Nowa Synagoga w Segedynie
Z Wikipedii
 |
Treść tego hasła może nie być zgodna z zasadami neutralnego punktu widzenia. Zajrzyj na stronę dyskusji i pomóż go poprawić. |
| Nowa Synagoga w Segedynie Szegedi zsinagóga |
|
 |
|
| Data budowy | 1900-1902 |
| Data zniszczenia | II wojna światowa |
| Tradycja | ortodoksyjna |
| Budulec | murowana |
| Obecnie | czynna synagoga |
 Galeria zdjęć w Wikimedia Commons |
|
Nowa Synagoga w Segedynie - synagoga znajdująca się w Segedynie na Węgrzech. Jest jedną z największych i uważana za jedną z najpiękniejszych węgierskich synagog.
Spis treści |
[edytuj] Przesłanki
Po wyzwoleniu Segedynu spod jarzma tureckiego, miasto zupełnie opustoszało. Jego zaludnienie rozpoczęła ludność serbska, niemiecka, oraz żydowska. Ludność żydowska w 1786 roku otrzymała zezwolenie od Rady Regencyjnej na osiedlenie się w tym wolnym mieście królewskim. Swoją gminę wyznaniową w Segedynie założyli w roku 1791. Swoją pierwszą synagogę zbudowali w latach 1800-1803, która niestety nie zachowała się do dzisiaj.
W latach 1840-1843 na jej miejscu zbudowano nową i ta mała stara synagoga do dzisiaj znajduje się w ulicy Hajnóczy, w pobliżu Nowej Synagogi. Na przekór swoich małych rozmiarów, jest ona jednym z najpiękniejszych zabytków budownictwa neoklasycystycznego na Węgrzech. Jest dziełem Henrika Lipovszkyego i Józsefa Lipovszkyego. Dzisiaj budynek ten jest własnością samorządu miejskiego Segedynu i służy celom kulturalnym.[1]
[edytuj] Historia
Pod koniec XIX wieku gmina żydowska wyrosła już starą synagogę, rozpoczynając projektowanie nowej, na zbudowanie której otrzymali zezwolenie w 1900 roku. Jedna z największych synagog na Węgrzech — Nowa Synagoga Segedyńska zbudowana została w latach 1900-1902. Oto jej wymiary: długość 48 m, szerokość 35 m, wysokość 48,6 m, wysokość wnętrza: 32 m. Wewnętrzna konstrukcja szkieletu w całości została wykonana z żelaza. W zaprojektowaniu stylu synagogi, olbrzymią rolę odegrał nadrabin Immánuel Löw (1854-1944). Praca projektancka Lipóta Baumhorna pobudza wiernych do wierności ideom i do większej ofiarności.
Wykonawcami byli János Szilágyi, Ede Schaar oraz Vilmos Stark. Duża wolna parcela umożliwiła projektantom postawienie synagogi o symetrycznym kształcie, a jej centralne położenie i perspektywiczne odniesienie wywiera ogromny wpływ na przybysza. Prawie wszystkie możliwe style zostały wykorzystane przy budowie synagogi, której styl dzięki temu jest w pełni eklektyczny, wyrażając jak gdyby zdolności asymilacyjne żydostwa.[2] Umieszczenie kopuły na narożnikach sklepieniowych [3] wskazuje na styl bizantyjski, kolumny podtrzymujące galerię styl romański, a gwiaździste sklepienie nad organami są przykładami stylu gotyckiego. Kształt zewnętrzny kopuły jest charakteru barokowego.
Jednak mieszanie się stylów wcale nas nie peszy, bowiem tworzą one jedność między harmonią kolorów słoniowobiało-niebiesko-złotego, a stosowaniem z umiarem poszczególnych charakterów stylowych. W ślad za twórczością Immanuela Löw, w tej świątyni żydowskiej spotykamy się po raz pierwszy z napisami węgierskojęzycznymi na łuku tryumfalnym:
"Szeresd felebarátodat, mint tenmagadat!"(Kochaj bliźniego swego, jak siebie samego!) Wklinowany w ten tekst urywek hebrajski jest takiej samej treści, ale nie jest dosłownie identyczny:
"Szeresd felebarátodat, mert az is olyan, mint Te!" (Kochaj bliźniego swego, bo jest On taki sam, jak Ty!)
[edytuj] Wnętrze kopuły, witraże
Najpiękniejszą częścią synagogi jest wnętrze kopuły, która symbolizuje świat. Na cztery narożniki sklepieniowe kopuły wpisano trzy decydujące twierdzenia moralne (ale po hebrajsku wyrażone czterema słowami): Tora, praca oraz umiłowanie ludzi. Dwadzieścia cztery godziny doby symbolizują 24 filary bębna kopuły, a umieszczenie nad nimi krzewu polnej róży na niebieskim tle, są symbolami objawienia. Wrażenie bezgranicznej przestrzeni stwarzają ozdobione kwiatami i coraz bardziej ściemniające się linie kopuły na gwiaździsto-niebieskiej powłoce szklanej. Tymczasem sklepienie niebieskie uwieńczają promienie słoneczne rozjaśniające się wokół gwiazdy Dawida. Witraże okien kopuły i wszystkie inne kolorowe witraże świątyni wykonano w warsztacie Miksy Rótha. Na kolorowych witrażach parterowych i piętrowych okien, ukazane są najważniejsze epizody religii i historii narodu żydowskiego, oczywiście włącznie z momentem zbudowania Nowej Synagogi. Widoczny nad głównym wejściem obraz Starej Synagogi, przed którym stoi tylko wywiązana łódka, przypomina wielką powódź segedyńską (1879), a obok jest Nowa synagoga, która w roku 1902 była gotowa.[4]
[edytuj] Aron ha-kodesz
Innym klejnotem świątyni jest Aron ha-kodesz, na którym czuć można wpływ drugiej świątyni jerozolimskiej, konstrukcyjnie wykazuje podział modeński. Pozłoconą białość ołtarza, jeszcze lepiej podkreśla niebieski kolor chóru. Kamień węgielny marmurowego stołu czytalnika Tory, który przysłaniał opis budowy świątyni, wyciosany jest z jerozolimskiego marmuru. Niestety podczas holokaustu opis budowy zaginął. Drzwi powołującej się na przymierze między człowiekiem i Bogiem Arki Przymierza, dokładnie tak, jak w przypadku prehistorycznej Arki Przymierza, wykonano z drzewa cedrowego z Szittim znad Nilu. Ozdoby pasmowe formujące roślinne hizopy (Józefki, Hyssopus officinalis ) są symbolami pokory i czystości duszy. Arkę Przymierza zakrywa przesuwna firanka. Na firance powtarzają się elementy stylowe i architektoniczne świątyni, pośrodku z dymiącym ołtarzem jerozolimskiej świątyni. W szafce Arki Przymierza znajdują się zwoje tory odziane w aksamitny przystrój, zawierające pięć ksiąg Mojżesza w języku hebrajskim. Zazwyczaj w soboty i żydowskie święta, odczytuje z nich po jednym fragmencie (sidra) Czytający Torę. Z górnej ambony przemawia do wiernych rabin, a przy ołtarzu modli się intonujący modlitwy.
[edytuj] Organy i przedsionek
Powyżej Arki Przymierza widać pięknie cyzelowany Wieczny Latarnik, którego w prąd zaopatrują nowoczesne kolektory słoneczne. Cóż: również i tu wkradła się już technika XXI wieku... Jeszcze wyżej znajduje się mała kopuła, uproszczona miniatura dużej kopuły świątyni. Za nią znajdują się organy, dzieło Lipóta C. Wegensteina z Timişoara/hu:Temesvár. Rekonstrukcję organów dokonała firma Pécsi Orgonaépítő Manufaktúra Kft z miasta Pécs: w roku 2001. Posiada 2317 piszczałek, 42 rejestrów, 2 manuały. Jest to ten instrument, który służy nie tylko cele liturgiczne. Synagoga segedyńska dzięki tym wspaniałym organom, bardzo często jest miejscem cudownych koncertów, bowiem świątyni posiada wspaniałą, niezapomnianą akustykę. W przedsionku urządzane są także wystawy. Sumy, które wpływają z tych imprez, w całości idą na odrestaurowanie synagogi i dlatego dysponuje nimi specjalny fundusz. Synagoga segedyńska posiada 1340 miejsc siedzących, 740 dla mężczyzn na parterze, a 600 na ławkach chóru dla kobiet.
Synagoga segedyńska posiada potężnych wymiarów przedsionek, dawniej tu zbierał się lud weselny, tu następowało przykrywanie narzeczonej welonem przed samym ślubem. Dzisiaj jest to pomieszczenie pamiątkowe Holokaustu, przypominające straszne męczeństwo tutejszych Żydów, którzy w latach II wojny światowej zginęli w obozach śmierci lub w obozach pracy przymusowej. W roku 1944-ym z Segedynu uprowadzono około 6600 obywateli węgierskich narodowości żydowskiej, spośród których powróciło zaledwie 1500 osób. Na tablicach marmurowych można przeczytać 1900 nazwisk. Inna tablica upamiętnia męczeństwo 3000 węgierskich Żydów z Wojwodiny, jeszcze inna tablica upamiętnia nazwiska Żydów uprowadzonych z Kistelek. Dwie czarne trumny oddają hołd bezbronnym ofiarom: dzieciom i starcom. W roku 1944 synagoga była centrum tutejszego getta, miejscem zbiórki ruchomości uprowadzonych. Uratowanie świątyni i zebranych w nim kosztowności zawdzięczać można było przede wszystkim pierwszemu rosyjskiemu komendantowi miasta po rozpoczęciu okupacji sowieckiej.
[edytuj] Po zakończeniu wojny
Po zakończeniu II wojny światowej największy problem stanowiło zachowanie pierwotnego stanu budynku synagogi i jej wyposażenia, a razem z nią gmachu zarządu Segedyńskiej Gminy Izraelickiej, zbudowanego w latach 1901-1902 również na podstawie projektu Lipóta Baunhorma w stylu eklektycznym, z fragmentami mauretańskimi i secesyjnymi. W 1979 roku nastąpił mniejszy jego remont, który uniemożliwia dalsze wlatywanie gołębi i innych ptaków, oraz przecieki deszczowe.
W roku 1990 powstał Fundusz Za Synagogę Segedyńską (węg. Szegedi Zsinagógáért Alapítvány), który z wpływów z imprez kulturalnych (wspomniane już koncerty organowe i wystawy) finansuje bieżące remonty.
Od czasu zakończenia II wojny światowej wprawdzie przy małym stanie liczebnym, ale bez przerwy trwa tutaj życie religijne segedyńskiej gminy żydowskiej na czele z bardzo znanymi rabinami. Jednym z nich jest na przykład Sándor Scheiber.
Przypisy
- ↑ Częściowo w ślad za książką Apró – Péter: Szeged
- ↑ W ślad za pracą Immanuel Löw: A szegedi új zsinagóga (Nowa Synagoga Segedyńska
- ↑ kulisty trójkąt; trójkątna część sklepienia przeprowadzająca przedłużenie czworokątnych ścian do półkolistej kopuły
- ↑ Ten akapit napisano przede wszystkim na podstawie książki pt. Csongrád megye építészeti emlékei oraz prac Ferenca Somorjaiego.
[edytuj] Bibliografia
- Lőw Immánuel: A szegedi új zsinagóga. Szeged, Traub, 1903.
- Csongrád megye építészeti emlékei/ szerk. Tóth Ferenc. Szeged, 2000. 757, ISBN 963-7193-28-6 Új zsinagóga ld. 415-417. o.
- Somorjai Ferenc: Szeged : új zsinagóga.(Ser. Tájak, korok, múzeumok kiskönyvtára, 0139-245X ; 700.) Budapest : TMK Egyesület, 2001. 20 o. Bibl. 20. Angol nyelvű összefoglalóval. ISBN 963-554-480-4
- Apró Ferenc – Péter László: Szeged : a városról lakóinak és vendégeinek. Szeged, Grimm Kiadó, 2002. 240 o. ill. ISBN 963-9087-58-0 Új zsinagóga ld. 173-178. o.
- Somorjai Ferenc: Szeged. (Ser. Panoráma : magyar városok) Szeged, Panoráma, 2002. 325 o. ill. ISBN 963-243-860-4 Új zsinagóga ld. 163-171. o.
- Bálint Sándor: Szeged városa. 2. kiad. Szeged, Lazi, 2003. 171 o. ill. Új szinagóga ld. 133. o. ISBN 963-9416-49-5
