Chmury (komedia)

Z Wikipedii

Chmury - trzecia zachowana komedia Arystofanesa, a piąta pod względem kolejności powstania. Pierwsza, niezachowana wersja sztuki zajęła w agonie komicznym na Dionizjach w 423 p.n.e. trzecie - ostatnie - miejsce; druga wersja, opracowana prawdopodobnie w latach 419-416 p.n.e. prawdopodobnie nie była nigdy wystawiona. Podczas gdy w poprzedzających trzech sztukach - niezachowanych Babilończykach oraz zachowanych Acharnejczykach i Rycerzach - głównym wątkiem była polityka, tak tutaj - jak w pierwszej (niezachowanej) komedii twórcy, Biesiadnikach - Arystofanes krytykuje "nowomodne" wychowanie młodzieży, uosobione przez Sokratesa i jego uczniów, przedstawianych jako sofistów. Brak odnośników do ówczesnej polityki, połączony z nieobecnością sprośnych żartów, spotykanych często w innych komediach twórcy i obecnością powszechnie znanej postaci, jaką jest Sokrates, czyni tą sztukę jedną z najbardziej przystępnych komedii Arystofanesa.

Spis treści 1 Postacie 2 Treść 3 Ciekawostki 4 Muzyka 5 Tłumaczenia 5.1 Wydania (wybór) 5.2 Realizacje teatralne 6 Linki zewnętrzne

[edytuj] Postacie

Głównymi postaciami sztuki są:

• Strepsjades, u Cięglewicza Wykrętowicz, u Srebrnego - Kręcioch;
• Fejdippides, u Cięglewicza Odrzykoń; jego syn, poprzez swoją obsesję na punkcie koni wpędzający swego ojca w długi;
• Sokrates, postać autentyczna;

W obowiązkowym agonie (pierwszym) pojedynkują się także:

• Logos (Słowo, Argument) sprawiedliwy (prawy);
• Logos (Słowo, Argument) niesprawiedliwy (nieprawy);

Dodatkowo, pojawiają się także:

• Amynias i Pasjas, wierzyciele Strepsjadesa (t. Amyniasz i Pazjasz);
• Uczeń I (Sokratesa, t. Student I);
• Uczeń II (Sokratesa, t. Student I);
• Sługa Strepsjadesa;
• postacie nieme;
• i oczywiście obowiązkowy Chór - tytułowych Chmur, których według sztuki Sokrates uznaje za bogów.

[edytuj] Treść

Strepsjades, zrujnowany przez coraz droższe zachcianki swego syna - Fejdippidesa - pragnie się wyłgać ze swoich długów. Z tego powodu zapisuje się na naukę do Sokratesa tak, aby mógł się przed dowolnym sądem z nich wybronić. Filozof, po kilku próbach, stwierdza jednak, że ten jest za głupi; Strepsjades wobec tego posyła doń swego syna. Następuje pierwszy pojedynek (agon) pomiędzy Słowami sprawiedliwym i niesprawiedliwym; zwycięża to ostatnie, biorąc pod swoją opiekę Fejdippidesa. Po powrocie z nauki, Strepsjades co prawda wymiguje się z wszystkich należności, ale za to syn udowadnia mu (w drugim agonie), że ma prawo bić ojca, wobec czego ten, w formie starożytnego linczu, z zemsty podpala domostwo Sokratesa.

Brakuje tu, obecnych w poprzednich sztukach, ostrych akcentów politycznych.

[edytuj] Ciekawostki

• jest to pierwsze zachowane świadectwo dotyczące Sokratesa, i jedyne napisane w trakcie jego życia;
• zarzut postawiony Sokratesowi w sztuce - że nie uznaje tych bogów, których uznaje państwo, powtórzy się w jego ostatnim procesie, i przyczyni do skazania filozofa;
• podczas gdy brakuje tutaj takiej obfitości cytatów tragedii, jak we wcześniejszych komediach, cała struktura utworu przypomina nieco strukturę tragedii, szczególnie z nagłym odwróceniem szczęśliwego losu bohatera (Strepsjades, który odpędził wszystkich wierzycieli, zostaje pobity przez syna) i nauką właściwego postępowania poprzez cierpienie;
• komediopisarz pozytywnie przedstawia tradycyjną, dawną edukację, bezlitośnie wyśmiewając nową;
• oryginalna wersja sztuki zajęła ostatnie, trzecie na agonie komicznym w 423 p.n.e.; pierwsze miejsce przypadło komedii Kratinosa Butelka, która była odpowiedzią tegoż na kpinę Arystofanesa zawartą we wcześniejszych Rycerzach;
• podczas wystawienia pierwszej wersji, która ponoć jeszcze bezlitośniej traktowała Sokratesa, był obecny sam filozof; ten jednak nie obraził się, a nawet wstał z miejsca, aby widzowie mogli porównać jego twarz z maską aktora;
• w parabazie zachowanej wersji komediopisarz, bezpośrednio przemawiając do widzów poprzez chór chmur, stwierdza że skoro już raz pokonał znienawidzonego Kleona (vide Acharnejczycy, Rycerze), nie będzie dalej się z niego niegodziwie wyśmiewał, jak to robi Eupolis w przypadku Hyperbolosa;
• Arystofanes, sam będąc admiratorem twórczości Ajschylosa a przeciwnikiem Eurypidesa, każe ojcu i synowi bić się o wyższość Eurypidesa (którego zwolennikiem jest Fejdippides) nad Ajschylosem i Symonidesem (w których obronie staje Strepsjades);
• niejako w odpowiedzi na komedię, Arystofanes pojawi się jako jeden z mówców na Uczcie Platona oraz - jako przykład złego komediopisarstwa - w Obronie Sokratesa.

[edytuj] Muzyka

Oczywiście, nie zachowała się oryginalna muzyka do komedii (jak zresztą w przypadku wszystkich komedii starożytnych). Czysto hipotetycznej rekonstrukcji, wykonanej jedynie na podstawie metrum tekstu greckiego, dokonał John Curtis Franklin; zobacz link poniżej.

[edytuj] Tłumaczenia

Tłumaczeń dokonywali m.in. Bogusław Butrymowicz, Edmund Cięglewicz, Stefan Srebrny, Artur Sandauer i Janina Ławińska-Tyszkowska; według tego ostatniego podane są imiona występujących postaci w tym artykule. Przekład Ławińskiej-Tyszkowskiej stawia za cel wierność filologiczną za cenę zrozumiałości; przekład Sandauera "uwspółcześnia" nieco akcję dramatu dopuszczając się czasami parafrazy i rezygnuje z wielu niezrozumiałych dla czytelnika odniesień, przy jednoczesnej lekkości stylu.

[edytuj] Wydania (wybór)

• tłum. Ławińska-Tyszkowska, wyd. Prószyński i S-ka, seria Biblioteka Antyczna, Warszawa 2001, ISBN 83-7255-104-9 - najszerzej dostępna wersja;
• tłum. Sandauer, wyd. Czytelnik, Warszawa 1964;
• tłum. Butrymowicz, wyd. Ossolineum, seria BN, Kraków 1923 [1];

[edytuj] Realizacje teatralne

1908, Kraków: tłumaczenie Cięglewicza; w roli Strepsjadesa - Aleksander Zelwerowicz, Sokratesa - Józef Sosnowski
1909, Łódź: tłumaczenie Cięglewicza; w roli Strepsjadesa - Aleksander Zelwerowicz, Sokratesa - Stefan Jaracz
1915, Warszawa: tłumaczenie Cięglewicza; reżyseria - Józef Sosnowski; w roli Strepsjadesa - Aleksander Zelwerowicz, Sokratesa - Stefan Jaracz
1964, Wrocław: tłumaczenie Sandauera

Spis realizacji w portalu e-teatr

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Streszczenie akcji w serwisie www.sciaga.pl
• Relacja z wystawienia Chmur, z próbą rekostrukcji muzyki - także próbki mp3; w niektórych sekcjach wymagany Internet Explorer (en)
• Artykuł o Chmurach (en)
• Szerzej o Chmurach (en)
• Struktura komedii (en)