Aleksander Świętochowski
Z Wikipedii
Aleksander Świętochowski pseudonim Władysław Okoński, Poseł Prawdy (ur. 18 stycznia 1849 w Stoczku Łukowskim na Podlasiu, zm. 25 kwietnia 1938 w Gołotczyźnie koło Ciechanowa) - polski pisarz, publicysta, filozof i historyk, aforysta, krytyk, publicysta polityczny.
Spis treści |
[edytuj] Studia
Odbył studia filozoficzne w warszawskiej Szkole Głównej i w Lipsku uzyskując doktorat z filozofii. W 1871 r. rozpoczął działalność pisarza-publicysty od współpracy z "Przeglądem Tygodniowym" (gdzie ukazywały się głośne artykuły programowe polityczne i społeczne). Był rzecznikiem młodych pozytywistów, pochwalał pracę u podstaw i ideę pracy organicznej.
[edytuj] Publicystyka
Od r. 1878 redaktor "Nowin". Był nim do 1902. W 1881 r. założył tygodnik "Prawda", który redagował do roku 1902 (słynne felietony „Liberum veto”). W latach (1908—1912) wyd. miesięcznik "Kultura polska", następnie "Humanista polski", współpracował też w "Myśli Narodowej". Dokładną bibliografię pism z lat (1867—1897) oprac. St. Demby w książce zbiorowej dla uczczenia tygodnika "Prawda" (1899).
Oprócz artykułów społeczno-politycznych i krytycznoliterackich pisywał tam również felietony pod pseudonimem Poseł Prawdy. Poza publicystyką uprawiał też twórczość dramaturgiczną i nowelistyczną.
[edytuj] Założyciel szkół
Sławę zyskał jako wybitny działacz społeczno-oświatowy, za największe dzieło swojego życia w tej dziedzinie uważał powstanie jeszcze pod rozbiorami szkół rolniczych w Gołotczyźnie i Bratnem. Należał do czołowych ideologów i przywódców pozytywizmu warszawskiego.
W latach (1906-1913) założył i kierował Towarzystwem Kultury Polskiej. Był gorącym rzecznikiem postępu, oświaty, kultury, walczył o równe prawa dla kobiet, Żydów, zwalczał konserwatyzm, wstecznictwo i klerykalizm.
Od 1912 roku aż do śmierci mieszkał w Gołotczyźnie, gdzie związał się wspólną ideą i głębszym uczuciem osobistym z Aleksandrą Bąkowską. Oboje założyli tu dwie szkoły. W 1908 roku powstała szkoła dla dziewcząt pod nazwą "Ferma Praktyczna Gospodarstwa Domowego dla Dziewcząt". Po kłopotliwych zabiegach 15 stycznia 1913 roku udało się otworzyć szkołę pod symboliczną nazwą „Bratne”. Według Świętochowskiego każdy wychowanek szkoły był „Dla ziemi synem dla ludu bratem”. Rola Bąkowskiej w zorganizowaniu szkoły dla chłopców nie ograniczała się wyłącznie do oferowania ziemi. Fundatorka pomagała w budowaniu i zorganizowaniu szkoły. Natomiast Świętochowski przeznaczył na potrzeby szkoły nagrodę jubileuszową od Narodu, pieniądze uzyskane z Brzezin i swoje oszczędności. Pisał w testamencie „Pobudzony niedolą i kulturalnym ubóstwem mego narodu starałem się w skromnej mierze pomnażać źródła jej kultury, między którymi udało mi się największą wagę nadąć zbudowanej i urządzonej przeze mnie w Gołotczyźnie szkle rolniczej Bratne”. Nauka w obu szkołach była bezpłatna.
Po odzyskaniu niepodległości założyciele szkół przekazali je prawnie na skarb państwa wraz z gospodarstwem mającym 7 włók ziemi.
Placówka otrzymała w 1920 roku nazwę Szkół Rolniczych niższych przy Ministerstwie Rolnictwa. Miały wspólne kierownictwo aż do 1928 r. Potem już do wybuchu drugiej wojny światowej były odrębnymi szkołami.
Wychowankowie szkół w Gołotczyźnie byli postępowymi gospodarzami, przyczyniali się do szerzenia wiedzy i kultury na Mazowszu. Gołotczyzna – Bratne – te dwie nazwy, to również i dwie szkoły, będące jedną z najpiękniejszych kart polskiej oświaty ludowej. Są dziełem ludzi o nieprzeciętnych umysłach, oddanych sercem polskim chłopom. Dzięki Świętochowskiemu rozkwita ruch społeczny w okolicach Ciechanowa, zaś w samej Gołotczyźnie powstaje spółdzielnia „Wiara”, magazyny, sklepy, poczta, przystanek kolejowy.
[edytuj] Twórczość
W Gołotczyźnie powstało większość prac Świętochowskiego, aktualnych po dzień dzisiejszy. Jego dorobek pisarski jest bogaty i bardzo różnorodny.
[edytuj] Ważniejsze dzieła:
Dramaty:
- "Niewinni" (1876),
- "Nieśmiertelne dusze. I. Ojciec Makary" (1876),
- "Piękna" (1878),
- "Dramata" (1879, Antea, Na targu, Helvia, Poddanka, Błazen, Za maską),
- "Hultaj" (1923, komedia).
Utwory powieściowe:
- "O życie" (1879, Damian Capenko, Chawa Rubin, Karl Krug),
- "Klemens Boruta" (1880),
- "Aspazja" (1885),
- "Aureli Wiszar"(1888),
- "Regina" (1889),
- "Drygałowie" (1914),
- "Nałęcze" (1929).
Studia filozoficzne:
- "O powstawaniu praw moralnych" (1877),
- "Dumania pesymisty" (1877),
- "Wolter" (1878),
- "O epikureizmie" (1880),
- "Poeta jako człowiek pierwotny" (1896),
- "O prawach człowieka i obywatela. O prawach mniejszości" (1906),
- "Utopie w rozwoju historycznym" (1910),
- "Ofiarność obywatelska" (1911),
- "Źródła moralności" (1912),
- "Historia chłopów polskich w zarysie" (1925—1928, 2 tomy).
Książka dla młodzieży: "Czcigodni Polacy. Charaktery" (1923).
Wydania zbiorowe "Pism" (1896—1900), II. wyd. (1908—1909), 7 t. zawiera: I—II. "Obrazki powieściowe", III. "Bajki", IV—VI. "Utwory dramatyczne", VII. "Duchy", cz. I—III. (cz. IV—VI. w r. 1909 jako VIII. t. "Pism", poemat dramatyczny prozą, główne dzieło Świętochowskiego). "Pamiętnik" drukowany w „Wiadomościach literackich” (1931/1932). Wydał ponad to: "Genealogia teraźniejszości" (1935), powieść „Twinko” (1936). Monografii brak.
Jego głośny manifest "My i wy" (1871) i "Praca u podstaw" (1873) zawierają główne założenia programowe pozytywizmu. W życiu wyznawał liberalizm, a w okresie międzywojennym był publicystą opozycyjnym wobec sanacji. Twórczość Świętochowskiego obejmuje dramaty o tematyce filozoficzno-moralnej oraz historii idei.
Czesław Miłosz w swojej publikacji "Historia Literatury Polskiej" opisuje Aleksandra Świętochowskiego: "Wybitnie zdolny, ostry, a nawet gwałtowny polemista, występujący przeciwko konserwatystom, oskarżony przez przeciwników o pychę i wyniosłość". Do spraw polityki zachowywał krytyczną rezerwę, a wstępując do Partii Narodowej zwalczał socjalizm, a panujące w partii nacjonalizm i rasizm były mu obce.
W roku 1927 otrzymał nagrodę literacką miasta Łodzi.
[edytuj] Śmierć
Zmarł 25 kwietnia 1938 roku w Gołotczyźnie. Pochowany na cmentarzu w Sońsku k. Ciechanowa. Pochowany został twarzą zwrócony w stronę szkół rolniczych, które tak ukochał i którym poświęcił dużą część swojego długiego życia oraz prawie cały majątek.
Jego syn Ryszard Świętochowski był działaczem politycznym.
