Villi zajęły miasto Ojinaga w stanie Chihuahua.
13 lutego - w Nowym Jorku powstało Stowarzyszenie Kompozytorów Autorów i Edytorów, (ang. American Society of Composers, Authors and Publishers - ASCAP) celem którego jest ochrona praw autorskich (ang. copyright, symbol: © ) jego członków.
1 marca - Republika Chińska przystąpiła do Powszechnego Związku Pocztowego.
7 marca
- Wilhelm zu Wied przybył do Albanii by rozpocząć panowanie.
- Departament Policji w Petersburgu zawiadomił swoją agenturę w Paryżu, że „znany działacz PPS, Józef Piłsudski przebywający obecnie w Paryżu, przygotowuje wspólnie z Wacławem Sieroszewskim i innymi członkami partii zamach na życie cesarza podczas ewentualnego jego pobytu w Paryżu”.
10 marca
- utworzenie rządu A.Salandry (Włochy).
- angielska sufrażystka Mary Richardson uszkodziła nożem do mięsa obraz Diego Velázqueza „Wenus ze zwierciadłem” (ang. Rokeby Venus) znajdujący się w National Gallery w Londynie.
16 marca - żona francuskiego ministra Josepha Caillauxa zastrzeliła dziennikarza, wydawcę gazety Le Figaro Gastona Calmette, ponieważ ten groził jej publikacją miłosnych listów z pierwszego małżeństwa (została w późniejszym procesie uniewinniona).
27 marca - belgijski chirurg Albert Hustin dokonał pierwszej udanej niebezpośredniej transfuzji krwi, używając środków przeciwzakrzepowych.
29 marca - Katherine Routledge i jej mąż przybyli na Wyspę Wielkanocną w celu pierwszych prawdziwych badań naukowych (wyspę opuścili w sierpniu 1915).
9 kwietnia - w Tampico doszło do pomniejszego incydentu międzynarodowego pomiędzy marynarzami amerykańskimi i siłami lądowymi Meksyku. W wyniku tego meksykański port Veracruz był okupowany przez Amerykanów przez przeszło pół roku (ang. Tampico Affair).
14 kwietnia - Irving nabywa praw miejskich w stanie Teksas.
20 kwietnia - w stanie Kolorado, Gwardia Narodowa Stanów Zjednoczonych dokonała masakry strajkujących górników, 24 osoby zostały zabite (ang. Ludlow massacre).
21 kwietnia - 3000 żołnierzy Korpusu Piechoty Morskiej Stanów Zjednoczonych wylądowało w porcie Vera Cruz w Meksyku.
1 maja - Gdańsk - otwarto linię kolejową Wrzeszcz - Stara Piła przez Kokoszki, zniszczoną później w 1945.
14 maja - Woodrow Wilson podpisał proklamację Kongresu Stanów Zjednoczonych ustanawiającą Dzień Matki świętem państwowym w USA.
25 maja - w Zjednoczonym Królestwie Wielkiej Brytanii i Irlandii, Izba Gmin przegłosowała prawo pozwalające Irlandii na ustanowienie swego własnego rządu (ang. Home Rule Act 1914).
29 maja - liniowiec kanadyjski „Empress of Ireland” zatonął w Zatoce Świętego Wawrzyńca, 1024 osoby poniosły śmierć.
1 czerwca - wysłannik prezydenta Woodrow Wilsona Edward Mandell House, spotyka się z cesarzem Niemiec Wilhelmem II Hohenzollernem.
7 czerwca - manifestacje robotnicze w Ankonie (Włochy).
18 czerwca - Rewolucja meksykańska: Konstytucjonaliści zajmują stan San Luis Potosí – Venustiano Carranza domaga się poddania sił rządowych podległych prezydentowi Victoriano Huercie.
28 czerwca - w Sarajewie w Bośni serbski nacjonalista Gawriło Princip dokonuje zamachu na austriackiego następcę tronu arcyksięcia Franciszka Ferdynanda. Zabicie arcyksięcia stało się pretekstem do rozpoczęcia I wojny światowej.
2 lipca - oficjalnie ogłoszono, że cesarz Niemiec Wilhelm II Hohenzollern, nie będzie uczestniczył w pogrzebie austriackiego następcy tronu arcyksięcia Franciszka Ferdynanda i jego żony Zofii von Chotek.
3 lipca
- na mocy porozumień w Szimli Tybet pod zwierzchnictwem Chin uzyskał prawo do szerokiej autonomii.
- uruchomienie łączności telefonicznej Nowy Jork-San Francisco.
4 lipca - w Artstetten, około 60 km na zachód od Wiednia, odbył się pogrzeb austriackiego następcy tronu arcyksięcia Franciszka Ferdynanda i jego żony Zofii von Chotek.
7 lipca - narada ministrów rządu austrowęgierskiego z udziałem między innymi, ministra spraw zagranicznych i wojny oraz głównodowodzącego armią i głównodowodzącego marynarką wojenną (trwała od 11:30 do 18:15).
9 lipca
- Izba Lordów zakończyła redagowanie poprawek do ustawy o samostanowieniu Irlandii (ang. Home Rule Act 1914).
- Franciszek Józef I cesarz austrowęgierski otrzymuje raport z dochodzenia w sprawie zamachu w Sarajewie. Prasa w monarchii prowadzi kampanię antyserbską, nazywając Serbów „śmiercionośnymi szczurami”.
10 lipca - rosyjski dyplomata przy rządzie serbskim, zmarł niespodziewanie w niewyjaśnionych okolicznościach, w austrowęgierskim poselstwie w Belgradzie.
11 lipca - legenda baseballu w USA, Babe Ruth debiutuje w zespole Boston Red Sox.
12 lipca - odbyły się demonstracje w prowincji Irlandii Ulster, zapowiadające wojnę domową.
13 lipca - władze w Wiedniu otrzymały raport o prawdopodobnym ataku sił serbskich nacjonalistów na placówkę dyplomatyczną monarchii w Belgradzie.
14 lipca - rząd Irlandii, nowelizuje ustawę przegłosowaną przez brytyjską Izbę Lordów w sprawie samostanowieniu Irlandii (ang. Home Rule Act 1914).
15 lipca
- w Alpach Berneńskich został oddany do użytku najdłuższy tunel kolejowy Lotschberg o długości ponad 14 km.
- Rewolucja meksykańska: Victoriano Huerta zrezygnował z prezydentury i opuścił Meksyk.
- premier István Tisza oświadcza w węgierskim parlamencie że stosunki z Serbią muszą być oczyszczone.
19 lipca - prasa austrowęgierska przestrzega przed domniemaną konspiracją w sprawie idei „Wielkiej Serbii”.
27 lipca - Felix Manalo zarejestrował organizację religijną „Iglesia ni Cristo” w Filipinach.
28 lipca - I wojna światowa: Austro-Węgry wypowiadają wojnę Serbii.
30 lipca - w Rosji zostaje ogłoszona powszechna mobilizacja.
31 lipca
- Niemcy wysuwają ultimatum wobec Francji.
- zamach na J.Jaurèsa (Paryż).
sierpień
- za inicjatywą Wielkiego Księcia Mikołaja Mikołajewicza został wydany dekret o zjednoczeniu ziem polskich pod berłem carów. Akt ten nie spotkał się z uznaniem ale skutkiem przedsięwzięcia było powstanie Legionu Puławskiego.
- Marcus Garvey założył „Uniwersalny Związek Doskonalenia Czarnych” (ang. Universal Negro Improvement Association - UNIA), który miał promować jedność Afroamerykanów.
- wojska rosyjskie wkraczają do Galicji.
1 sierpnia - Niemcy wypowiadają wojnę Rosji.
2 sierpnia
- wojska niemieckie wkraczają do Luksemburga.
- został zawarty tajny układ pomiędzy Imperium Osmańskim a Niemcami, zapewniający Turcji neutralność.
3 sierpnia
- Niemcy wypowiedziały wojnę Francji.
- wojska niemieckie wkraczają na terytorium Belgii.
- Włochy odmawiają poparcia dla Austro-Węgier (neutralność w wojnie).
4 sierpnia - Wielka Brytania wypowiada Niemcom wojnę. Rozpoczyna się blokada morska Niemiec.
5 sierpnia - Stany Zjednoczone ogłaszają neutralność w wojnie.
5-16 sierpnia - I wojna światowa: Bitwa o miasto Liège.
8 sierpnia
- ostrzał Dar es Salam przez marynarkę brytyjską.
- niemieckie siły kolonialne dokonały egzekucji w Kamerunie na oficerze Martin-Paul Samba - za zdradę stanu.
12 sierpnia - I wojna światowa: Bitwa pod Haelen, zwana także „bitwą srebrnych hełmów”.
15 sierpnia
- otwarty zostaje Kanał Panamski.
- Rewolucja meksykańska: Oddziały Venustiano Carranza, dowodzone przez generała Álvaro Obregón, opanowały stolicę Meksyku miasto Meksyk.
- adagio na smyczki i harfę Edwarda Elgara, zostaje po raz pierwszy wykonane w Londynie.
16-19 sierpnia - w bitwie pod górą Cer, około 100 km od Belgradu w Serbii, siły serbskie odniosły zwycięstwo nad siłami Austro-Węgier, było to pierwsze zwycięstwo sił ententy w pierwszej wojnie światowej.
17 sierpnia - I wojna światowa: Niemcy zajmują miasto Liège.
17 sierpnia-2 września - I wojna światowa: Bitwa pod Tannenbergiem (pod Grunwaldem) między wojskami niemieckimi i rosyjskimi.
18 sierpnia - I wojna światowa: Rozpoczyna się niemiecka ofensywa w Francji.
20 sierpnia - I wojna światowa: Niemcy zdobywają Brukselę.
23 sierpnia - Japonia wypowiada wojnę Niemcom.
25 sierpnia-13 września - pierwsze w świecie loty polarne nad Arktyką na samolocie Maurice Farman M.F.11, Polaka por. Jana Nagórskiego, oficera armii rosyjskiej, w poszukiwaniu zaginionej wyprawy polarnej Gieorgija Siedowa.
25 sierpnia - I wojna światowa: Bitwa austriacko-rosyjska pod Kraśnikiem.
26 sierpnia - kapitulacja niemieckich sił kolonialnych w Togo wobec wojsk angielskich i francuskich.
26-27 sierpnia - I wojna światowa: Bitwa obronna w pobliżu miejscowości Le Cateau-Cambrésis we Francji.
28 sierpnia - I wojna światowa: Zwycięska dla floty brytyjskiej bitwa morska pod Helgolandem z flotą niemiecką.
29-30 sierpnia - I wojna światowa: Bitwa obronna w pobliżu miejscowości Saint-Quentin we Francji.
wrzesień - ostrzał niemieckiej artylerii zniszczył zabytkową katedrę w Reims.
1 września
- władze Rosji zmieniają nazwę miasta Sankt Petersburg na Piotrogród.
- ostatni gołąb wędrowny zdechł w ogrodzie zoologicznym w Cincinnati w USA.
2 września
- I wojna światowa: opuszczenie Lwowa przez Austriaków.
- I wojna światowa: Niemcy okupują miejscowość Moronvilliers, położoną około 15 km od Reims.
3 września
- kardynał Giacomo della Chiesa został obrany papieżem i przyjął imię Benedykta XV.
- po sześciu miesiącach Wilhelm zu Wied opuścił Albanię, co było spowodowane opozycją w stosunku do jego rządów.
- I wojna światowa: Rząd Francji przeniósł się z Paryża do Bordeaux.
5 września - w Londynie podpisano porozumienie, zgodnie z którym żaden członek potrójnej ententy (Anglia, Francja, Rosja) nie mógł osobno zawierać układów pokojowych z państwami centralnymi.
5-9 września - I wojna światowa: Pierwsza bitwa nad rzeką Marną, siły francusko-angielskie powstrzymały marsz Niemców na zachód (ok. 513 tys. zabitych).
6-12 września - I wojna światowa: Bitwa niemiecko-rosyjska nad jeziorami mazurskimi.
13 września - I wojna światowa: Siły Republiki Południowej Afryki rozpoczynają działania zbrojne przeciw Niemcom w niemieckiej południowo-zachodniej Afryce (dzisiejsza Namibia).
13-28 września - I wojna światowa: Pierwsza bitwa we francuskim departamencie Aisne.
17 września - po raz trzeci Andrew Fisher zostaje premierem Australii.
26 września - w USA zostaje powołana niezależna agencja rządowa (ang. Federal Trade Commission - FTC), której celem jest ochrona klientów oraz eliminacja i zapobieganie nieuczciwej konkurencji.
30 września - w USA powstaje organizacja do walki z alkoholizmem (ang. Flying Squadron).
październik
- Włochy stopniowo przechodzą do sojuszu z Ententą.
- Katedra Westminsterska została ubezpieczona od następstw niemieckich bombardowań lotniczych (na sumę 150 tys. £).
9 października - I wojna światowa: Antwerpia zostaje zdobyta przez siły niemieckie.
13 października - zespół Boston Braves pokonał Philadelphia Athletics 3:1 i zdobył trofeum baseballowe World Series.
15 października - debiut sceniczny Bieniamino Gigli w roli Enza w operze Amilcare Ponchiellego Gioconda.
21 października - Turcja zamknęła dla żeglugi cieśniny Bosfor i Dardanele.
29 października - I wojna światowa: Atak floty tureckiej na wybrzeża Rosji.
listopad - na froncie zachodnim utrwala się pozycyjny charakter wojny.
1 listopada - I wojna światowa: Bitwa pod Coronelem.
2-5 listopada - Rosja oraz Francja i Anglia wypowiadają wojnę Turcji.
3 listopada - Niemcy zwyciężyli Brytyjczyków w bitwie pod Tanga (Niemiecka Afryka Wschodnia).
5 listopada
- I wojna światowa: Wielka Brytania anektuje Cypr.
- państwa Ententy wypowiedziały wojnę Turcji.
7 listopada - I wojna światowa: Japonia zajmuje kolonię niemiecką Kiauczou w Chinach, miejsce stacjonowania wschodnioazjatyckiej eskadry krążowników marynarki wojennej Cesarstwa Niemieckiego.
16 listopada
- w rok po uchwaleniu prawa (ang. Federal Reserve Act of 1913) zakładającego Bank Rezerwy Federalnej, instytucja ta rozpoczyna swą działalność w USA.
- I wojna światowa: Rozpoczęła się bitwa na froncie bałkańskim nad rzeką Kolubara, między armią Austro-Węgier a siłami serbskimi.
23 listopada - siły USA opuszczają Veracruz w Meksyku. Oddziały Venustiano Carranzy po zajęciu miasta ustanawiają tam kwaterę główną swych sił.
24 listopada - Benito Mussolini zostaje wydalony z Włoskiej Partii Socjalistycznej.
28 listopada - Nowojorska Giełda Papierów Wartościowych zamknięta w lipcu ze względu na toczącą się wojnę w Europie, zostaje otwarta tylko dla handlu obligacjami.
30 listopada/1 grudnia - I wojna światowa: Po nocnej bitwie pod Krakowem siły austrowęgierskie powstrzymały marsz Rosjan na zachód.
grudzień - Wielka Brytania ogłosiła protektorat nad Egiptem.
6 grudnia - I wojna światowa: Armia niemiecka wkracza do Łodzi.
8 grudnia - I wojna światowa: Brytyjsko-niemiecka bitwa morska koło Falklandów zakończoną druzgocącą klęską Niemców.
10 grudnia - pożar w fabryce Edisona w Nowym Jorku.
15 grudnia - eksplozja gazu w kopalni węgla konglomeratu Mitsubishi Hojyo w Kiusiu w Japonii, spowodowała śmierć 687 osób. Najtragiczniejszy wypadek w dziejach kopalnictwa w Japonii.
17 grudnia - I wojna światowa: Rosjanie zostają zatrzymani pod Limanową.
19 grudnia - I wojna światowa: Bitwa nad rzeką Kolubara w Serbii, zakończyła się stanowczym zwycięstwem Serbów.
24 grudnia - I wojna światowa: W okolicach miasta Ypres doszło do rozejmu bożonarodzeniowego - angielscy i niemieccy żołnierze przerywają walki.
28 grudnia - Włochy zajęły albański port Valona.
31 grudnia - I wojna światowa: Pierwszy raz w czasach nowożytnych, armia niemiecka użyła broni chemicznej na froncie wschodnim, na linii rzek Bzura i Rawka, pod Bolimowem - przeciw oddziałom rosyjskim.
Blaise Diagne z Senegalu stał się pierwszym czarnym afrykańczykiem wybranym do parlamentu we Francji.
Po raz pierwszy można spotkać artykuły powszechnego użytku wykonane ze stali nierdzewnej.
Mahatma Gandhi wraca do Indii z Republiki Południowej Afryki i staje się czołowym działaczem ruchu na rzecz niezależności Indii.
Stolica regionu autonomicznego Kuangsi w Chinach, zostaje przeniesiona z miasta Guilin do miasta Nanning.
Port w miejscowości Orange w stanie Teksas zostaje pogłębiony i przygotowany do budowy okrętów dla Marynarki Wojennej Stanów Zjednoczonych.
W USA powstaje cywilna niedochodowa organizacja (ang. United States Power Squadrons - USPS), której celem jest bezpieczeństwo cywilnych jednostek na morzu oraz szkolenie ludzi związanych z morzem.

[edytuj] Urodzili się

4 stycznia - Jean-Pierre Vernant, francuski historyk i antropolog (zm. 2007)
5 stycznia - George Reeves, amerykański aktor (zm. 1959)
5 lutego - William S. Burroughs, pisarz i poeta amerykański (zm. 1997)
5 lutego - Alan Lloyd Hodgkin, angielski biochemik, laureat nagrody Nobla (zm. 1998)
22 lutego - Renato Dulbecco, amerykański wirusolog pochodzenia włoskiego
23 lutego - Theofiel Middelkamp, holenderski kolarz szosowy (zm. 2005)
8 marca - Jacob Bakema, holenderski architekt (zm. 1981)
15 marca - Bazyli (Doroszkiewicz), polski arcybiskup prawosławny, metropolita warszawski i całej Polski (zm. 1998)
22 marca - Władysław Niedoba, polski reżyser, scenarzysta i aktor teatralny, działacz społeczny i kulturalny na Zaolziu (zm. 1999)
26 marca - William Westmoreland, amerykański generał (zm. 2005)
28 marca - Bohumil Hrabal, czeski pisarz (zm. 1997)
28 marca - Edmund Muskie, amerykański polityk polskiego pochodzenia (zm. 1996)
28 marca - Jan Mulak, polski trener lekkoatletyczny, twórca Wunderteam (zm. 2005)
31 marca - Octavio Paz, meksykański poeta, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury (zm. 1998)
2 kwietnia - Alec Guinness, brytyjski aktor filmowy i teatralny (zm. 2000)
4 kwietnia - Marguerite Duras, francuska pisarka (zm. 1996)
26 kwietnia - Bernard Malamud, amerykański pisarz, prozaik i autor sztuk teatralnych (zm. 1986)
6 czerwca - Antonina Gordon-Górecka, polska aktorka (zm. 1993)
15 czerwca - Jurij Andropow, radziecki działacz partyjny i państwowy (zm. 1984)
27 lipca - Giuseppe Baldo, włoski piłkarz (zm. 2007)
31 lipca - Louis de Funes, francuski komik (zm. 1983)
9 sierpnia - Tove Jansson, fińska pisarka pisząca po szwedzku i malarka (zm. 2001)
18 sierpnia - Ryszard Matuszewski, polski eseista, krytyk literacki, autor podręczników szkolnych, tłumacz
24 września - Andrzej Panufnik polski kompozytor i dyrygent (zm. 1991)
2 października - Jan Nowak-Jeziorański polski polityk i dziennikarz (zm. 2005)
5 grudnia - Stanisław Dygat, polski prozaik i felietonista (zm. 1978)
5 grudnia - Hans Hellmut Kirst, niemiecki pisarz (zm. 1989)
6 grudnia - Thor Heyerdahl, norweski badacz i podróżnik, na tratwie Kon-Tiki przepłynął Ocean Spokojny (zm. 2002)
14 grudnia - Karl Carstens, prezydent Niemiec (zm. 1992)
16 grudnia - Władysław Miziołek, polski biskup katolicki, ekumenista (zm. 2000)

[edytuj] Zmarli

1 marca - Gilbert Elliot-Murray-Kynynmound (znany jako lord Melgund), brytyjski wojskowy, polityk (ur. 1845)
6 kwietnia - Józef Chełmoński, polski malarz realista (ur. 1849)
21 czerwca - Bertha von Suttner, austriacka pacyfistka, laureatka Pokojowej Nagrody Nobla (ur. 1843)
31 lipca - Jean Jaurès, francuski przywódca socjalistyczny (ur. 1859)
6 sierpnia - Ellen Wilson, pierwsza żona prezydenta USA Woodrowa Wilsona (ur. 1860)
20 sierpnia - Pius X, (właściwie Giuseppe Sarto), papież od 1903, święty (ur. 1835)
29 sierpnia - Aleksander Samsonow, generał rosyjski, dowódca wojskowy w czasie I wojny światowej (ur. 1859)
6 września - Maksym Gorlicki, święty męczennik prawosławny, rozstrzelany na dziedzińcu więzienia w Gorlicach (ur. 1886)
27 września lub 10 października - Karol I Hohenzollern-Sigmaringen, król Rumunii (ur. 1839)
3 listopada - Georg Trakl, austriacki poeta (ur. 1887)
14 listopada - Frederick Roberts, brytyjski wojskowy - marszałek polny (ur. 1832)