Ćwierćkopek

Z Wikipedii

Ćwierćkopek, srebrna moneta półtalarowa o wadze 13,93 g, bita przez Zygmunta Augusta w 1564 r. w mennicy wileńskiej^[1] Nazwa pochodzi od nadanej przez władcę urzędowej wartości 15 groszy litewskich, czyli ćwierci kopy groszy, funkcjonującej wówczas jednostki obrachunkowej równej dwóm złotym.

Zygmunt August wybił ćwierćkopki, podobnie jak półkopki, w związku z potrzebami finansowymi spowodowanymi prowadzoną wówczas I wojną północną. Wartość urzędowa ćwierćkopka (15 groszy litewskich, czyli 18,75 groszy polskich ^[2]) została zawyżona wobec będących w obiegu talarów zagranicznych, za które płacono 33 grosze polskie, czyli 16,5 grosza polskiego za pół talara, co za tym idzie 13,2 grosza litewskiego za monetę o zawartości kruszcu taką, jaką miał ćwierćkopek. Moneta o przymusowej, zawyżonej wartości, nie mogła zdobyć popularności w systemie pieniądza kruszcowego. Przyjmowana była niechętnie i w urzędowej wartości jedynie jako zapłata za zobowiązania skarbu. W handlowym obiegu wartość kształtowała się oczywiście zgodnie z relacjami kruszcowymi, czyli niżej.

Emisja ćwierćkopków była niewielka. Niektórzy badacze przypuszczają, że była to emisja próbna, z której monarcha się wycofał. Sama moneta jest pięknym przykładem renesansowego mennictwa polskiego. Nie zawiera legendy otokowej, którą zastąpiono wieńcem. Na awersie znajduje się ukoronowany monogram króla - SA, data 1564 i rzymska cyfra XV, wyrażająca urzędową wartość. Na rewersie umieszczono sześciopolową tarczę herbową, zwieńczoną mitrą wielkoksiążęcą. Górne pola tarczy zajmują Orzeł koronny i litewska Pogoń, dolne: archanioł Michał – herb księstwa kijowskiego, żmudzki Niedźwiedź i Krzyż prosty, będący herbem Wołynia. W środku tarczy zamiast rodowych Słupów Giedymina, znajduje się herb Sforzów (Wąż).

Ćwierćkopek jest numizmatycznym unikatem. Znany egzemplarz znajduje się w muzeum w Wiedniu.

Przypisy

1. ↑ Zygmunt August bił monety jedynie w mennicy wileńskiej (w 1566 r. w efemerycznej mennicy tykocińskiej). Po śmierci Zygmunta Starego w 1548 r. zamknął jedyną wówczas mennicę koronną w Krakowie. Oczywiście swoje monety biły również miasta mające przywilej menniczy.
2. ↑ Wartość grosza na stopę polską (2,06 g) była mniejsza i wynosiła 0,8 wartości grosza na stopę litewską. Za czasów Zygmunta Augusta w Wilnie bito zarówno grosze na stopę litewską, jak i polską.