Oldenburgowie
Z Wikipedii
Oldenburgowie – dynastia pochodzenia niemieckiego, panująca w Oldenburgu, księstwach Holsztynu (niem. Holstein) oraz krajach skandynawskich Danii, Norwegii i Szwecji. Boczne linie panowały także w Rosji (pod nazwą poprzedniej dynastii Romanowów) oraz w Grecji. Przedstawicielem tej dynastii jest także Filip Mountbatten, książę-małżonek brytyjskiej królowej Elżbiety II
Spis treści |
[edytuj] Dzieje
Założycielem dynastii był Egilmar I (zm. 1108 r.). Jego wnuk Chrystian (zm. 1167 r.) był pierwszym hrabią Oldenburga.
[edytuj] Linia główna
W 1448 r. hrabia Chrystian VI (zm. 1481 r.) został królem Danii i Norwegii jako Chrystian I. Hrabstwo Oldenburga przejął jego młodszy brat Gerhard VI (zm. 1500 r.). Linia od niego się wywodząca wygasła w 1667 r., a Oldenburg przejęli królowie Danii.
Oldenburgowie z głównej linii (potomkowie Chrystiana I) panowali również w Szwecji w latach 1497-1521 (z przerwami). Ostatecznie tron w Sztokholmie utracili na rzecz Wazów. W latach 1667-1773 rządzili w hrabstwie Oldenburga. W 1814 r. utracili Norwegię na rzecz Szwecji.
Główna linia Oldenburgów wygasła w 1863 r. na królu Fryderyku VII. Tron duński przeszedł na młodszą linię Holstein-Sondenburg-Glücksburg
[edytuj] Linia Schleswig-Holstein-Sonderburg
Młodsza linia dynastii wywodząca się od ks. Jana (właśc. Hans, zm. 1622 r.), młodszego syna króla Danii i Norwegii Chrystiana III. W XVI i XVII w. podzieliła się na wiele gałęzi, m.in.: Holstein-Franzhagen (wygasła w 1709 r.); Holstein-Sonderburg-Beck; Holstein-Wiesenburg (wygasła 1744 r.); Holstein-Norburg (wygasła 1688 r.); Holstein-Glücksburg (wygasła 1779 r.); Holstein-Plön (wygasła 1761 r.).
Książę Fryderyk z linii Holstein-Sonderburg-Augustenburg w 1863 r. przyjął tytuł księcia Schleswig-Holstein. Jego syn Ernst Günther został pozbawiony tronu w 1918 r. Linia ta wygasła w 1931 r. ze śmiercią księcia Alberta.
Wilhelm (zm. 1831 r.) ks. Holstein-Sondenburg-Beck w 1825 r. otrzymał tytuł księcia Glücksburg. Książę Fryderyk Ferdynand (zm. 1934 r.) został pozbawiony tronu w 1918 r. W 1931 r. po śmierci księcia Alberta przyjął tytuł księcia Schleswig-Holstein. Od 1980 r. dziedzicem tytułu jest jego prawnuk książę Krzysztof (ur. 1949 r.).
W Danii - Jeden z młodszych synów ww. Wilhelma został w 1863 r. królem Danii jako Chrystian IX Glücksburg (zm. 1906 r.). W 1953 r. na podstawie referendum zmieniono sukcesje tronu duńskiego i dziedziczka korony po Fryderyku IX Glücksburgu uznano jego najstarsza córkę, która jako Małgorzata II Glücksburg (ur. 1940 r.) panuje w Danii od 1972 r.
W Norwegii - W 1905 r. na tron norweski po rozwiązaniu unii ze Szwecją został powołany młodszy syn króla Danii Fryderyka VIII Glücksburg, książę Karol Glücksburg. Został królem Norwegii jako Haakon VII Glücksburg (zm. 1957 r.). Obecnie od 1991 r. panującym jest jego wnuk Harald V Glücksburg (ur. 1937 r.).
W Grecji - Młodszy syn Chrystiana IX Glücksburga, książę Wilhelm Glücksburg został powołany na tron grecki i jako Jerzy I Glücksburg (zm. 1913 r.) przyjął tytuł króla Hellenów. Ostatnim królem w Atenach w latach 1964-1973 był Konstantyn II Glücksburg (ur. 1940 r.). Po przewrocie został wygnany i obecnie mieszka w Anglii.
W Wielkiej Brytanii - Z linii greckiej pochodzi również książę Edynburga Filip Mountbatten, książę-małżonek Elżbiety II Windsor królowej Wielkiej Brytanii. Jego ojcem był książę grecki Andrzej Glücksburg (zm. 1944 r.), młodszy syn króla greckiego Jerzego I Glücksburga. Nazwisko jednak przyjął po matce Alicji Battenberg, której rodzina (w czasie I wojny światowej zmienili nazwisko na Mountbatten) była spokrewniona z królową Wiktorią Hanowerską. Obecny książę Walii, Karol Windsor będzie faktycznie reprezentował na tronie brytyjskim dynastię Oldenburgów, choć zostanie utrzymane nazwisko poprzedniej dynastii – Mountbatten-Windsor.
[edytuj] Linia Holstein-Gottorp
Młodsza linia dynastii wywodząca się od Adolfa (zm. 1586 r.), młodszego brata króla Chrystiana II. W XVIII w. podzieliła się na kilka gałęzi.
W 1751 r. książę Adolf Fryderyk (zm. 1771 r.) zasiadł na tronie Szwecji. Ostatni z tej linii król Karol XIII (zm. 1818 r.) zasiadł w 1814 r. na tronie Norwegii. Jego następcą został napoleoński marszałek Jan Baptysta Bernadotte, który założył nową dynastię. Po koronacji przyjął imię Karola XIV. Linia szwedzka wygasła w 1877 r. na Gustawie księciu Vasa.
Młodszy brat króla szwedzkiego Adolfa Fryderyka, Fryderyk August (zm. 1785 r.) w 1773 r. otrzymał od króla Danii i Norwegii Chrystiana VII hrabstwo Oldenburga. W 1777 r. przyjął tytuł księcia. Książę August (zm. 1853 r.) w 1829 r. ogłosił się wielkim księciem. W 1918 r. wielki książę Fryderyk August (zm. 1931 r.) utracił tron oldenburski. Od 1970 r. dziedzicem tytułu wielkiego księcia Oldenburga jest Antoni Günter (ur. 1923 r.).
[edytuj] Linia Holstein-Gottorp-Romanow
W 1762 r. książę Holsztynu Karol Piotr Ulryk zasiadł na tronie imperatorów Rosji jako Piotr III Romanow. Po okresie panowania jego żony Katarzyny II (1762-1796), jego potomkowie zasiadali na tronie rosyjskim do 1917 r. Utrzymali nazwisko poprzedniej dynastii, tzn. Romanow.
Car Aleksander I Pawłowicz w wyniku postanowień kongresu wiedeńskiego w 1815 r. przejął od Fryderyka Augusta tytuł króla Polski. Dynastia Holstein-Gottorp-Romanowow została zdetronizowana przez polski Sejm po powstaniu listopadowym w 1830 r. Po wygranej wojnie polsko-rosyjskiej 1831 r. carowie uzurpowali tytuł króla Polski, ale przestali koronować się w Warszawie. Ostatecznie abdykowali z tronu Polski w roku 1916.
Ostatni car Mikołaj II Romanow został zmuszony do abdykacji w 1917 r. Zginął rok później. Współcześnie dziedziczką tytułu Imperatora Wszechrusi jest Maria I (ur. 1953 r.)
[edytuj] Podziały dynastyczne
- 1143 – podział ziem Egilmara na:
- Oldenburg;
- Wildeshausen.
- 1199 – podział hrabstwa Wildeshausen na:
- Wildeshausen;
- Bruchhausen.
- 1234 – podział Bruchhausen na:
- Neu-Bruchhausen;
- Alt-Bruchhausen.
- 1252 – podział hrabstwa Oldenburga na:
- Oldenburg;
- Delmenhorst.
- 1270 – wygaśniecie linii na Wildeshausen. Hrabstwo przeszło pod władzę Bremy.
- 1301- 1305 – po wygaśnięciu linii z Oldenburga, jej ziemie przejęła linia z Delmenhorst. Nowy podział na:
- Oldenburg;
- Delmenhorst.
- 1338-1370 – wygaśnięcie linii z Neu- i Alt-Bruchhausen. Ich ziemie sprzedane Hoya.
- 1440 – po śmierci hrabiego Dytryka VI podział ziem między jego synów:
- Chrystian;
- Gerharda VI otrzymał Oldenburg.
- Maurycy V otrzymał Delmenhorst
- 1444 – wygaśnięcie linii z Delmenhorst, jej ziemie dziedziczą hrabiowie Oldenburga.
- 1448 – Chrystian VI został królem Danii i Norwegii, jako Chrystian I.
- 1460 – Chrystian I, odziedziczył księstwo Szlwezwiku (Schleswig) i hrabstwo Holsztynu (Holstein).
- 1483 – Po wygaśnięciu linii z Delmenhorst, jej ziemie przejmują hrabiowie z Oldenburga.
- 1523 – król Fryderyk I przekazał młodszemu synowi Adolfowi (zm. 1586) księstwo Holstein-Gottorp.
- 1559 – król Fryderyk II przekazał młodszemu bratu Janowi księstwo Schleswig-Holstein-Sonderburg.
- 1577 – podział hrabstwa Oldenburga na:
- Oldenburg;
- Delmenhorst.
- 1622 – po śmierci Jana księcia Schleswig-Holstein-Sondernburg, podział dziedzictwa między jego synów:
- Aleksander przejął Sondenburg;
- Fryderyk otrzymał Norburg;
- Filip otrzymał Glücksburg;
- Joachim Ernest I otrzymał Plön.
- 1627 – po śmierci Aleksandra księcia Schleswig-Holstein-Sondenburg podział ziem między jego synów:
- Jan Chrystian otrzymał Franzhagen;
- Ernest Günter otrzymał Augustenburg;
- August Filip otrzymał Beck;
- Wilhelm Ludwik otrzymał Wiesenburg.
- 1647 – po wygaśnięciu linii z Delmenhorst, jej ziemie odziedziczyli hrabiowie Oldenburga.
- 1667 – wygasła linia hrabiów Oldenburga. Hrabstwo przeszło pod władzę królów Danii i Norwegii.
- 1688 – wygasła linia z Norburga. Jej ziemie przejęła linia z Plön.
- 1708 – wygasła linia z Franzahgen. Jej ziemie odziedziczyła linia z Augustenburga.
- 1729 – wygasła linia z Plön. Jej ziemie przejęła Dania.
- 1744 – wygasła linia z Wiesenburga. Jej ziemie odziedziczyła linia z Beck.
- 1751 – Adolf Fryderyk z linii Holstein-Gottorp został królem Szwecji.
- 1762 – Karol Ulryk Piotr książę Holstein-Gottorp został carem Rosji jako Piotr III.
- Po okresie panowania carycy Katarzyny II (1762-1796), jego potomkowie panowali w Rosji do 1918 r.
- 1773 – wymiana ziem między Pawłem z linii Holstein-Gottorp (syn cara Piotra III i Katarzyny II) i królem Danii Chrystianem VII:
- Dania otrzymała księstwo Holstein-Gottorp;
- Rosja (książę Paweł) otrzymał hrabstwo Oldenburga.
- 1774 – Paweł I przekazał Oldenburg, swemu kuzynowi z linii Holstein-Gottorp, Fryderykowi Augustowi.
- 1779 – wygasła linia z Glücksburga. Jej ziemie przejęła Dania.
- 1814 – Dania utraciła Norwegię na rzecz Szwecji.
- 1818 – tron szwedzki po Oldenburgach (z linii Holstein-Gottorp) odziedziczyła dynastia Bernadotte.
- 1825 – książę Beck, otrzymał tytuł księcia Glücksburg.
- 1863 – wygasła główna linia duńska Oldenburgów:
- tron królewski odziedziczł Chyrystina IX Glücksburg z linii Schleswig-Holstein-Sonderburg-Glüksburg.
- książę Fryderyk z linii Schleswig-Holstein-Sonderbug-Augustenburg przyjął tytuł księcia Schleswig-Holstein.
- książę duński Wilhelm Glücksburg został królem Hellenów jako Jerzy I Glücksburg.
- 1863-1866 – wojna prusko-austriacka o księstwo Szlezwiku i Holsztynu.
- 1877 – wygasła szwedzka gałąź linii Holstein-Gottorp.
- 1905 – książę duński Karol Glücksburg został królem Norwegii jako Haakon VII Glücksburg.
- 1918 – rewolucja listopadowa w Niemczech. Koniec monarchii.
- 1931 – Po śmierci księcia Alberta z linii książąt Schleswig-Holstein, jego tytuł przejął Fryderyk Ferdynand książę Glücksburg.
[edytuj] Literatura
- Słownik Dynastii Europy, p. red. J. Dobosza i m. Serwańskiego, Poznań 1999
