Cmentarz żydowski w Warszawie (Bródno)

Z Wikipedii

Stylizowana brama wejściowa

Kirkut żydowski na Bródnie - cmentarz żydowski znajdujący się w Warszawie, w dzielnicy Targówek, przy ulicy Odrowąża. Cmentarz zajmuje powierzchnię ok. 5 ha i znajduje się na nim około 3000 nagrobków.

Spis treści

1 Historia
2 Linki zewnętrzne
3 Przypisy

[edytuj] Historia

Macewy

Lapidarium

Pergola w Parku Szypowskiego

Cmentarz został oficjalnie założony w 1780 roku przez Szmula Jakubowicza Zbytkowera, nadwornego bankiera Stanisława Augusta Poniatowskiego.

Posiadał on rozległe dobra na Pradze (od jego imienia pochodzi nazwa Szmulowizna). Założyciel oraz jego żona spoczęli na tymże cmentarzu, choć było to miejsce pochówków przede wszystkim żydowskiej biedoty. Spośród znanych osób pochowany tu został Abraham Stern, twórca pierwszego na świecie arytmometru wykonującego pięć podstawowych działań oraz członkowie znanych i szanowanych rodzin żydowskich: Nissenbaumów, Sonnenbergów czy Bergsonów. Cmentarz służył głównie ludności Warszawy prawobrzeżnej aż do wybuchu wojny.

W czasie II wojny światowej Niemcy zdewastowali cmentarz oraz wycięli cenne starodrzewy. Płyty nagrobne posłużyły im do wyłożenia dróg i lotnisk. Z 300 tysięcy grobów przed wojną do naszych czasów dochowało się ok. 3000 macew i nagrobków, które w latach pięćdziesiątych ściągnięto traktorami na jedno miejsce oraz powywożono jako materiał budowlany w różne części Warszawy. Poza tym władze niezbyt się cmentarzem interesowały.

Dopiero w latach 80. XX wieku zaniedbanym zabytkiem zajęła się Fundacja Rodziny Nissenbaumów. Cmentarz ogrodzono żelaznym parkanem, w którym znajdują się trzy bramy. Ozdobna brama od ulicy Biruty to główne wejście na cmentarz. Tworzą ją dwa pylony z płaskorzeźbami autorstwa Dariusza Kowalskiego, Teresy Pastuszka i Leszka Waszkiewicza. Według informacji fundacji Nissembaumów płaskorzeźba po lewej stronie to scena przekazywania pamięci pokoleniowej, natomiast druga płaskorzeźba przedstawia Żydów modlących się przed egzekucją, jaka miała tu miejsce w 1942 roku. Są tu również hebrajskie inskrypcje. Od bramy w głąb cmentarza przez młody las prowadzi brukowana centralna aleja. Znajduje się przy niej kilka odtworzonych kwater z charakterystycznymi, półcylindrycznymi nagrobkami z piaskowca i stojącymi przed nimi macewami.

Na końcu alei znajduje się lapidarium z kamieni nagrobnych, gdzie w przyszłości ma stanąć pomnik Zamordowanej Kultury Żydowskiej. Obecnie trwa postępowanie przed Komisją Regulacyjną do Spraw Gmin Wyznaniowych Żydowskich w Warszawie w sprawie zwrotu cmentarza gminie żydowskiej.

Niestety cmentarz jest miejscem spotkania miejscowego marginesu społecznego, które urządza na nim liczne libacje. Na macewach wchodzących w skład lapidarium znajdują się liczne napisy bezpośrednio obrażające społeczność żydowską, a przy murze oddzielającym cmentarz żydowski od katolickiego walają się śmieci oraz suche kwiaty.

[edytuj] Sprawa "żydowskich pergoli"

W parku im. Jana Szypowskiego "Leśnika" przy ulicy Grochowskiej na Pradze-Południe znajdują się pergole częściowo wykonane z macew pochodzących z bródzieńskiego kirkutu^[1]. Zbudowano z nich murki oraz słupki pergoli przy kręgu tanecznym.

Na początku lat 90. XX wieku władze Żydowskiego Instytutu Historycznego wystąpiły do władz Pragi-Południe o rozbiórkę pergoli w parku. Wówczas sprawujący urząd, wiceburmistrz Jacek Podwysocki stwierdził że pergola nie zostanie rozebrana ze względu na brak funduszy^[1].

W połowie kwietnia 2007 roku władze Pragi-Południe potwierdziły rozbiórkę pergoli oraz oddanie macew Gminie Wyznaniowej Żydowskiej w Warszawie^[1]. Wkrótce nastąpi spotkanie władz obu tych instytucji w celu dokładnego uzgodnienia oraz przedyskutowania szczegółów. Jak dotąd nie wiadomo jeszcze, gdzie powędrują odzyskane macewy. Rozważane są dwa miejsca: bródzieński kirkut lub cmentarz żydowski przy Okopowej.

[edytuj] Sprawa krawężników w warszawskim zoo

Podobna sprawa zaistniała również na terenie warszawskiego zoo, gdzie z piaskowcowych macew wykonane są krawężniki chodników. Otaczają on mały ogródek różany z fontanną. Większość jest odwrócona frontem do ziemi, poprzez co nie widać żadnych napisów^[2]. Na kilku macewach można jednak zobaczyć fragmenty wykutych w kamieniu hebrajskich inskrypcji. Na jednej jest nawet 1910 rok^[2].

Jak informuje pracownik Żydowskiego Instytutu Historycznego Jan Jagielski, nagrobki zostały przewiezione do zoo w latach 50. XX wieku. W przeszłości już kilkakrotnie zwracano uwagę na wystające hebrajskie napisy, ale zarządcy zoo nic w tej sprawie nie uczynili^[2].

Pod koniec kwietnia 2007 roku zarząd zoo spotkał się z przedstawicielami Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Warszawie w sprawie zwrotu macew^[2]. Podczas najbliższego remontu nagrobki zostaną wydobyte i najprawdopodobniej trafią na cmentarz bródzieński lub cmentarz żydowski przy Okopowej.

[edytuj] Dojazd komunikacją miejską

W pobliże cmentarza dojeżdżają codziennie tramwaje linii: 1, 2, 3, 4 i 25 oraz autobusy linii: 127, 162, 169, 176, 500 i 527 (codziennie); 406 (w dni robocze w godzinach szczytu); 326 (tylko w dni robocze) oraz autobusy nocne: N12, N14, N62 i N64. Przystanek: "Rondo Żaba".