Baśnie z tysiąca i jednej nocy
Z Wikipedii
Baśnie z tysiąca i jednej nocy (znane również jako Tysiąc i jedna noc lub Księga tysiąca i jednej nocy, oryg. Kitāb alf layla wa layla) - zbiór około 300 baśni, podań, legend, anegdot i opowieści zamkniętych w kompozycyjną ramę legendy o sułtanie Szachrijarze i jego żonie Szeherezadzie, z głównym wątkiem narracyjnym Szeherezady.
"Baśnie z tysiąca i jednej nocy" osnute są na dawnych opowieściach arabskich, legendach staroindyjskich, epopejach perskich, starożytnych przypowieściach babilońsko-asyryjskich. Pochodzą z IX-X w. i są zaliczane do arcydzieł literatury światowej.
Spis treści |
[edytuj] Pochodzenie
W literaturze irańskiej znano Hezar Efsane (Tysiąc opowieści), zbiór indyjsko-perskich opowieści. Po zajęciu Iranu przez muzułmanów zbiór przeszedł ewolucję i w połowie X wieku był znany jako Tysiąc nocy. Nie wiadomo, ile opowieści liczył ten zbiór, jednak już w tym czasie łączyła je osoba Szeherezady. Najstarsza arabska wersja Księgi tysiąca i jednej nocy powstała zapewne w Bagdadzie na przełomie IX i X wieku. Najpóźniej w połowie XII wieku zbiór ten został przeniesiony do Egiptu, gdzie uległ dalszym przemianom, zyskując ostateczną formę w XV wieku.
[edytuj] Wątek Szeherezady
Legenda, przedstawiona w prologu jako Opowieść o królu Szahrijarze i królowej Szeherezadzie, opowiada o okrutnym sułtanie, który przekonany o niewierności kobiet, po nocy poślubnej pozbawiał życia każdą ze swych żon. Losu poprzedniczek uniknęła Szeherezada, która przez 1001 nocy opowiadała sułtanowi wymyślone przez siebie historie, nie kończąc ich nad ranem. Sułtan, powodowany ciekawością, co dzień odkładał wykonanie wyroku. W końcu zrezygnował z tego zamiaru, a Szeherezada na zawsze pozostała jego jedyną małżonką.
Autentyczność postaci Szeherezady jest raczej wątpliwa, na ogół przyjmuje się, że Baśnie z tysiąca i jednej nocy są anonimowym zapisem ludowej literatury arabskiej.
[edytuj] Przekłady i opracowania
W Europie pierwszy spopularyzował je A. Galland; jego przekład na język francuski ukazał się w 12 tomach w 1704-1717.
Pierwszy przekład polski ukazał się w 1768, również w dwunastu tomach. Opierał się na tłumaczeniu francuskim.
Opracowywaniem Baśni z 1001 nocy zajmowali się m.in. Franciszek Bohomolec, Wacław Sieroszewski, Bolesław Leśmian.
Dla dzieci opracowano wersję skróconą, fragmentaryczną, gdyż oryginalne teksty przesycone są erotyzmem i okrucieństwem. Ukazują ponadto szeroką panoramę życia, obyczajów, historii, kultury i filozofii Wschodu. Brak tłumaczenia całości był powodem zaliczania Baśni do literatury dziecięcej i młodzieżowej.
Pierwszy przekład polski z oryginału arabskiego dla dorosłych wydany został przez Państwowy Instytut Wydawniczy w 1974.
[edytuj] Najbardziej popularne fragmenty
Do najbardziej znanych opowieści z Baśni z tysiąca i jednej nocy należą: ; Ali-Baba i czterdziestu rozbójników; O kalifie Omarze i młodym Beduinie; Zaczarowana studnia; Przygody Sindbada Żeglarza; Ślepy Abdallah; Azem i królowa duchów; Cudowna lampa Aladyna; Książę Ahmed i wieszczka Pari Banu. Osobną serię stanowią opowiadania o kalifie Harunie ar-Raszidzie, jego wezyrze Dżafarze Barmakidzie i mieczniku Masrurze. Każda z tych opowieści zaczyna się od niezwykle uciążliwej bezsenności, na która cierpi kalif.
[edytuj] Baśnie jako źródło inspiracji
Niektóre postaci, np. Szeherezada, Ali-Baba, Aladyn, Sindbad Żeglarz, zyskały w Europie ogromną popularność, stając się bohaterami utworów literackich i muzycznych, sztuk teatralnych, filmów fabularnych i kreskówek.
Baśnie z tysiąca i jednej nocy były źródłem inspiracji dla Hansa Christiana Andersena w Latającym kufrze. Miały wpływ na twórczość Bolesława Leśmiana, fascynację orientalnym światem baśni dostrzec można w balladach poety.
Postać Szeherezady była inspiracją dla wielkich kompozytorów, do kanonu literatury muzycznej weszły: Szeherezada Mikołaja Rimskiego-Korsakowa, Szeherezada Maurycego Ravela, Szeherezada z cyklu Maski op.34 Karola Szymanowskiego.
Baśnie z tysiąca i jednej nocy były inspiracją dla piosenki Wyznanie kalifa, czyli o mocy baśni [1] Jacka Kaczmarskiego.
W przygotowywanym filmie Michaela Apteda z Juliette Binoche motyw tytułowej Szeherezady przeniesiono we współczesną scenerię, wplatając go w sensacyjny scenariusz.
- ↑ Jacek Kaczmarski, Wyznanie kalifa, czyli o mocy baśni, [w:] Ale źródło wciąż bije, Warszawa 2002, s. 367, (nagranie na płycie Dwie Skały)
