Wojna trzynastoletnia
Z Wikipedii
| Wojna trzynastoletnia | |||||
 Zamek w Malborku, wykupiony przez Polaków w 1457 roku z rąk najemników |
|||||
| Data | 6 lutego 1454 - 19 października 1466 | ||||
| Miejsce | Pomorze Gdańskie, Morze Bałtyckie | ||||
| Wynik | Zwycięstwo Polski | ||||
| Przyczyna | Podpisanie przez Kazimierza Jagiellończyka aktu inkorporacji | ||||
|
|||||
Wojna trzynastoletnia (1454-1466) – wojna między zakonem krzyżackim a Polską, zakończona II pokojem toruńskim.
Spis treści |
[edytuj] Przyczyny wybuchu wojny
Po wielkiej wojnie, zakon krzyżacki dotknął wewnętrzny kryzys. Wyzyskiwana ludność była skora do buntu, znalazło to swój wyraz w utworzeniu Związku Pruskiego (1440), skupiającego miasta pruskie, m.in. Gdańsk i Toruń. Jego polityka skierowana była przeciw Krzyżakom, jednakże Zakon nie był w stanie poradzić sobie ze wzrastającą w siłę organizacją, toteż odwoływał się nawet do papieża, który nałożył na Związek ekskomunikę. Nie przeszkodziło to jednak w znacznym stopniu w działaniach antykrzyżackich. Ich kulminacją był wybuch powstania 6 lutego 1454 roku atakiem na zamek krzyżacki w Toruniu i zwrócenie się do panującego wówczas w Polsce Kazimierza Jagiellończyka z prośbą o włączenie Prus do Korony Polskiej. 6 marca 1454 król podpisał akt inkorporacji, jednocześnie wypowiadając Zakonowi wojnę. Jednocześnie pozostałe miasta pruskie doprowadziły do wybuchu powstania skierowanego przeciwko Krzyżakom.
[edytuj] Początek wojny
| Wojna trzynastoletnia |
|---|
|
Malbork • Chojnice • Ryn • Bornholm • Pruszcz Gdański • Świecin • Zalew Wiślany • Sępopol • Iława |
Te śmiałe posunięcia nie odzwierciedlały jednak faktycznej siły Polski, która przeżywała wówczas kryzys władzy królewskiej. Niesforna szlachta zwołana pod Cerekwicę zażądała od władcy nadania przywilejów. Dotyczyć miały one m.in. niemożności podejmowania decyzji o zwołaniu pospolitego ruszenia przez króla bez wcześniejszej zgody zjazdów ziemskich. Kazimierz zmuszony był ugiąć się pod prośbami szlachty, która groziła, że nie przystąpi do wojny (przywileje cerekwickie dotyczyły jednak tylko Wielkopolan). Po satysfakcjonujących dla szlachty decyzjach królewskich, ruszyła ona na twierdzę Chojnice (należącą do Krzyżaków). Bitwa pod Chojnicami stanowiła klęskę wojsk polskich (mimo ich liczebnej przewagi) i pokazywała wyższość zaciężnych wojsk zakonnych nad rycerstwem polskim. Kończył się pewien okres w wojskowości Polski – potrzebne były reformy armii, na które władca nie miał pieniędzy.
[edytuj] Kolejne etapy konfliktu
Potrzebne pieniądze król uzyskał dzięki pomocy bogatych miast pruskich (m.in. Gdańska, Torunia). Co prawda, po dotychczasowych klęskach wojsk polskich spora część Prus uprzedziła się do Korony, jednak w tym momencie nie było odwrotu. Wspomnianym wysiłkiem finansowym, król zdołał opłacić armię zaciężną. Jednak pierwsza znacząca bitwa rozegrała się na morzu w pobliżu Bornholmu – w 1457 flotylla duńska (wspierająca Krzyżaków) została rozbita przez gdańskich kaprów. Już rok później (1457) Polacy uzyskali Malbork od zaciężnych wojsk czeskich walczących po stronie Zakonu w zamian za żołd, z którym Krzyżacy zalegali. Co prawda miasto utracono bardzo szybko, bo już 28 września, jednak zamek pozostał w ręku wiernego Polsce Oldrzycha Czerwonki.
Bitwa pod Świecinem (1462), w której zaciężną już armią polską dowodził Piotr Dunin stanowiła zwycięstwo strony polskiej i uważana jest przez historyków za punkt zwrotny w działaniach wojny trzynastoletniej. Ostatnią większą bitwą, również wygraną dla Polski była Bitwa na Zalewie Wiślanym (1463), w której połączone floty Gdańska i Elbląga rozbiły flotę krzyżacką, stanowiła gwóźdź do trumny Zakonu. Polacy stali się stroną dominującą zarówno na lądzie jak i wodzie.
[edytuj] Zakończenie wojny i II pokój toruński
Od roku 1464 trwały rokowania, zakończone podpisaniem w 1466 II pokoju toruńskiego. Po raz kolejny wyniki rokowań nie odzwierciedlały faktycznej dominacji Polaków nad Krzyżakami, jednakże wystarczyło to do wyeliminowania Zakonu z grupy liczących się w ówczesnej Europie potęg. Polska zaś wchodziła powoli w swój złoty wiek. Poniżej przedstawione są najważniejsze postanowienia II pokoju toruńskiego:
- Polska odzyskała (po 158 latach) Pomorze Gdańskie (dokładniej Prusy Królewskie), jednakże nie doszło do całkowitej inkorporacji ziemi krzyżackiej do Korony Polskiej
- do Polski wróciła również ziemia chełmińska z Toruniem
- Polska uzyskała Malbork, Elbląg, Warmię
- państwo zakonne ze stolicą w Królewcu stało się lennem Polski, zaś każdy wielki mistrz zobowiązany był do składania władcy polskiemu hołdu
- zostało utworzone dominium warmińskie. Były to ziemie biskupstwa warmińskiego podlegającego wcześniej Zakonowi. W efekcie doszło zresztą z czasem do sekularyzacji pozostałych Prus Zakonnych.
Co ciekawe pokój ten nie został uznany przez papieża oraz cesarza (warto podkreślić, że były to formalnie władze zwierzchnie Zakonu), co pomniejszało jego znaczenie w stosunkach międzynarodowych.
[edytuj] Bibliografia
- Marian Biskup, Wojna trzynastoletnia, Kraków 1990
- Paweł Jasienica, Polska Jagiellonów
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Wojna trzynastoletnia w Toruńskim Serwisie Turystycznym
- Zdjęcie przysięgi Stanów Pruskich złożonej Kazimierzowi Jagiellończykowi (15 kwietnia 1454)
I (gdańska) • II (kujawska) • III (wielka wojna) • IV (głodowa) • V (nieszawska) • VI (trzynastoletnia) • VII (popia) • VIII (pruska)
