Ślęża

Z Wikipedii

Współrzędne: 50°51'54" N 16°42'31" E50.865 16.7086111 (Ślęża)

Ślęża
Ślęża
Państwo	Polska
Pasmo	Masyw Ślęży
Wysokość	718 m n.p.m.
Wybitność	468 m
Galeria zdjęć w Wikimedia Commons

Ślęża (dawniej także nazywana Sobótką, niem. Zobtenberg^[1] - dokładne tł. Góra Sobótka) – jest najwyższym wznoszącym się na wysokość 718 m n.p.m. szczytem Masywu Ślęży. Ze względu na imponujący wygląd, znaczną wysokość względną (ok. 500 m), specyficzny mikroklimat zwana także Śląskim Olimpem.

Ślęża należy do Korony Gór Polskich i Korony Sudetów Polskich.

Spis treści 1 Geologia 1.1 Górnictwo 2 Historia 3 Etymologia nazwy 4 Turystyka 5 Bibliografia 6 Ślęża w literaturze i sztuce 7 Zobacz też 8 Przypisy 9 Linki zewnętrzne

[edytuj] Geologia

Ślęża zbudowana jest głównie z granitów i gabra. Większa część masywu Ślęży to ofiolit – pozostałość kopalnego dna oceanicznego (skorupy oceanicznej), datowano na 350 mln lat (przełom dewonu i karbonu). W skład tego ofiolitu wchodzą: radiolaryty (pozostałość krzemionkowych skał osadowych leżących na dnie oceanu), amfibolity (zmetamorfizowane pierwotne podmorskie bazalty, tworzące wierzchnią warstwę skorupy), niżej leżą gabra, a na samym dole ultrazasadowe perydotyty, które w efekcie metamorfizmu przekształciły się w serpentynity. Obecnie gabra tworzą szczyt Ślęży i jej południowe oraz wschodnie stoki, serpentynity odsłaniają się na Raduni i wzgórzach położonych na wschód i zachód od niej, natomiast amfibolity są znane z Wieżycy i Gozdnicy - niewielkich szczytów w północnej części masywu Ślęży koło Sobótki.

Znacznie później w obręb zachowanego ofiolitu wdarła się intruzja granitowa, datowana na późny karbon. Obecnie granity budują północne i północno-zachodnie stoki góry. Są one częścią masywu granitowego ciągnącego się od Strzegomia po Sobótkę. Samo wyniesienie części skał gabrowych i granitowych i ukształtowanie się góry zaszło w neogenie, przy czym bierze się pod uwagę głównie wyniesienie w wyniku ruchów tektonicznych. Wcześniej sądzono, że Ślęża jest twardzielcem, jednak obecnie wpływ selektywnej erozji uważa się za czynnik uzupełniający.

[edytuj] Górnictwo

W neolicie wydobywano nefryt w rejonie Jordanowa oraz serpentynit w okolicy Jańskiej Góry i Raduni. Z serpentynitu wyrabiano narzędzia i broń (topory ślężańskie, zapewne raczej kultowe niż użytkowe), a z nefrytu drobne narzędzia i ozdoby. Od X wieku przez całe średniowiecze wydobywano granity oraz serpentynity. Te pierwsze głównie do produkcji kół młyńskich i kamienia budowlanego, ale we wczesnym średniowieczu wyrabiano z nich elementy zdobnicze dla kościołów romańskich (np. kapitele, rzeźby lwów). Serpentynit po wypolerowaniu służył jako kamień ozdobny lub surowiec do wyrobu ozdobnych naczyń. W 1877 otwarto kopalnię rud chromu w rejonie Raduni, działała ona do roku 1943. Od 1920 do pierwszych lat powojennych istniała kopalnia magnezytu w Sobótce, a od 1960 działa kopalnia magnezytu w Wirach. W początkach XX wieku utworzono wielkie kamieniołomy granitu w Strzeblowie (dzielnica Sobótki), a w 1884 uruchomiono kamieniołom serpentynitu (i nefrytu) w Jordanowie. W 1986 udokumentowano duże złoże rud żelaza, tytanu i wanadu na wschodnich stokach Ślęży; nie są one jednak eksploatowane.

[edytuj] Historia

Góra stanowiła ośrodek pogańskiego kultu solarnego miejscowych plemion – jego początki sięgają epoki brązu, a upadek przypada na początki chrystianizacji tych obszarów w X i XI w. Rozkwit sanktuarium związany jest z osadnictwem celtyckich Bojów. Na szczycie góry odnaleziono fragmenty kamiennych wałów, o szerokości ok. 12 m, układanych z odłamków kamieni. oraz zagadkowe posągi z charakterystycznym symbolem ukośnego krzyża – według hipotez badaczy krzyż garbo prawdopodobnie związany był z pogańskim kultem solarnym. Wśród rzeźb najbardziej znane to tzw. Grzyb (prawdopodobnie dolna część ludzkiej postaci - w Sobótce), Mnich (u stóp góry - przeniesiony z okolic wsi Garncarsko), Panna z rybą lub Postać z rybą i Dzik (przy drodze na szczyt) oraz Niedźwiedź (na szczycie góry). W pierwszej połowie XII w. Piotr Włostowic ufundował na szczycie klasztor augustianów wkrótce jednak przeniesiony do Wrocławia (1153).

Od 1813 do 1914 na szczycie odbywały się komersze niemieckich studentów wrocławskich dla upamiętnienia wymarszu z pobliskiego Rogowa Sobóckiego antynapoleońskiego freikorpsu (korpusu ochotników) majora Adolfa Lützowa.

W 1837 r. powstało na szczycie schronisko Mooshaus. W latach 1851-1852 wybudowano nowy obiekt w stylu szwajcarskim. Na początku XX w. okazało się ono niewystarczające i w latach 1907-1908 powstał istniejący do dziś (obecnie jako hotel Olimp im. Romana Zmorskiego) obiekt według projektu wrocławskiego architekta Karla Klimma. Budowę sfinansował wrocławski browarnik Georg Haase.

W okresie nazistowskim niemiecką nazwą Ślęży było Siling - od plemienia Silingów.

[edytuj] Etymologia nazwy

Istnieją trzy ważniejsze etymologie nazwy Ślęza (nazwa góry i rzeki była dawniej pisana jednakowo): germańska (Steinhauser, Vasmer, wywodząca tę nazwę od plemienia Silingów), słowiańska (np. Rospond, od ślęga "mokra pogoda, błoto") i "indoeuropejska" (Udolph, Mańczak). Wszystkie trzy hipotezy mają wiele słabych punktów i nie ma podstaw by przyjąć którąkolwiek z nich. Można z dużym prawdopodobieństwem uznać, że nazwa została przejęta do języków indoeuropejskich od wcześniejszych mieszkańców tych ziem (Babik). Od nazwy góry i rzeki powstała nazwa plemienia Ślężan, a później Śląska. Na temat pochodzenia nazwy możesz więcej przeczytać w artykule Pochodzenie nazwy Śląsk.

[edytuj] Turystyka

Ze względu na bliskość Wrocławia, Świdnicy i Dzierżoniowa rozwinięta turystyka weekendowa i świąteczna. Masyw i jego okolice pokryte są dość gęstą siecią szlaków turystycznych. Istnieją dwie ścieżki archeologiczne oznaczone symbolem ślężańskiego niedźwiedzia i szlaki rowerowe. Na szczycie telekomunikacyjna stacja przekaźnikowa z masztem o wysokości 136 m, hotel "Olimp" im. Romana Zmorskiego, kościół pw. Najświętszej Marii Panny, słabo widoczne ruiny zamku i dwunastometrowa wieża widokowa, z której rozciąga się wspaniała panorama Niziny Śląskiej z pobliskim Jeziorem Mietkowskim i nieco odleglejszym Wrocławiem oraz Sudetów (zwłaszcza Gór Sowich). U stóp góry miasteczko Sobótka.

[edytuj] Bibliografia

• Robert Niedźwiedzki, 1993: Historia i perspektywy górnictwa w rejonie Sobótki. Karkonosz, 2: 101-108.
• Grzegorz Domański, Ślęża w pradziejach i średniowieczu, Wrocław, Inst. Archeologii i Etnologii PAN, 2002 ISBN 83-913155-7-6

[edytuj] Ślęża w literaturze i sztuce

Powieści, których akcja rozgrywa się m.in. na Ślęży:

• Zbigniew Nienacki "Ja, Dago Władca"
• Andrzej Sapkowski "Narrenturm"
• Tomek Tryzna "Panna Nikt"

[edytuj] Zobacz też

• Śląsk, Ślęza, Sobótka, Silingowie, Ślężanie, Masyw Ślęży
• święte góry, Łysa Góra, Wieżyca, Rowokół
• mitologia Słowian, wierzenia Słowian, reakcja pogańska, poganin
• neopogaństwo, Rodzimy Kościół Polski
• RTCN Ślęża

Przypisy

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Dom Turysty im. Romana Zmorskiego - Strona schroniska znajdującego się na szczycie Ślęży
• Ślęża - Opisy tras turystycznych i atrakcji.
• Ślęża i Sobótka w Internecie - zbiór linków
• Ślęża i Sobótka na stronie Klubu Ludzi Gór Mnich
• Sobótka na stronach serwisu Wroclaw-powiat.wfp.pl
• Ślęża - mówiąca góra (film) cz. 1, cz. 2