Dolomity

Z Wikipedii

Dolomity (wł. Dolomiti, niem. Dolomiten) – pasmo górskie w północno-wschodniej części Włoch (znajdujące się w całości na ich terenie), leżące na terenie Południowych Alp Wapiennych (Alpy Wschodnie). Leży pomiędzy dolinami: Val Rendena na zachodzie, Piawa na wschodzie oraz Pustertal (Val Pusteria) na północy. Najwyższe szczyty Dolomitów to: Marmolada - 3342 m n.p.m. (masyw górujący nad okolicą), a następnie Antelao - 3263 m n.p.m., Tofany. Kraina geograficzna, do której należą Dolomity to Tyrol Południowy, południowa część masywu leży na terenie prowincji Belluno, zachodnia - prowincji Trydent, północna - prowincji Bolzano

Spis treści 1 Grupy górskie 2 Budowa geologiczna 3 Rdzenna ludność 4 Turystyka 5 Główne szczyty 6 Bibliografia 7 Zobacz też 8 Linki zewnętrzne

[edytuj] Grupy górskie

Dolomity nie stanowią wyraźnego łańcucha górskiego. Składają się z grup skalnych oddzielonych głębokimi dolinami i wysokimi, lecz na ogół łatwo dostępnymi przełęczami. Najważniejsze grupy: Pale di San Martino, Marmarole, Puez, Fanes, Sassolungo (niem. Langkofel), Marmolada, Sella, Puez/Ciër, Catinaccio (niem. Rosengarten), Civetta, Pelmo, Tofany, Cristallo, Antelao, Sorapiss, Dolomity Sextenerskie/Dolomiti di Sesto, Sciliar/Schlern, Dolomiti di Braies/Pragser Dolomiten. Najważniejsze grupy o podobnej budowie geologicznej, lecz geograficznie należące do innych grup górskich to Dolomity Brenty, Dolomity Lienzkie, i tzw. Małe Dolomity

[edytuj] Budowa geologiczna

Dolomity w dużej części składają się z odkrytych skał - wapieni i dolomitów oraz częściowo - riolitów. W dolinach lasy szpilkowe. Dolomity charakteryzuje się bardzo malowniczą rzeźbą terenu spowodowaną ich erozją. Pod względem geologicznym Dolomity stanowią fragment Południowych Alp Wapiennych. Składają się z płaszczowin wchodzących w skład tzw. Jednostek Austryjskich sfałdowanych po raz pierwszy w fazie austryjskiej orogenezy alpejskiej, na przełomie wczesnej i późnej kredy), ale główna faza fałdowań, tworzenia płaszczowin i wypiętrzenia przypadła na schyłek miocenu (Stupnicka, 1978). Osady jurajskie i kredowe tych jednostek zostały niemal całkowicie zerodowane; istniejące dolomity i wapienie uformowane zastały w triasie. Osady triasowe leżą na formacjach permskich, pod którymi znajduje się gruba warstwa kwaśnych skał wylewnych (głównie riolity), leżących bezpośrednio na silnie zmetamorfizowanym starszym podłożu. W niektórych miejscach riolity ukazują się bezpośrednio na powierzchni.

[edytuj] Rdzenna ludność

Rdzenna, zanikająca już ludność Dolomitów to Ladynowie, posiadający własną kulturę i język ladyński, którym posługuje się jeszcze niewielka część mieszkańców (ok. 30 000). Gromadzeniem informacji o kulturze ladyńskiej zajmują się Institut Ladin Micurá de Rü w San Martin (Alta Badia) oraz muzeum etnograficzne w Vigo di Fassa.

[edytuj] Turystyka

Dolomity stanowią bardzo atrakcyjny turystycznie teren zarówno dla narciarzy, jak i wspinaczy skalnych. Tereny są również bardzo atrakcyjne dla uprawiania turystyki na rowerach górskich. Duża ilość poszarpanych grani, turni i baszt skalnych, stoki górskie są bardzo strome; liczne pionowe urwiska i kilkusetmetrowe pionowe skalne ściany. Dużo głębokich dolin. Zaawansowane zjawiska krasowe.

Spośród wielu ośrodków sportów zimowych w Dolomitach najbardziej znana za sprawą Olimpiady Zimowej z 1956 roku jest Cortina d'Ampezzo oraz rejony Val Ghërdina/Grödental/Val Gardena, Alta Badia, Canazei, Reba/Arabba, Madonna di Campiglio, gdzie odbywają się regularnie zawody o Puchar Świata. Dolomity posiadają również wiele letnich stacji klimatyczno-wypoczynkowych. Należą do nich miedzy innymi: Sesto, San Candido, Corvara, Ortisei, Selva Val Ghërdina/Wolkenstein, Predazzo, Cavalese, Alleghe, San Martino di Castrozza.

[edytuj] Główne szczyty

Nr.	Nazwa	Wysokość (m n.p.m.)	Nr.	Nazwa	Wysokość (m n.p.m.)
1.	Marmolada	3344	23.	Pala di San Martino	2996
2.	Antelao	3263	24.	Catinaccio (niem. Rosengartenspitze)	2981
3.	Tofana di Mezzo	3241	25.	Cima di Fradusta	2941
4.	Punta Sorapiss	3229	26.	Cimon del Froppa	2932
5.	Monte Civetta	3220	27.	niem. Fermedaturm	2867
6.	Gran Vernel	3145	28.	Cima d'Asta	2848
7.	Monte Cristallo	3199	29.	Cima Canali	2846
8.	Cima di Vezzana	3191	30.	Croda Grande	2839
9.	Cimon della Pala	3186	31.	Torri del Vajolet	2821
10.	Sassolungo (niem. Langkofel)	3178	32.	Sass Maor	2816
11.	Monte Pelmo	3169	33.	Cima di Ball	2783
12.	Cima dei Tre Scarperi (niem. Dreischusterspitze)	3162	34.	Cima della Madonna (Sass Maor)	2751
13.	Piz Boè (niem. Boespitze)	3152	35.	Cima della Rosetta	2741
14.	Croda Rossa d'Ampezzo (niem. Hohe Gaisl)	3148	36.	Croda da Lago	2701
15.	Piz Popen	3143	37.	niem. Central Grasleitenspitze	2705
16.	niem. Grohmannspitze	3111	38.	Monte Schiara	2562
17.	Croda dei Toni (niem. Zwölferkofel)	3094	39.	Sasso di Mur	2554
18.	Cima Undici (niem. Elferkofel)	3092	40.	Cima Dodici	2338
19.	Sass Rigais (niem. Geislerspitzen)	3027	41.	Monte Pavione	2336
20.	Tre Cime di Lavaredo	3003	42.	Cima di Posta	2235
21.	Catinaccio d'Antermoia (niem. Kesselkogel)	3001	43.	Monte Pasubio	2232
22.	Cinque Dita (niem. Fünffingerspitze)	2997

[edytuj] Bibliografia

• E. Stupnicka, 1978. Zarys geologii regionalnej świata. Wyd. Geologiczne, Warszawa.
• Dariusz Tkaczyk, Dolomity (tom I: Wschód, tom II: Zachód), Wydawnictwo Sklepu Podróżnika

[edytuj] Zobacz też

• via ferrata
• Cinque Torri

[edytuj] Linki zewnętrzne

• www.dolomity.it (it) (de) (en)
• www.dolomity.pl (pl)
• Dolomity - informacje praktyczne (pl)