Wikipedia:Zalecenia dotyczące nazewnictwa biologicznego i systematyki

Z Wikipedii

W celu zachowania spójności wyglądu artykułów z zakresu biologii zaleca się:

Spis treści 1 Nazewnictwo biologiczne 1.1 Zalecenia ogólne 1.2 Szczegółowo 2 Systematyka 2.1 Zalecenia ogólne 2.2 Rośliny 3 Literatura 4 Przypisy

[edytuj] Nazewnictwo biologiczne

[edytuj] Zalecenia ogólne

• zbierać dane na temat taksonu z wiarygodnego źródła (np. publikacji naukowej). Źródła mniej wiarygodne weryfikować.
  • szeroko pojęty Internet nie jest źródłem wiarygodnym.
• Nie zamieszczać danych sprzecznych z innymi artykułami na polskiej lub innej Wikipedii - sprzeczności wyjaśnić, np. różnicami w przyjętej w tych krajach klasyfikacji, brakiem dokładnych danych.
  • W sytuacjach wątpliwych podawać źródło danych - to daje szanse czytelnikowi na własną ocenę miarodajności źródła.
• nie tworzyć nazw polskich tam, gdzie ich nie ma - wiele roślin i zwierząt z innych obszarów geograficznych nie ma jeszcze polskich nazw.
  • wtedy używamy nazwy łacińskiej, również robiąc odsyłacz
    • Przykład: Neornithes - "ptaki nowoczesne" - nazwa nie jest jeszcze przyjęta, dlatego jej możliwe tłumaczenie jest w cudzysłowie.
• nazwom ogólnobiologicznym przypisywać stosowaną nazwę łacińską lub angielską
  • Przykład: allele wielokrotne (ang. multiple alleles) - słownictwo łacińskie i angielskie jest wszechobecne w nauce, a nie wyrzekając się go ułatwiamy jego przyswajanie (a także robienie linków do haseł na innych wikipediach).

[edytuj] Szczegółowo

Szczegóły nazewnictwa biologicznego opisują specjalne kodeksy nomenklatury zoologicznej (Metazoa i część Protista), botanicznej (rośliny, fotosyntetyzujące Protista i grzyby), bakterii, wirusów, roślin uprawnych. Poniżej zamieszczono jedynie krótkie streszczenie, dostosowane do rzeczywistości Polskiej Wikipedii.

• naukowe nazwy taksonów pisać wielką literą (np. Hominidae, Asteraceae), a polskie nazwy zwyczajowe – małą (np. człowiekowate, astrowate).
• w tekście artykułów stosować (tam, gdzie jest to możliwe) polskie nazwy zwyczajowe.
  • Ułatwia to odbiór tekstu, zwiększa jego czytelność, daje szansę zrozumienia zagadnienia również niefachowcom.
• po nazwach zwyczajowych dobrze jest umieścić nazwy naukowe; nie trzeba tego robić tam, gdzie nazwa zwyczajowa jest linkiem do oddzielnego artykułu (np. człowiek i inne człowiekowate, ale człowiek współczesny: Homo sapiens i inne człowiekowate, np. H. habilis, H. erectus).
• w odniesieniu do zwierząt używać czcionki wyróżniającej {w wypadku Wikipedii kursywy (pisma pochyłego)} dla nazw rodzajowych i gatunkowych, czyli taksonów w randze rodzaju, podrodzaju, gatunku i podgatunku.^[1]
• w odniesieniu do roślin i grzybów nazwy naukowe taksonów wszystkich rang wyróżnia się kursywą zgodnie z praktyką stosowaną w Międzynarodowym Kodzie Nomenklatury Botanicznej^[2].
• nazwy odmian uprawnych (kultywarów) należy pisać normalną czcionką, ujmując w pojedynczy cudzysłów (np. Betula 'Hoseri'), nie należy poprzedzać ich skrótem cv., ani dodawać nazwiska autora.
  • zalecenia te są zgodne z najnowszymi przepisami kodeksów nomenklatury botanicznej i zoologicznej. Fakt, że nie wszyscy się do niego stosują, wynika albo z niechęci ludzi do zmiany przyzwyczajeń, albo z nieświadomości.
• w wypadku wielokrotnego powtórzenia nazwy rodzajowej (np. kilka gatunków jednego rodzaju) w jednym artykule i zaraz po sobie stosować skrót tej nazwy (np. Homo habilis, H. sapiens).
  • jeśli jednak obok Homo habilis i H. sapiens umieszczamy inny gatunek z nazwą rodzajową zaczynającą się na "H", np. Hylobates concolor (gibon czarny), to lepiej zostawić pełne nazwy gatunku, unikając niejasności.
• nigdy nie piszemy Homo sapiens czy Homo habilis itp. z małej litery (czyli homo sapiens czy homo habilis), to poważny błąd, często spotykany np. w tekstach archeologicznych.
• polska nazwa zwyczajowa rodziny powinna kończyć się na -ate, ale należy pamiętać, że jeśli zalicza się do niej tylko 1 rodzaj, to niektórzy systematycy nazwę tę wyprowadzają tradycyjnie w sposób najprostszy od nazwy rodzaju (poprzez zastosowanie liczby mnogiej), inni stosują przyjętą końcówkę -ate. Dla zachowania spójności w obrębie Wikipedii (z uwagi na obecność obu sposobów w polskiej literaturze systematycznej - np. systematyce ptaków) przyjmujemy zasadę, że jeśli w skład rodziny wchodzi 1 rodzaj, rodzina powinna mieć końcówkę -ate, ale może się zdarzyć, że będzie miała inną (i nie jest to błąd).
  • Zobacz też: dyskusja
• jeśli po nazwie gatunkowej dodajemy nazwisko lub skrót autora gatunku i datę oraz źródło opisania, to nie jest obojętne, czy ta dodatkowa informacja jest w nawiasie, czy bez, czy jest oddzielona przecinkiem itp.; dla uniknięcia pomyłek najlepiej przepisać ją z wiarygodnego źródła w takiej postaci, w jakiej została tam zamieszczona. (Nazwisko autora z datą umieszcza się w nawiasie wtedy, kiedy przynależność rodzajowa gatunku była zmieniana w stosunku do pierwszego opisu. W nomenklaturze botanicznej za nawiasem pojawia się nazwisko tego, kto dokonał zmiany uznanej dziś za właściwą.) Przykłady pełnych nazw naukowych botanicznych wraz z cytatami (zwróć uwagę na konwencję typograficzną - znaki przestankowe, użycie kursywy, pogrubienia oraz zmniejszenie czcionki):
  • Rosopsida Batsch, Dispos. Gen. Pl. Jenens.: 28. 1788 (klasa)
  • Myrtales Rchb., Bot. Damen: 475. 1828. (rząd)
  • Epilobium L., Sp. Pl. 347. 1753 (rodzaj)
  • Rubus henrici-egonis Holub, Folia Geobot. Phytotax. 26: 334. 1991. (gatunek)
  • Rubus nessensis Hall, Trans. Roy. Soc. Edinb. 3: 20. 1794 subsp. scissoides H. E. Weber Gatt. Rubus nordwestl. Eur.: 108. 1973. (podgatunek)
  • Juniperus virginiana L. 'Skyrocket' (kultywar)

[edytuj] Systematyka

[edytuj] Zalecenia ogólne

• W odniesieniu do ujęcia systematycznego unikamy sformułowań "stary", "nowy" lub "aktualny podział" - piszemy o ujęciu wg systemu XXX. W sytuacji, gdy obecna wiedza wyraźnie podważa wcześniejsze ujęcia systematyczne należy to wskazywać w opisie (wówczas uzasadnione jest stosowanie określeń w rodzaju: "dawne ujęcie", "niezgodny z obecną wiedzą" itp.).
• W infoboxie wypełniamy tylko szkielet systematyki, czyli kategorie główne.
• W infoboxie nie wypełniamy pomocniczych kategorii systematycznych (podklasa, nadrząd, podrząd - np. kosaćcowate, liliowce), które mogą być opisywane w treści hasła w sekcji Systematyka (z podaniem systemu źródłowego). Parametry te są wypełniane tylko w infoboxach umieszczanych w artykułach opisujących daną pod- lub nad-kategorię (np. jaskrowe).
• Taksony będące rangami pomocniczymi (np. podrzędy, podklasy, podrodziny, plemiona, odmiany) powinny być opisywane w odrębnych artykułach wtedy, gdy mają istotne znaczenie porządkujące system, są lub były powszechnie uznawane i obecne w literaturze naukowej. Należy wówczas wyraźnie zaznaczyć status i systematykę, w której wyróżniono opisywany takson (na wzór: XXX - mający obecnie znaczenie historyczne takson obejmujący... wyróżniony w systematyce/systematykach... Obecnie gatunki/inne poziomy danego taksonu klasyfikowane są ...). W przypadku pozostałych, słabo udokumentowanych taksonów rang pomocniczych zaleca się wpisywanie ich nazw we wszelkich zestawieniach systematycznych bez linkowania, lub linkując tworzyć REDIRECT na odpowiedni takson główny (np. dla podklasy -> klasę).
• W sekcji Systematyka opisywanego taksonu umieszczamy jego podział i/lub opisujemy jego pozycję w systemie podając, jaki konkretnie system jest opisywany.
• Podział systematyczny danego taksonu powinien kończyć się na kolejnym niższym taksonie głównym, czyli np. dla rzędu powinno się go prowadzić tylko do rodzin, podając systematykę rodzin – tylko do rodzaju. Dzięki temu systematyka nie będzie się powielać w hasłach o taksonach, oraz będzie jedno miejsce wymagające wprowadzania aktualizacji dla danego poziomu systematyki.
• Podając podział systematyczny danego taksonu, wymieniamy taksony podrzędne zapisując najpierw nazwy polskie, potem naukowe - jeśli wszystkie taksony w wykazie posiadają polskie nazwy. Jeżeli w wykazie taksonów znajdują się takie, dla których nie jest podana nazwa polska - w całym wykazie najpierw wpisujemy nazwy naukowe, później polskie.

[edytuj] Rośliny

• W infoboxie {{Roślina infobox}} stosujemy systematykę zgodnie z systemem Reveala. Ewentualne informacje wynikające z nowych odkryć taksonomicznych podajemy w opisach. Gdy system APG zyska aprobatę wśród polskich uczonych - wówczas spróbujemy wprowadzić go w infoboxie.
• W sekcji Systematyka zaleca się umieszczanie informacji o pozycji i ew. podziale taksonu wg systemu Cronquista, Reveala i APG II (przykład: liliowce).
  • Wybrane systemy:
    • Cronquista - z powodu jego utrzymującej się popularności w Polsce i znaczenia w XX wieku,
    • Reveala - ostatni z systemów hierarchicznych, który próbował adoptować nowe fakty o filogenezie roślin,
    • APG II - oparty na najnowszej wiedzy i w zasadzie jedyny obecnie uznawany w piśmiennictwie naukowym, choć jeszcze niezbyt powszechny w Polsce. Zwiększeniu przejrzystości opisów systematycznych w kontekście odwołań do systemu APG dobrze służy szablon {{Klad}} (np. liliowce, jednoliścienne).
• Dla taksonów monotypowych tworzymy jeden artykuł pod nazwą taksonu najwyższego rangą (np. w artykule opisującym rząd tatarakowce, opisujemy także rodzinę tatarakowate i rodzaj tatarak). Z nazw niższych kategorii taksonomicznych tworzymy redirecty do artykułu z opisem (tu na tatarakowce). Proponowane do stosowania w takiej sytuacji zdanie zaczynające artykuł: "monotypowy rząd (nazwa) (ew. inny takson) zawierający jedną rodzinę (nazwa) i (ew.) jeden rodzaj (nazwa)".
  • Wyjątki:
    • Jeśli takson jest monotypowy wg jednego systemu, a w innym istotnym ujęciu systematycznym (popularnym i uznanym systemie klasyfikacyjnym) ma charakter politypowy lub istnieją informacje o taksonach kopalnych w obrębie danej jednostki systematycznej, wówczas poszczególne taksony podrzędne opisujemy w osobnych artykułach.
    • Taksony w randze gatunku (jednostka podstawowa w taksonomii) opisujemy zawsze w odrębnych artykułach.

[edytuj] Literatura

• całość zasad można znaleźć w międzynarodowych kodeksach nomenklatury botanicznej i zoologicznej;
• January Weiner,Technika pisania i prezentowania przyrodniczych prac naukowych. Przewodnik praktyczny, Wyd. Nauk. PWN, 1998.

Przypisy