Bartłomiej Nowak

Z Wikipedii

Bartłomiej Nowak (ur. 23 sierpnia 1823 w Jaksicach, zm. 20 stycznia 1890 w Bodzanowie - społecznik i przywódca chłopski, pułkownik w czasie powstania styczniowego na Kujawach.

Bartłomiej Nowak pochodził z rodziny chłopskiej, jego najbliższa rodzina mieszkała na terenie zaboru pruskiego i zaboru rosyjskiego (np. siostra w Ułomiu). Jako poddany pruski przeszedł kampanię 1849 w Badenii. Służbę wojskową zakończył w stopniu podoficera. Około 1860 pojął za żonę wdowę w Słupach, w ten sposób został gospodarzem na terenie zaboru rosyjskiego. Jeszcze przed wybuchem powstania spotykano go po tej i tamtej stronie granicy, otrzymywał paczki z Prus pełne książek, prasy i broszur. Znał ziemian i chłopów w różnych miejscowościach Kujaw.

Pierwszy „czerwony” Rząd Narodowy mianował go po wybuchu powstania majorem, a potem podpułkownikiem z misją zorganizowania samodzielnego oddziału partyzanckiego. Latem 1863 Nowak kilkakrotnie przybywał do Włocławka, utrwalał kontakty, poszukiwał sojuszników do realizacji planu zajęcia miasta. Po wejściu do rządu stronnictwa białych w sierpniu 1863 otrzymuje dymisję. Bartłomiej Nowak dotarł do Romualda Traugutta na Smolnej w Warszawie, który przywraca mu uprawnienia samodzielnego dowódcy w randze pułkownika.

Jesienią 1863 jego oddział pod Markowicami dokonuje nieudanego zamachu na majora Schwartza - naczelnika wojennego powiatu włocławskiego. Pułkownik Nowak wielokrotnie przekracza granicę rosyjsko-pruską, przemyca broń i ochotników.

W marcu 1864 zostaje aresztowany przez Prusaków przy próbie nielegalnego przekroczenia granicy w rejonie Sędzina. Nowaka przewożą do więzienia w Inowrocławiu, a później do Berlina. Po procesie o zdradę stanu uwięziony zostaje w Moabicie. Po roku więzienia dzięki interwencji pruskich posłów został zwolniony.

Pracował później jako karbowy i rządca w majątkach na terenie zaboru pruskiego. Po carskiej amnestii wraca do Słupów. Po 1875 kupuje gospodarstwo przy Bodzanowie. Zamieszkał tam z żoną, pasierbami i dwiema córkami, (rodzina też pozostała w Słupach). Do śmierci nie ustawał w pracy oświatowej, organizował tajne elementarne szkółki, propagował kółka rolnicze. Jego dom był zawsze pierwszym przytułkiem dla powracających z zesłania.

O Nowaku pisał Zdzisław Arentowicz (wnuk powstańca styczniowego) w broszurze „O roku 1863 na Kujawach i o Bartku Nowaku” w sposób następujący: "Jest rzeczą słuszną, aby mogiła Bartka Nowaka została uchroniona przed zniszczeniem czasu. Niech będzie jedną z tych mogił, które patrzącym na nią wysyłać będą ów tajemniczy, a mocny rozkaz – Idź i czyń”

Mogiła - obelisk z czerwonej cegły Bartłomieja Nowaka jest na cmentarzu w Byczynie.

[edytuj] Bibliografia

• "Z dziejów powstania styczniowego na Kujawach i Ziemi Dobrzyńskiej", pod red. Sławomira Kalembki, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa, 1989.