Wykształciuch

Z Wikipedii

Wykształciuch, a także wykształceniec – pejoratywne, ironiczne określenia osób posiadających formalnie wyższe wykształcenie, ale postrzeganych jako niespełniające wymogów koniecznych do osiągnięcia statusu inteligenta.

Słowo wykształciuch w języku polskim stworzone zostało przez Romana Zimanda jako tłumaczenie rosyjskiego pojęcia "obrazowańszczina" (ros.образованщина) wymyślonego przez Aleksandra Sołżenicyna. Określa ono ludzi, który zdobyli formalne wykształcenie (ros. "obrazowanie"=wykształcenie), ale nie są w stanie sprostać ideałom inteligenckiego powołania. Określenie to ma charakter deprecjonujący, ale wg Bronisława Wildsteina wyłącznie dla osób spełniających warunki wyznaczone przez Sołżenicyna, tj. tych, którzy dzięki władzy bolszewików zniszczyli i zastąpili tradycyjną inteligencję. ^[1]

W Rosji wśród pejoratywnych określeń inteligencji funkcjonuje także pojęcie "intelligientszczina" (ros.интеллигентщина). Już w 1909 powołuje się na nie jako używany wcześniej termin Mikołaj Bierdiajew^[2]. Wg jego definicji odnosi się ono do odciętych od rzeczywistości społecznej grup inteligenckich charakteryzujących się inercją myślenia oraz powierzchownymi i zmiennymi fascynacjami zachodnimi modami intelektualnymi.

Te i inne analogiczne określenia pojawiają się szczególnie często w Polsce i Rosji gdzie najsilniejsza jest tradycja inteligencka i toczą się ciągle spory o kryteria inteligenckości. Pojawienie się dużej liczby osób, których inteligencka tożsamość może być kwestionowana wiąże się najczęściej z polityką państw komunistycznych, w których w krótkim czasie wykształcenie wyższe uzyskały liczne rzesze osób niezwiązanych z tradycją inteligencką. Socjolog Jerzy Mikułowski Pomorski pisał np. w tym kontekście o "produktach przyspieszonego i koniunkturalnego awansu społecznego" ^[3]. Neutralnym określeniem tej właśnie grupy społecznej było w okresie PRL pojęcie "nowej inteligencji"^[4].

Innym ironicznym określeniem osób wykształconych jest pojęcie "jajogłowych". Nie jest ono tożsame z pojęciem "wykształciuchy", ponieważ nie odwołuje się do słabości etosu inteligenckiego tych osób, a jedynie wykpiwa przemądrzałość, wynoszenie się i arogancję charakterystyczną dla niektórych intelektualistów.

[edytuj] Współczesne użycie w dyskursie politycznym

Współcześnie pojęcie "wykształciucha" używane jest w Polsce przede wszystkim w dyskursie politycznym.

Do publicznego obiegu zostało wprowadzone przez wicepremiera i ministra spraw wewnętrznych i administracji Ludwika Dorna w wywiadzie udzielonym gazecie "Dziennik"^[5].

W wywiadzie tym postawił on "wykształciuchów"^[6] w pewnej opozycji do inteligencji (To mocno ignorancka, egoistyczna, narcystyczna warstwa wykształconych, która nie ma wiele wspólnego z polską inteligencją.) nie precyzując dokładnie adresata (Ta znaczna część warstwy wykształconej posiada pewną profesjonalną kompetencję. Natomiast straciła ona kontakt z resztą Polski, w gruncie rzeczy na własne życzenie.).

Zdaniem Dorna, "wykształciuchami" są widzowie, oglądający w TVN24 audycję Szkło kontaktowe^[7] (a dokładniej, że jest to program "natargetowany" na grupę wykształciuchów).

Przeciwnicy PiS terminu "wykształciuch" używają w znaczeniu: inteligent niepopierający PiS – w oczach zwolennika PiS lub nawet inteligent w oczach zwolennika PiS. W takim ujęciu etykietka ma piętnować nie samego "wykształciucha" lecz osobę używającą tego określenia. Np. w felietonie Walka demonów "Rzeczpospolita" 4-5 listopada 2006 Tomasz Jastrun (Smecz) pisze: Trafnie przewidziałem, że spotkam tu wielu znajomych, wszędzie inteligenckie twarze, te przeklęte "wykształciuchy", jak raczył nazwać inteligencję Ludwik Dorn.

Termin "wykształciuch" używany^{[potrzebne źródło]} bywa też w innym, również pejoratywnym, lecz starającym się o pewien obiektywizm znaczeniu: człowiek legitymujący się dyplomem wyższej uczelni, z którym nie idzie w parze ani porządna wiedza, ani kultura.

W publicznej debacie na łamach Gazety Polskiej^{[potrzebne źródło]}, Piotr Lisiewicz oraz Jacek Kwieciński stwierdzili, iż "sprawa wykształciuchów" nie wynika tylko z walki politycznej, ale jest istotnym problemem społecznym. Ich zdaniem problem "wykształciuchów" powstał w wyniku zastąpienia dawnych, przedwojennych elit politycznych, kadrą osób wykształconych, ale wywodzącą się z niższych warstw społecznych. Wg autorów tej teorii "wykształciuch" dąży do zrozumienia świata polityki, obserwując jego uproszczony wizerunek, w jednym medium.

Jerzy Bralczyk w materiałach zamieszczonych na Wirtualnej Polsce zauważa podobieństwo terminu "wykształciuch" do słów takich jak "komuch" (komunista), a także zaznacza występowanie podobnych słów w języku rosyjskim. W obu przypadkach końcówka -uch ma za zadanie nadanie kontekstu pejoratywnego.

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Oryginalny tekst Sołżenicyna z 1974 "Образованщина"

[edytuj] Przypisy

1. ↑ Bronisław Wildstein, Dumny sztandar wykształciucha, Rzeczpospolita, 4.08.2007, s. 2, http://blog.rp.pl/wildstein/2007/08/03/dumny-sztandar-wyksztalciucha/
2. ↑ Н. А. Бердяев. Философская истина и интеллигентская правда. Статья опубликована в книге: "Вехи. Сборник статей о русской интеллигенции", Москва, 1909 год, http://www.yabloko.ru/Themes/History/berd-2.html
3. ↑ Jerzy Mikułowski Pomorski, Inteligencja – między tradycją a wyzwaniem współczesnej gospodarki, w: Los i wybór. Dziedzictwo i perspektywy społeczeństwa polskiego pod red. A.Kojdera i K.Z.Sowy, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów, 2003.
4. ↑ Halina Palska, Nowa inteligencja w Polsce Ludowej - świat przedstawień i elementy rzeczywistości, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa, 1994.
5. ↑ Ludwik Dorn: Dzięki nam Polska znowu ruszyła do przodu. "Dziennik" 26-27 sierpnia 2006
6. ↑ Dorn błędnie wymienił zamiast pojęcia "obrazowańszczina" słowo "inteligiencziestwo", które nie istnieje w języku rosyjskim - "Jak wykształciuchy obaliły cara". Wspomnieć można, że istnieje jednak wyraz pokrewny o podobnym znaczeniu "intelligientstwo" (ros.интеллигентство).
7. ↑ W odpowiedzi na 3. pytanie od góry występują zacytowane dalej słowa