Żywioły

Z Wikipedii

Cztery żywioły
Cztery żywioły

Żywioły, elementy, pierwiastki – redukcjonistyczna koncepcja filozoficzna, według której świat materialny (wszechświat) składa się z kilku podstawowych pierwiastków. Różne proporcje w jakich występują one w różnych obiektach i substancjach ma odpowiadać za złożoność świata materialnego, a sposoby, w jaki reagują one ze sobą, mają wyjaśniać przemiany w tym świecie. Teorie elementów były popularne w wielu starożytnych kulturach.

  • W helleńskiej wyróżniano cztery żywioły: powietrze, ogień, wodę i ziemię. Z czasem zaczęto do nich dodawać tzw. piąty żywioł (kwintesencja) - nieobecny na Ziemi eter, z którego zbudowane miały być ciała niebieskie oraz sfera gwiazd stałych w antycznej kosmologii do żywiołów dodano także metal. Według części badaczy, piąty żywioł - duchowy, wyróżniony był również u części plemion słowiańskich (co znalazło odbicie w ich mitologii).
  • Chińczycy już w II tysiącleciu p.n.e. wyróżniali pięć żywiołów: wodę, ogień, drewno, metal i ziemię. Chiński podział przyjął się w innych kulturach dalekiego wschodu.
  • Japończycy także uznają pięć żywiołów, ale są to : powietrze, ogień, woda i ziemia i piorun. Jak widać, w Japonii nie przyjęły się żywioły z Chin.

Spis treści

[edytuj] Żywioły w kulturze europejskiej

Europejskie pojęcie żywiołu (elementu, pierwiastka) powstało bardzo wcześnie, w wyniku dokonanej przez Empedoklesa pluralizacji pojęcia arche. Mimo że przekształcone przez późniejszych filozofów, nie przestało odgrywać ważnej roli, szczególnie w rozważaniach przyrodniczych. Wraz z rozwojem nauki odrzucone, przetrwało w rozmaitych koncepcjach ezoterycznych.

Spośród czterech żywiołów ogień i powietrze to aktywne zasady męskie, a ziemia i woda to pasywne zasady żeńskie. Z czterema żywiołami kojarzone są cztery fazy życia człowieka: dzieciństwo, młodość, wiek dojrzały, starość.

Według wolnomularzy żywioły symbolicznie wiążą się także z etapami rozwoju duchowego: człowiek rodzi się z ziemi i stopniowo jest oczyszczany przechodząc przez wodę, powietrze i ogień.

Żywioły wiązano również z temperamentami ("humorami"): powietrze z sangwinicznością, ogień z cholerycznością, wodę z flegmatycznością, ziemię z melancholicznością.

Według niektórych poglądów odrębnym, piątym żywiołem był eter kosmiczny,szóstym kwintesencja,a siódmym metal.

[edytuj] Powietrze

nieskończoność, bóstwo:

  • powietrze oddziela ziemię od nieba – siedziby bogów,
  • królestwo duchów i demonów – niewidzialnych, ale odczuwalnie oddziałujących,
  • oddech: kosmiczne siły życia;

natchnienie, dążenie do wolności:

  • nośnik głosu, zapachu, wibracji kosmicznych,
  • wiatr, unoszące się w powietrzu ptaki: marzenie o swobodnym, nieskrępowanym przemieszczaniu się, nieograniczonych możliwościach;

zodiak:

przysłowia

  • "być dla kogoś jak powietrze": być niezbędnym do życia,
  • "traktować kogoś jak powietrze": nie zauważać go, lekceważyć,
  • "od powietrza, głodu ognia i wojny...": w dawnej polszczyźnie "powietrze" oznaczało zarazę,
  • "morowe powietrze": podobnie jak wyżej ("morowe" od mór, pomór, umór – śmierć).

[edytuj] Ogień

dobroczynny, a zarazem niebezpieczny

bóstwo:

  • Bóg zstępuje do ludzi w ogniu, jako słup ognisty, w krzaku gorejącym,
  • wieczny, święty ogień: ogień ofiarny stale podtrzymywany w świątyniach,
  • ogień świątynny rozpalano od ognia niebiańskiego – Słońca – za pomocą soczewki;

oczyszczenie:

  • w noc świętojańską skacze się przez ogień i przepędza przezeń bydło, aby było zdrowe,
  • przyżeganie ran: dawny sposób zapobiegania infekcji;

światło, ciepło:

  • ziemski odpowiednik słońca,
  • ognisko domowe: rodzina, gościnność,
  • oświecenie: od wykradzenia ognia bogom rozpoczął się rozwój ludzkości;

sąd, kara:

  • próba ognia: niewinny wychodzi z ognia cało (kantyk trzech młodzieńców),
  • spalenie Sodomy i Gomory,
  • ognie piekielne (zob. piekło);

śmierć, zmartwychwstanie:

  • ogień jest siłą niszczycielską,
  • znicze, lampki pali się na grobach,
  • feniks spala się i powstaje na nowo z popiołów;

zodiak:

przysłowia:

  • "słomiany ogień": krótkotrwały zapał do czegoś,
  • "igrać z ogniem": narażać się na niebezpieczeństwo,
  • "wpaść jak po ogień": na chwilkę (aby otrzymane zarzewie nie wygasło),
  • "chrzest ognia": pierwszy udział w bitwie;

[edytuj] Woda

prapoczątek:

  • Genesis: na początku Duch Boży unosił się na wodami,
  • kosmiczne jajo unoszące się na wodzie,
  • Okeanos: morze unoszące dysk ziemi

źródło życia, zmartwychwstanie:

  • wszystko co żywe potrzebuje wody,
  • wszystkie zarodki są mokre,
  • źródła cudownej wody życia, wody lecznicze,
  • woda na pustyni oznaczająca ocalenie życia,

chaos, bezmiar, ruch:

  • woda zawsze w ruchu, nie do zmierzenia, nie do opanowania, parująca i powracająca ożywczym deszczem lub niszczącym gradem;

oczyszczenie, obmycie:

niebezpieczeństwo, śmierć:

  • gradobicie, oberwanie chmury, powódź, potop, fale w czasie burzy, tsunami,
  • utonięcie,
  • mityczne potwory morskie (lewiatan);

zodiak:

przysłowia:

  • "Nie można wejść dwa razy do tej samej wody": nic nie zdarza się dwa razy,
  • "o chlebie i wodzie": wikt więzienny,
  • "końce w wodę" (zaplątanego węzła): ukryć prawdę,
  • "rzucić kogoś na głęboką wodę": postawić trudne zadanie, wyzwanie, nie oferując pomocy,
  • "mącić wodę": wprowadzać zamieszanie, intrygować,
  • "w mętnej wodzie ryby łowić": korzystać z zamieszania,
  • "na wodzie pisane": natychmiast znika bez śladu,
  • "cicha woda (brzegi rwie)": pozory mylą, groźba pod pozorem spokoju.

[edytuj] Ziemia

ostoja:

  • oparcie,
  • schronienie, azyl,
  • ojcowizna;

życie:

  • stworzenie człowieka,
  • płodność,
  • orka, siew i żniwa;

śmierć:

  • miejsce pochówku,
  • podziemne królestwo cieni (por. hades, szeol);

zodiak:

przysłowia

  • "niech ci ziemia lekką będzie": pożegnanie zmarłego,
  • "ziemia wszystko wyciągnie": w grobie nic już nie będzie dolegać,
  • "z prochu powstałeś i w proch się obrócisz": nikłość życia ludzkiego.

[edytuj] Żywioły w kulturze chińskiej

Chińczycy już w II tysiącleciu p.n.e. wyróżniali pięć żywiołów: wodę, ogień, drewno, metal i ziemię. Powiązane są one szeregiem cykli, takich jak cykl tworzenia, nierównowagi, zwyciężania, zniewagi.

Cykl tworzenia:

  • Woda tworzy drewno
  • Drewno tworzy ogień
  • Ogień tworzy ziemię
  • Ziemia tworzy metal
  • Metal tworzy wodę

Cykl zwyciężania:

  • Metal przecina drewno
  • Drewno zapuszczają się w ziemię
  • Ziemia pochłania wodę
  • Woda gasi ogień
  • Ogień topi metal

[edytuj] Żywioły w kulturze japońskiej

W Japonii także uznawanych jest pięć żywiołów, są one jednak inne niż w kulturze chińskiej. Są to : powietrze, ogień, woda, ziemia i piorun. Zależności między tymi żywiołami:

  • ogień jest podsycany przez powietrze
  • woda gasi ogień
  • ziemia robi z wody błoto
  • piorun wnika w ziemię
  • powietrze stanowi barierę dla pioruna


Stub sekcji Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

[edytuj] Zobacz też

Wikisłownik
Zobacz hasło o  żywiołach w Wikisłowniku