Cerkiew św. Trójcy na Podwalu w Warszawie
Z Wikipedii
Cerkiew św. Trójcy na Podwalu w Warszawie - najstarsza historyczna cerkiew prawosławna na terenie Warszawy, mieszcząca się w budynku przy ul. Podwale 5.
W XVII w. pojawiła w Warszawie (tudzież w kilku innych większych miastach ówczesnej Rzeczypospolitej) niewielka kolonia kupców pochodzenia greckiego i serbskiego, którzy uciekli spod jarzma tureckiego. Wielokrotnie zwracali się oni do władz o zgodę na budowę cerkwi, czego im jednak konsekwentnie odmawiano. Możliwość taka pojawiła się po 1768 r. gdy nastąpiło równouprawnienie innowierców w Rzeczypospolitej. Pierwsza cerkiew w Warszawie powstała jednak dopiero w 1796 r. w pałacu Sapiehów. Świątynia ta funkcjonowała do 1806 r., kiedy to wojska napoleońskie zajęły pałac na szpital. Cerkiew tymczasowo urządzono w domu kupca Mikołaja Dadaniego przy ul. Koziej.
W 1818 r. z inicjatywy kupców greckich Dobricza, Barącza i Dadaniego zakupiona została kamienica przy ul. Podwale 5. W jej podwórzu wybudowano kaplicę prawosławną według projektu Jakuba Kubickiego. Był to niski, parterowy, skromnie dekorowany budynek w stylu klasycystycznym na planie prostokąta, kryty jednospadowym dachem. Świątynia trzema ścianami przylegała do sąsiednich budynków, wejście znajdowało się z boku, od strony północno-wschodniej. Świątynię wyposażono w trzyrzędowy ikonostas, w którym umieszczono przypadkowe ikony przywiezione z Grecji lub odkupione od Francuzów wycofujących się z Rosji. W pierwotnej kamienicy urządzono mieszkanie dla proboszcza i pomieszczenia parafialne. Jednakże przez długi czas nie zdołano pozyskać dla wiernych prawosławnych w Warszawie stałego duchownego. Świątynia aż do 1825 r. podlegała prawosławnym biskupom Bukowiny, później przeszła pod jurysdykcję Najświętszego Synodu cerkwi rosyjskiej. Przez dwa lata podlegała diecezji mińskiej, od 1827 r. - wołyńskiej (z siedzibą w Krzemieńcu).
Dopiero w 1828 r. świątynia otrzymała stałego proboszcza, którym został przysłany z Krzemieńca ks. Teofil Nowicki. Parafia grecka liczyła wówczas zaledwie 62 osoby. W 1832 r. rząd carski wyasygnował kwotę 6 tysięcy rubli na remont cerkwi i zakup nowych ikon do ikonostasu. W 1834 r. powstało w Warszawie biskupstwo prawosławne. Do momentu wyświęcenia soboru św. Trójcy w 1837 r. ta skromna, niepozorna cerkiewka pełniła funkcję katedry prawosławnego biskupa warszawskiego. Później funkcjonowała jako cerkiew parafialna.
Po I wojnie światowej cerkiew, nazywana popularnie "Podwałką" (gra słów: nawiązanie do nazwy ulicy i ros. подвал "piwnica"; aluzja do skromnego wyglądu świątyni) pozostała w rękach prawosławnych, służąc głównie porewolucyjnym emigrantom rosyjskim. Proboszczem parafii św. Trójcy został mianowany ks. Antoni Rudlewski, poprzednio proboszcz w Łodzi, jeden z nielicznych duchownych prawosławnych, którzy nie ewakuowali się w 1915 r. i pozostali na ziemiach zaboru rosyjskiego pod okupacją niemiecką. Po jego odejściu na emeryturę w 1937 r. zastąpił go ks. Aleksander Subbotin. We wrześniu 1939 r. spadła na nią bomba lotnicza. Wybuchł pożar, który szybko ugaszono. Po prowizorycznym usunięciu zniszczeń cerkiew była czynna aż do 1944 r.
Podczas powstania warszawskiego została doszczętnie zniszczona wraz z całą Starówką. Od 24 sierpnia do 31 sierpnia broniły jej oddziały batalionu "Gustaw", w tym patrol sanitarny "Ewa-Maria", który ze względu na niemożność opanowania pożaru cerkwi opuścił ją i ewakuował się kanałami. Podczas bombardowania w gruzach domu proboszcza zginął wikariusz parafii św. Trójcy ks. Jerzy Łotocki wraz z żoną, synem i teściową. Ostatni proboszcz parafii św. Trójcy, ks. Aleksander Subbotin, wyjechał w 1945 r. do ZSRR. Aresztowany w Odessie, został zamordowany przez NKWD.
Po wojnie pocerkiewna posesja wraz z ruinami świątyni została mimo zabiegów cerkwi prawosławnej upaństwowiona. Odbudowano frontową kamienicę, którą przeznaczono na cele mieszkalne i usługowe, natomiast gruzy kaplicy w podwórzu zniwelowano. W 1998 r. cerkiew prawosławna w Polsce podjęła starania o zwrot posesji i znajdującego się na niej budynku. Starostwo warszawskie przekazało Kościołowi Prawosławnemu posesję i kamienicę przy ul. Podwale 5 z dniem 1 marca 2002 r. Na parterze kamienicy urządzono ponownie cerkiew. Nowy ikonostas powstał w Bielsku Podlaskim, a ikony przygotowali studenci bielskiego Policealnego Studium Ikonograficznego. 25 listopada 2002 r. nastąpiło uroczyste poświęcenie.
Aktualnie cerkiew jest świątynią prawosławnego duszpasterstwa akademickiego. Administruje nią ks. Anatol Szydłowski, a za całość duszpasterskiego życia odpowiadają kapelani; ks. Andrzej Baczyński i ks. Adam Siemieniuk. Od 5 lutego 2005 r. odbywają się w niej liturgie w języku polskim, a od 2003 r. raz w miesiącu nabożeństwo Kościoła koptyjskiego.
Z wyposażenia poprzedniej cerkwi przetrwała ikona Matki Boskiej Poczajowskiej, znajdująca się obecnie w nowej kaplicy, oraz ewangelia w srebrnej oprawie, przechowywana w soborze św. Marii Magdaleny, odnalezione po wojnie w gruzach zburzonej świątyni. Dawna kaplica Kubickiego nie została odbudowana.
[edytuj] Bibliografia
K. Sokoł, A. Sosna: Kopuły nad Wisłą, Prawosławne cerkwie w centralnej Polsce w latach 1815-1915, MID "SYNERGIA" Moskwa 2003, ISBN 5-7368-0301-2
