Mistrzostwa świata w szachach
Z Wikipedii
Mistrzostwa świata w szachach rozgrywane w różnych formach od około 120 lat są najważniejszymi sportowymi rozgrywkami w szachach. Obecnie oprócz otwartych mistrzostw świata, w których mogą uczestniczyć wszyscy szachiści bez względu na wiek i płeć, organizuje się również mistrzostwa świata kobiet, juniorów (w kilku grupach wiekowych), seniorów, a także komputerów.
Spis treści |
[edytuj] Wielcy mistrzowie XIX wieku
Historia mistrzostw świata w szachach sięga XIX wieku. Do połowy tego stulecia nie rozgrywano turniejów międzynarodowych. Najsławniejsi szachiści spotykali się w meczach. Nieoficjalnymi mistrzami świata byli:
- Alexandre Deschapelles w latach 1800-1821.
- Louis de la Bourdonnais w latach 1821-1840. W 1821 pokonał Deschapellesa +6 -1 =0. Potwierdził swój prymat w meczach z Aleksandrem McDonnellem w 1834 roku.
- Howard Staunton w latach 1843-1851. Po śmierci la Bourdonnaisa (1840) dwóch szachistów uważano za najwybitniejszych, Howarda Stauntona i Pierre'a Saint-Amanta. W 1843 roku Staunton pokonał Saint-Amanta +11 -6 =4.
- Adolf Anderssen w latach 1851-1858, zwycięzca pierwszego międzynarodowego turnieju, rozegranego w 1851 roku w Londynie. W półfinale tego turnieju niespodziewanie rozgromił głównego faworyta Stauntona (+4 -1 =0), zawody rozgrywano systemem pucharowym.
- Paul Morphy w latach 1858-1884. W 1858 roku w Paryżu pokonał Anderssena +7 -2 =2.
- Wilhelm Steinitz w latach 1866-1886 (1886-1894 oficjalny mistrz świata).
Morphy wkrótce po 1859 roku wycofał się z czynnego życia szachowego i dlatego niektórzy znawcy tematu jako pierwszy mecz o mistrzostwo świata wskazują mecz Wilhelm Steinitz - Adolf Anderssen w roku 1866, w którym zwyciężył Steinitz (+8 -6 =0). Jednak wielu nie uznało prymatu Steinitza, gdyż Morphy jeszcze żył i nikt go nie pokonał ani w meczu, ani w jakimkolwiek turnieju. Dopiero po śmierci Morphy'ego w 1884 r. pojawił się problem wyłonienia oficjalnego mistrza świata. Kandydatów było dwóch - Wilhelm Steinitz i Johannes Zukertort, ich przewaga nad pozostałymi szachistami była bezdyskusyjna.
[edytuj] Nieformalny system w latach 1886-1946
Za pierwszy oficjalny mecz o tytuł mistrza uważa się ten rozegrany w 1886 roku, w którym Wilhelm Steinitz pokonał Johannesa Zukertorta. W XIX i w pierwszej połowie XX wieku mecze mistrzowskie odbywały się w oparciu o bardzo nieformalne zasady. Szachista, który uważał się za silniejszego od aktualnego mistrza świata po prostu wyzywał go na szachowy pojedynek. Nie istniał formalny system kwalifikacji. Zasady rozgrywania meczów nie były sztywno ustalone i były przedmiotem czasami bardzo trudnych negocjacji, w których decydujący głos miał zazwyczaj aktualny mistrz świata. Z tego powodu niektórzy wybitni szachiści (m.in. najwybitniejszy polski arcymistrz Akiba Rubinstein), którzy aspirowali do tytułu mistrza takiej szansy byli pozbawieni. Niemniej, powszechnie uważa się, że nieformalny system działał skutecznie i wyłaniał mistrzów, którzy rzeczywiście byli najsilniejszymi graczami swoich czasów.
Śmierć Aleksandra Alechina w 1946 roku stanowiła wyłom w działającym dotychczas systemie, ponieważ po raz pierwszy zabrakło mistrza, którego można było pokonać w bezpośrednim meczu. Dwa lata później Międzynarodowa Federacja Szachowa (FIDE) zorganizowała turniej pretendentów, w którym wzięło udział pięciu najsilniejszych szachistów: Michaił Botwinnik, Max Euwe, Paul Keres, Samuel Reshevsky i Wasilij Smysłow. Zwycięzcą turnieju został Botwinnik, który tym samym został kolejnym mistrzem świata.
[edytuj] Mistrzostwa świata FIDE w latach 1948-1993
W miejsce dotychczasowego nieformalnego systemu FIDE wprowadziła nowy system eliminacyjny. Nominowani przez narodowe związki szachowe szachiści brali udział w turniejach strefowych, z których najlepsi awansowali do turniejów międzystrefowych, gdzie spotykali się z rozstawionymi (nominowanymi przez FIDE) graczami światowej czołówki. Najlepsi z turniejów międzystrefowych spotykali się następnie w turnieju pretendentów. Zwycięzca turnieju pretendentów spotykał się w meczu finałowym z aktualnym mistrzem świata, który nie musiał uczestniczyć w eliminacjach. Jeśli pretendent wygrał z mistrzem, temu drugiemu przysługiwało prawo do meczu rewanżowego. System wielostopniowych turniejów eliminacyjnych, meczów finałowych i rewanżowych wyłaniał mistrza świata co trzy lata.
System działał bez zarzutu aż do 1975 roku, kiedy to Bobby Fischer, który trzy lata wcześniej odebrał tytuł Borysowi Spasskiemu w jednym z najsłynniejszych meczów w historii, odmówił udziału w meczu z kolejnym pretendentem, Anatolijem Karpowem. Tym samym pozbawił się prawa do tytułu mistrza świata. Od tego czasu zaszył się z dala od wielkiego świata i w ogóle przestał grać w oficjalnych turniejach. Jedyny wyjątek zrobił w 1992 roku, wygrywając ze Spasskim mecz o pięć milionów dolarów.
[edytuj] Dwa systemy w latach 1993-2005
W 1993 roku system wyłaniania mistrza świata załamał się. Ówczesny mistrz Garri Kasparow i pretendent Nigel Short założyli własną, alternatywną wobec FIDE organizację o nazwie Stowarzyszenie Zawodowych Szachistów (PCA), której zadaniem miała być m.in. organizacja mistrzostw świata. W rozegranym pod auspicjami PCA meczu zwyciężył Kasparow. FIDE zorganizowała konkurencyjny mecz o mistrzostwo świata, w którym Karpow pokonał Jana Timmana. Od tego czasu do dzisiaj mistrzostwa świata rozgrywane są równolegle w ramach dwóch różnych systemów i trudno rozsądzić, który z dwóch mistrzów świata ma większe prawo do tego tytułu.
Kolejnym przeciwnikiem Kasparowa był Viswanathan Anand, który zakwalifikował się do meczu wygrywając turnieje, podobne do tych, które dotąd organizowała FIDE. Kasparow ten mecz wygrał, lecz w roku 2000 utracił tytuł mistrza świata na rzecz Władimira Kramnika.
W tym czasie FIDE, po rozegraniu w 1996 roku jeszcze jednego cyklu mistrzowskiego, w którym Karpow obronił swój tytuł, zrewolucjonizowała dotychczasowy system. Zaniechano rozgrywania długotrwałych i wielostopniowych eliminacji, organizując w to miejsce jeden wielki turniej, w którym szachiści grają mini-mecze przyspieszonym tempem gry. Turniej jest rozgrywany systemem pucharowym (przegrywający odpada) i trwa kilka tygodni. W pierwszej edycji nowego cyklu Karpow jako obrońca tytułu był nominowany bezpośrednio do meczu finałowego, jednak w kolejnych turniejach mistrz świata został pozbawiony tego przywileju i musiał jak inni walczyć o prawo do gry w finale.
[edytuj] Obecna sytuacja
13 kwietnia 2006 roku FIDE ogłosiła mecz o mistrzostwo świata pomiędzy Kramnikiem (mistrz świata Braingames, po pokonaniu w roku 2000 mistrza świata PCA Garriego Kasparowa) i Topałowem (mistrz świata FIDE), który odbył się w Eliście w dniach 21 września - 13 października 2006 roku i składał się z 12 gier oraz 4 partii dogrywki. Zwycięzcą został Władimir Kramnik po remisie 6-6 i wygranej 2½ - 1½ w dogrywce. Zajął on miejsce Topałowa w turnieju mistrzowskim 2007 w Meksyku, w którym zwyciężył Viswanathan Anand.
[edytuj] Lista mistrzów świata
Zobacz więcej w osobnym artykule: Lista meczów i turniejów o mistrzostwo świata w szachach.[edytuj] Niekwestionowani mistrzowie świata
- Wilhelm Steinitz, 1886 -1894
- Emanuel Lasker, 1894-1921
- Jose Raul Capablanca, 1921-1927
- Aleksander Alechin, 1927-1935 i 1937-1946
- Max Euwe, 1935-1937
- Michaił Botwinnik, 1948-1957, 1958-1960 i 1961-1963
- Wasilij Smysłow, 1957-1958
- Michaił Tal, 1960-1961
- Tigran Petrosjan, 1963-1969
- Borys Spasski, 1969-1972
- Bobby Fischer, 1972-1975
- Anatolij Karpow, 1975-1985
- Garri Kasparow, 1985-1993
- Władimir Kramnik, 2006-2007
- Viswanathan Anand, 2007-nadal
[edytuj] Mistrzowie świata PCA / Braingames
- Garri Kasparow, 1993-2000
- Władimir Kramnik, od 2000-2006
[edytuj] Mistrzowie świata FIDE od 1993 roku
- Anatolij Karpow, 1993-1999
- Aleksander Chalifman, 1999-2000
- Viswanathan Anand, 2000-2002
- Rusłan Ponomariow, 2002-2004
- Rustam Kasimdżanow, 2004-2005
- Weselin Topałow, 2005-2006
[edytuj] Mistrzostwa świata kobiet
Pierwsze mistrzostwa kobiet zostały zorganizowane przez FIDE w 1927 roku jako pojedynczy turniej towarzyszący szachowej olimpiadzie. Był to pierwszy w historii oficjalny turniej szachowy kobiet. Triumfatorka tego turnieju, Czeszka reprezentująca Anglię Vera Menchik nie miała przywilejów analogicznych do zwycięzcy otwartych mistrzostw świata. Zdobyty tytuł mogła obronić jedynie uczestnicząc w kolejnym turnieju, na równi z innymi szachistkami. Menchik nie miała z tym problemów, wygrywając wszystkie następne, które odbyły się za jej życia (w 1930, 1931, 1933, 1935, 1937 i 1939).
Po zakończeniu II wojny światowej FIDE wprowadziła nowy system, polegający na rozgrywaniu meczów eliminujących kolejne kandydatki do spotkania z mistrzynią świata. Jednakże z powodu tragicznej śmierci Very Menchik w czasie bombardowania Londynu w roku 1944, zaistniała konieczność rozegrania jeszcze jednego turnieju kołowego, który odbył się na przełomie 1949 i 1950 roku (tytuł zdobyła wówczas Rosjanka Ludmiła Rudenko). Od tego czasu obowiązywał już system wzorowany na eliminacjach do otwartych mistrzostw świata, z cyklem turniejów pretendentek (a później z turniejami międzystrefowymi) w celu wyłonienia kandydatki do meczu z aktualną mistrzynią świata.
Sytuacja zmieniła się w 2000 roku, kiedy równocześnie z męskim turniejem mistrzowskim rozegrano również kobiecy turniej w systemie pucharowym. W turnieju zwyciężyła ówczesna mistrzyni świata Chinka Xie Jun. Rok później w podobnym turnieju tytuł zdobyła jej rodaczka Zhu Chen. W 2004 roku w kolejnych mistrzostwach świata zwyciężyła bułgarska arcymistrzyni, Antoaneta Stefanowa. Turniej mistrzowski w 2006 w Jekaterynburgu zakończył się zwycięstwem kolejnej Chinki, Xu Yuhua.
[edytuj] Mistrzynie świata
- Vera Menchik, 1927-1944
- Ludmiła Rudenko, 1950-1953
- Elizawieta Bykowa, 1953-1956 i 1958-1962
- Olga Rubcowa, 1956-1958
- Nona Gaprindaszwili, 1962-1978
- Maja Cziburdanidze, 1978-1991
- Xie Jun, 1991-1996 i 1999-2001
- Zsuzsa Polgar, 1996-1999
- Zhu Chen, 2001-2004
- Antoaneta Stefanowa, 2004-2006
- Xu Yuhua, od 2006
[edytuj] Zobacz też
- Lista meczów i turniejów o mistrzostwo świata w szachach
- Mistrzostwa świata juniorów w szachach
- Szachowe mecze pretendentów
- Szachowe turnieje pretendentów
- Szachowe turnieje międzystrefowe
