Ambasadorowie

Z Wikipedii

Ambasadorowie

Hans Holbein , 1533

olej na desce

206 × 209 cm

National Gallery w Londynie

Ambasadorowie, właściwa nazwa Jean de Dinteville i Georges de Selve, inne nazwy: Podwójny portret posłów, Portret ambasadorów – słynny obraz Hansa Holbeina Młodszego. Powstał wiosną 1533 w Londynie. Należy do malowideł epoki renesansu. Dzieło charakteryzuje się realistyczną techniką malarską i nawiązuje do współczesnych Holbeinowi malarzy niderlandzkich. Jest również przykładem bardzo obszernie zastosowanej symboliki w szczegółach tła. Format 206 x 209 cm. Wystawiony jest w sali nr 4 National Gallery w Londynie.

Spis treści 1 Historia 2 Opis 2.1 Podłoga 2.2 Półka niższa 2.2.1 Globus 2.2.2 Książka do arytmetyki 2.2.3 Lutnia 2.2.4 Śpiewnik 2.3 Półka wyższa 2.3.1 Sfera 2.3.2 Zegary słoneczne i kwadranty 2.4 Krucyfiks 2.5 Czaszka 2.6 Podpis 3 Podsumowanie 4 Inne ciekawe informacje 5 Przypisy

[edytuj] Historia

W 1532 Hans Holbein Młodszy przeniósł się z Bazylei na dwór króla angielskiego Henryka VIII. W związku z koronacją Anny Boleyn na królową, na europejskie dwory zostały rozesłane zaproszenia. Wysłannikiem króla Francji, Franciszka I, był pochodzący z Szampanii szlachcic Jean de Dinteville. Na dworze angielskim dołączył do niego Georges de Selve, biskup Lavaur. W kwietniu 1533 Jean de Dinteville spotkał Holbeina i zamówił u niego portret.

Obraz został przez Jeana de Dinteville'a zabrany do Francji i umieszczony w jego zamku w Policy. W 1653 jego praprawnuk markiz de Cessac zabrał go do Paryża. Po wystawieniu go na sprzedaż w 1787 zakupił go lord Randor i umieścił go w zamku Longford Castle. W 1890 został zakupiony przez National Gallery za sumę 55 tys. funtów. Był to pierwszy sponsorowany zakup tej galerii – sponsorami byli: lord Rotschild, Sir Edward Guinnes oraz Charles Cotes.

[edytuj] Opis

Obraz Ambasadorowie jest podwójnym portretem, który zawiera również martwą naturę i anamorfozę.

W 1900 Mary Hervey zidentyfikowała postaci na portrecie:

• z lewej stoi Jean de Dinteville francuski poseł na dwór Henryka VIII
• z prawej stoi Georges de Selves, który został biskupem Lavaur w wieku 17 lat i który również wyjeżdżał jako ambasador do cesarza Niemiec, do Republiki Weneckiej i Stolicy Apostolskiej.

Obydwie postacie patrzą na widza oparte o mebel zawierający dwie półeczki, na którym leży wiele przedmiotów. Jean de Dinteville jest bogato ubrany w płaszcz futrzany i beret, do którego przypięta jest spinka z emblematem czaszki ludzkiej. Na piersi nosi medal z wizerunkiem anioła, znak przynależności do Zakonu Świętego Michała. Georges de Selves jest ubrany na czarno, również nosi skórzany płaszcz. W jednej ręce trzyma rękawiczki. Obie postacie nie zostały umieszczone na środku obrazu, lecz otaczają mebel. Przed nimi, u dołu namalowany został wydłużony kształt, burzący harmonię całości.

Obraz, zgodnie ze sztuką renesansu, zawiera bardzo bogatą symbolikę, wiele punktów odniesienia, wiele ukrytych znaczeń.

Obie postacie są oparte o mebel, na którym zostały położone przedmioty symbolizujące cztery nauki matematyczne spośród siedmiu sztuk wyzwolonych (arytmetyka, geometria, muzyka i astronomia). Na wyższej półce widnieją przedmioty pomiaru czasu, sfera astralna i książka. Na niższej półce widnieje globus Johannesa Schönera z Norymbergi wyprodukowany w 1523, dwie książki, lutnia z zerwaną struną i flety.

[edytuj] Podłoga

Wygląd podłogi został zainspirowany dwiema prawdziwymi podłogami kaflowymi, choć w dużym uproszczeniu. Pierwsza z nich pochodzi z opactwa w Westminster^[1], druga umieszczona jest w Kaplicy Sykstyńskiej, w miejscu symbolicznym, pod malowidłem stworzenia Adama. Symbolika podłogi do dziś pozostaje nie do końca wyjaśniona, prawdopodobnie odwołuje się do opisu stworzenia świata. Obie postacie stoją w układach kół. Koło znajdujące się na środku, mogące oznaczać Boga, jest wpisane w cztery inne koła, symbolizujące cztery elementy stworzenia (ogień, woda, ziemia i powietrze). Tak więc dwie postacie zostały przez malarza postawione w centrum stworzenia.Centrum stworzenia,które zostało niejako powiązane z Opactwem Westminsterskim.Miejscem koronacji królów Anglii.Miejscem w pewnym sensie jakoby będącym centrum ziemi,gdzie Boża Łaska,mocą Ducha Świętego spływa na króla.

[edytuj] Półka niższa

Ta przestrzeń zawiera kilka przedmiotów geograficznych i muzycznych:

[edytuj] Globus

Globus został namalowany na podstawie globusu Johannesa Schönera, który zbudowano w Norymberdze w 1523. Globus na obrazie zawiera kilka istotnych informacji geopolitycznych, takich jak linia demarkacyjna oddzielająca połowy świata – hiszpańską i portugalską, ustalone z woli papieża Aleksandra VI w 1494 r. Widać na nim również Nowy Świat oraz drogę Magellana. Stwierdzono również, że na globusie można odczytać lokalizację Policy w Szampanii (obecnie Polisy), która była posiadłością Jeana de Dinteville'a. Globus namalowany został jednak z zaskakującymi błędami. Holbein napisał na nim Pritannia zamiast Britannia.

[edytuj] Książka do arytmetyki

Symbolika powiązana z książką Petera Apiana Eyne Newe unnd Wolgegrundte Underweysung aller Kaufmanns Rechnung (1527) jest prawdopodobnie niejednoznaczna. Książka ta była używana przez kupców i w ten sposób artysta zaznaczył rodzącą się w tamtych czasach emancypację nowych mieszczańskich warstw społecznych. Być może wypomina również pochodzenie kupieckie Georges'a de Selve. Pierwszym słowem na stronie otwartej książki jest Dividirt (łac. podzielił), co może być jednym z kluczy do interpretacji obrazu. Pisma Georges'a de Selve odnoszą się często do podziałów w Kościele w wyniku reformacji oraz odłączenia się Kościoła anglikańskiego.

[edytuj] Lutnia

Lutnia nawiązuje do dzieła Underweysung der Messung^[2] Albrechta Dürera (1525 rok), w którym wyjaśniona jest zasada perspektywy. Jest to więc hołd złożony przez artystę sztuce swojej epoki. Pęknięta struna zaznacza pewne odejście od harmonii.

[edytuj] Śpiewnik

Jest to Geistlich Gesangbuhli Johannesa Walthera, książka zawierająca hymny religijne. Jej pierwsze wydanie pochodzi z 1524 r. Śpiewnik został otwarty na dwóch stronach, które w wydaniu oryginalnym nie występują po sobie. Na stronicy po lewej można zobaczyć tłumaczenie pierwszych wersetów Veni sancte Spiritus Lutra, a po prawej – skróconą wersję dziesięciu przykazań, także Lutra. Jest to wyraźne nawiązanie do napięcia teologicznego epoki (prawo kontra łaska) w dyskusji o predestynacji. Z tyłu, na półeczce, uważny obserwator dostrzeże świecący nieznacznie cyrkiel. Powracając jeszcze raz do książki arytmetyki, powszechnie znane jest powiedzenie, że kto śpiewa dwa razy się modli. A więc czy tylko arytmetycznym jest Dividirt. Wszak co podzielone można połączyć i ten co się modli dwa razy zaśpiewa. Spróbujmy do hymnu "Veni sancte Spiritus" Lutra dodać prastary hymn "Veni Creator Spiritus", śpiewany także na ślubie w chwili, gdy kapłan wiąże stułą ręce, gdy łączy.

[edytuj] Półka wyższa

Na wyższej półeczce umieszczone są przedmioty związane z astronomią i czasem. Georges de Selve opiera łokieć na księdze, na której grzbiecie widnieje napis: ÆTATIS SVÆ 25, co odpowiada wiekowi Georges'a de Selve, który wiosną 1533 r. miał 25 lat (przeżył jeszcze siedem). Po lewej, obok Dinteville'a, widać sferę astralną, zawierającą konstelacje gwiezdne wpisane w postacie mitologiczne. Na niej można dostrzec gwiazdozbiór łabędzia z niewyjaśnionym dotychczas podpisem GALACIA.

[edytuj] Sfera

Globus gwiezdny pokazuje szerokości geograficzne 42° i 43° (odpowiadające terenom np. Hiszpanii lub Rzymowi, na pewno nie Londynowi, w którym obraz został namalowany). Prawdopodobnie jest to odwołanie do podziałów religijnych i dyplomatycznych między papiestwem a Anglią.

[edytuj] Zegary słoneczne i kwadranty

Jeden z kwadrantów jest nastawiony na datę 11 lub 15 kwietnia. 11 kwietnia w roku powstania obrazu przypadał Wielki Piątek, co może znowu łączyć się z widocznym z tyłu kotary krucyfiksem. Przy łokciu Georges'a de Selve widnieje specyficzny instrument: torquetum, opisany po raz pierwszy przez Ptolemeusza, a w tym czasie znowu produkowany. W książce Tajemnica ambasadorów (The Ambassadors' Secret), wydanej w 2002, amerykański historyk sztuki John North wykazał, że widoczne na obrazie globusy, oba zegary słoneczne, kwadranty i torquetum określają miejsce i czas namalowanego spotkania, mianowicie 11 kwietnia 1533, między trzecią i czwartą po południu, w Londynie. W 1533 r. Piątek Wielkanocny wypadł właśnie 11 kwietnia, a Chrystus zmarł według Biblii w wieku 33 lat na krzyżu. Niektórzy badacze jednak uważają, że nie ma pewności co do obecności Georges'a de Selve w Londynie tego dnia, także data ta może mieć charakter symboliczny.

[edytuj] Krucyfiks

Z tyłu za zieloną kotarą, widnieje w lewym górnym rogu na wpół zasłonięty krucyfiks. Według wielu badaczy w nim właśnie tkwi klucz do interpretacji obrazu. Bohaterowie obrazu mogą symbolizować swoje czasy – stoją na fundamencie stworzonego świata, poznawanego poprzez instrumenty sztuk wyzwolonych, świata podzielonego przez konflikty zarówno religijne, jak i polityczne. Dyplomaci zasłonili krucyfiks kotarą i być może należy ten gest powiązać z rozdarciem między reformą a katolicyzmem, z debatą nad predestynacją, tj. określeniem nadrzędności w procesie zbawienia boskiej łaski nad uczynkami na Ziemi lub odwrotnie. W ten sposób obraz ten stanowi renesansową kontynuację średniowiecznego memento mori (pamiętaj o śmierci). Z tym hasłem wiąże się ostatni element obrazu: ukryta czaszka – symbol niechybnej śmierci. Na wpół zasłonięty krucyfiks może być też odniesieniem do liturgii Wielkiego Piątku z Triduum Paschalnego. W Wielki Piątek odbywa się ceremonia uroczystego odsłonięcia krzyża i jego adoracji. Byłoby to jeszcze jednym potwierdzeniem wielkopiątkowej symboliki zawartej w dziele Holbeina. Pieśń Pasyjna "W Krzyżu Cierpienie" mówi nam: "Kto Krzyż odgadnie,ten nie upadnie".Tajemnicę Krzyża odsłania Jezus w ewangelii św.Jana,rozdział 16 werset 7 mówiąc:"Jednakże mówię wam prawdę:Pożyteczne jest dla was moje odejście.Bo jezeli nie odejdę,Pocieszyciel nie przyjdzie do was.A jeżeli odejdę,poślę go do was"./Biblia Tysiąclecia/

[edytuj] Czaszka

Dopiero w XX w. litewski historyk sztuki Jurgis Baltrusaitis rozpoznał w dziwnym kształcie na podłodze, oderwanym od całego układu, mocno zdeformowaną (anamorfoza) ludzką czaszkę. Połączenie zasłoniętego krucyfiksu i nieczytelnej czaszki może przywoływać Mękę Pańską i Golgotę (etym. hebr. czaszka) oraz Kalwarię (etym. łac. czaszka). W ikonografii niezwykle często u podstawy krzyża umieszczana jest czaszka. Otóż wspomniana Golgota według tradycji miałaby być wzgórzem,gdzie pochowany został Adam.Czaszka więc na obrazie Holbeina byłaby czaszką Adama.Stąd też wzór posadzki nawiązujący do Adama. Jeżeli jest to czaszka Adama, to dlaczego została przedstawiona anamorficznie? "Ambasadorowie",czy też "Podwójny Portret", ponieważ do pełnego odczytania treści obrazu potrzebujemy dwóch rodzajów spojrzenia. Spojrzenia na wprost i spojrzenia po skosie, aby odnaleźć to co w obrazie ukryte. Odnaleźć ukryty sens obrazu.

W rozciągniętym kształcie można rozpoznać czaszkę dzięki zwykłej łyżce. Wystarczy umieścić grzbiet łyżki w jego górnej części, po prawej stronie, a kiedy poruszy się łyżką, będzie można na jej uwypukleniu dostrzec właśnie ludzką czaszkę. Przypomina to nieco patrzenie przez obiektyw "Rybie Oko". Jest to tym bardziej ciekawe,jeżeli wspomnimy jak ważna jest Ryba w symbolice chrześcijańskiej. Spojrzenie "Ryby" byłoby spojrzeniem tego co Boskie w Jezusie. Anamorficzność spojrzenia na czaszkę Adama byłaby więc spojrzeniem na Adama jego Stwórcy,Ducha Stwórcy i jednocześnie byłaby spojrzeniem na to, co w Adamie boskie. Na Ducha Adama. Można też stanąć z prawej strony i patrzeć na obraz pod kątem 27°. Ze względu na perspektywę i kąt nachylenia czaszki, istnieje hipoteza, iż obraz miał wisieć na klatce schodowej. Wówczas osoba wchodząca po schodach widziałaby ten detal w idealnej perspektywie^[3].

[edytuj] Podpis

Obraz jest podpisany w lewym dolnym rogu: JOANNES/HOLBEIN/PINGEBAT/1533

[edytuj] Podsumowanie

Obraz Holbeina może być interpretowany jako artystyczna wizja narastającego w XVI w. konfliktu między wartościami świeckimi, oderwanymi od dogmatów wiary (umieszczone w centrum symbole dyplomacji, nauki, polityki), a kategoriami duchowymi i metafizycznymi (stworzenie świata, zbawienie, śmierć). Ale jednocześnie anamorfoza w obrazie narzuca nam określony kąt widzenia. Wtedy to co zamazane, zakryte bezładem, chaosem nabiera jednoznacznego sensu. Odnaleziona w wielkopiątkowym ukrzyżowaniu czaszka Adama, skierowuje spojrzenie świata na to co duchowe.Gdyż według Biblii, dopiero gdy Bóg tchnął w Adama Swego Ducha, Adam stał się istotą żywą. A więc odnalezienie czaszki Adama jest odnalezieniem Ducha Stwórcy. Ducha, który w to co jest bezładem, chaosem, zagubieniem i rozdzieleniem wprowadza ład i pojednanie. Najlepiej sens obrazu Holbeina oddadzą słowa; "Niech zstąpi Duch Twój i odnowi oblicze ziemi, tej ziemi", "Veni Creator Spiritus", gdyż ewangelia św. Jana w rozdziale 16 mówi o przyjściu Ducha Prawdy. Ducha Prawdy, który w ludzką rzeczywistość mnogości ludzkich prawd wprowadza swój określony anamorficznie, jedyny możliwy punkt spojrzenia. Wtedy to spojrzenie anamorficzne jest prawdą. Jedyną prawdą. Możliwa jest i jeszcze jedna interpretacja "Ambasadorów". Być może oba spojrzenia "Podwójnego Portretu", spojrzenie na wprost i spojrzenie anamorficzne wskazują nam konkretne miejsce.Miejsce owe ewangelia św.Mateusza 12:40 biblie: Septuaqinta, Vulgata,Gdańska, Brzeska, Poznańska, Leopolity, Jakuba Wujka, Jakuba Lubelczyka nazywa "sercem ziemi", biblie: Tysiąclecia, Warszawska, Warszawsko-Praska, nazywa "łonem ziemi". Serce ziemi i jej stwórcze łono.To,że ów "Znak Jonaszowy" jednoznacznie może wskazywać na Zesłanie Ducha Świętego,na Pięćdziesiątnicę,wskazuje hebrajska litera "Nun".Nazwa tej litery to "ryba" /Andrzej Trzciński "Badania paleograficzne nad pismem hebrajskim sredniowiecznym i nowożytnym" str.63,zarys dziejów pisma hebrajskiego/.Co ciekawe,w kabale literze "Nun" przypisuje się wartość liczbową 50.Podobnie w języku arabskim "Nun",to nazwa litery,a zarazem słowo znaczące "duża ryba",ba niektórzy egzegeci uważają,że jest to tajemnicze imię Boga /Koran w przekładzie Józefa Bielawskiego,komentarz do sury "Pióro"/.W tym miejscu warto poświęcić jeszcze kilka słów wielkiej kulturze Islamu,zazwyczaj marginalizowanej w podobnych rozważaniach.A jaka to szkoda świadczy o tym chociaż As-Sakina,znaczące tyleż co judaistyczna Szechina,czyli Bożą Obecność/Koran w przekładzie Józefa Bielawskiego,komentarz do sury "Zwycięstwo"/.Dla "Podwójnego Portretu" Hansa Holbeina jest to tym bardziej ważne,że pierwotnie As-Sakina oznaczał dwugłową postać wichru/Ryszard Piwiński"Mitologia Arabów"/.Teraz warte przypomnienia są słowa dotyczące Opactwa Westminsterskiego,wspomnianego w opisie podłogi.Ale i my Polacy mamy nasz Wawel.Za czasów starotestamentowych,przymioty przypisywane dzisjaj sercu posiadały nerki.Dlatego w Psalmie 7:10 czytamy:" "Niechaj ustanie nieprawość występnych, a sprawiedliwego umocnij, Boże sprawiedliwy, Ty, co przenikasz serca i nerki."/Biblia Tysiąclecia/.To nerki były odpowiedzialne za uczucia i sumienie.Ten nerkowaty kształt obrysu Wawelskiego Wzgórza.Miejsce,gdzie Boża Łaska,mocą Ducha Świętego spływa na króla.Swoiste połączenie nieba i ziemi,powtórzone w nerkowatym kształcie orbity,Ziemi i tego co poza nią na niebie w sprzężeniu grawitacyjnym/ widziany z ziemi kształt orbity księżyca Cruithne/.Połączenie Nieba i Ziemi,ciała i Ducha.Centrum i sumienie świata.

[edytuj] Inne ciekawe informacje

• Hohle bein (po niemiecku) oznacza pustą kość, co może być nawiązaniem do nazwiska artysty
• obraz Ambasadorowie stał się też źródłem inspiracji dla poety Jacka Kaczmarskiego, autora piosenki Ambasadorowie ^[4].
• w powieści Piotra Wojciechowskiego Obraz napowietrzny znajduje się opis obrazu, wytłumaczenie zagadki dziwnego kształtu na podłodze oraz rozważanie bohaterów książki, czyja to może być czaszka

[edytuj] Przypisy

1. ↑ http://employees.oneonta.edu/farberas/arth/Images/Ambassadors/Westminster_floor.jpg
2. ↑ http://www.columbia.edu/cu/lweb/eresources/exhibitions/treasures/html/55.html
3. ↑ Holbein's Ambassadors: The skull restored
4. ↑ Jacek Kaczmarski, Ambasadorowie [w:] Ale źródło wciąż bije, Warszawa 2002, s. 173, (nagranie na płycie Kosmopolak)