Alpy Retyckie

Z Wikipedii

Alpy Retyckie – część Centralnych Alp Wschodnich, stanowiąca zarazem najwyższą strefę w obrębie Alp Wschodnich. Najwyższy szczyt - Piz Bernina (4049 m n.p.m.). Alpy Retyckie zajmują znaczny obszar na styku granic Szwajcarii, Włoch i Austrii. Nazwa Alp Retyckich wywodzi się od starożytnego plemienia Retów i pochodzącej od nich nazwy rzymskiej prowincji Recji obejmującej m.in. obszar Alp Retyckich.

[edytuj] Topografia

Alpy Retyckie nie stanowią jednolitego łańcucha górskiego. W ich obręb wchodzi szereg wyraźnie odróżniających się grup górskich:

Masyw Ortleru,
Masyw Samnaun,
Silvretta,
Masyw Sesvenna,
Oberhalbstein,
Masyw Berniny,
Bergell Berge,
Albula.

Niekiedy do Alp Retyckich zalicza się również

Ferwall,
Rätikon,
Plessur.

Między poszczególnymi grupami znajdują się zazwyczaj wyraźne przełęcze stanowiące międzynarodowe drogi komunikacyjne. Najważniejsze z nich to Maloja, Reschenpass/Resia, Przełecz Bernina, Stelvio.

Generalnie, za wschodnią granicę Alp Retyckich uważa się górny bieg doliny rzeki Adygi, na odcinku od źródeł mniej więcej do południowotyrolskiego miasta Bozen oraz przełecz Reschenpass. Przełęcz ta oddziela Alpy Retyckie od położonych na wschód od nich Alpy Ötztalskich. Zachodnią granicę Alp Retyckich tworzą dolina Val Chiavena, przełecz Splügen oraz dolina Renu mniej więcej do północnego punktu styku granic państwowych Szwajcaria-Austria-Liechtenstein.

[edytuj] Najwyższe i najwybitniejsze szczyty

Bernina (4049 m) - Masyw Berniny,
Piz Zupó (3995 m) - Masyw Berniny,
Piz Roseg (3937 m) - Masyw Berniny,
Ortler (3905 m) - Masyw Ortleru,
Piz Palü (3905 m) - Masyw Berniny,
Gran Zebrú (3859 m) - Masyw Ortleru,
Cevedale (3764 m) - Masyw Ortleru,
Piz Morteratsch (3751 m) - Masyw Berniny,
Monte Zebrú (3735 m) - Masyw Ortleru,
Monte Disgrazia (3678 m) - Bergell Berge,
Vertainspitze (3545 m) - Grupa Ortleru,
Cima Piazzi (3439 m) - Oberhalbstein,
Piz Kesch (3413 m) - Albula,
Piz Linard (3411 m) - Silvretta,
Piz Fenga (3399 m) - Silvretta,
Piz Cengalo (3367 m)- Bergell Berge,
Piz Scalino (3323 m) - Masyw Berniny,
Piz Buin (3313 m) - Silvretta,
Piz Badile (3308 m) - Bergell Berge,
Muttler (3294 m) - Masyw Samnaun,
Piz Sesvenna (3205 m) - Masyw Sesvenna,
Hoher Riffler (3168 m) - Ferwall,
Schesaplana (2965 m) - Rätikon,
Letzenhorn (2905 m) - Plessur.

[edytuj] Geologia

Alpy Retyckie zbudowane sa przeważnie ze skał metamorficznych (gnejsy, łupki krystaliczne, fyllity) leżących w obrębie krystalicznego rdzenia Alp Centralnych. Skałom krystalicznym towarzyszą często skały osadowe o różnym stopniu metamorfizacji, zwłaszcza słabo zmetamorfizowane łupki. Miejscami skały krystaliczne pokryte są pokrywą permskich lub mezozoicznych skał osadowych. W obrębie Alp Retyckich występują potężne intruzje skał granodiorytowych (Bernina, Bergell Berge) lub diorytowych (Monte Disgrazia).

W południowo-zachodniej części obszaru spotyka się skały ultraalkaliczne (serpentynity), a także metamorficzne łupki talkowe i łupki chlorytowe. Na terenie Engadyny znajduje się Engadyńskie Okno Tektoniczne, w którym autochtoniczne jurajskie skały osadowe odsłaniają się spod zerodowanych skał krystalicznych oderwanych od podłoża i nasuniętych w ramach jąder płaszczowin.

Alpy Retyckie posiadają typowo alpejską rzeźbę z iglicami skalnymi, wielkimi pionowymi ścianami, ostrymi graniami i głębokimi dolinami będącymi rezultatem działania lodowców. Część z nich zachowała się do dzisiaj w wyższych partiach gór. Położone na większych wysokościach kotły polodowcowe wypełnione są wiecznym śniegiem.

[edytuj] Turystyka

Alpy Retyckie za względu na śmiałe formy i wielkie zróżnicowanie krajobrazu należą do najpiękniejszych partii Alp. Szeroko rozwinięty ruch turystyczny. St. Murezzan/St. Moritz oraz Davos należą do najbardziej ekskluzywnych miejscowości turystycznych na świecie. Znajdujące się w Bormio gorące źródła o temperaturze do 41 stopni wykorzystywane są w celach leczniczych i rekreacyjnych już od starożytnosci.

Rejony Berniny, Bergell Berge i Ortleru należą do najważniejszych światowych centrów alpinizmu. Północno-wschodnia ściana Piz Badile uchodzi za jedną z najwspanialszych i najtrudniejsych w całych Alpach. Północny Kant Piz Badile ze wzgledu na wspaniały, lity, niezwykle szorstki granodioryt znany jest w środowisku alpinistycznym jako jedna z najpiękniejszych klasycznych skalnych dróg wspinaczkowych o średnich trudnościach. Północne urwiska Piz Palü oraz Piz Cengalo uważane są za bardzo trudne ściany lodowe i mikstowe.

Dolina Val Bondasca, szeroko znana w środowisku alpinistycznym, uchodzi za jedną z najpiękniejszych w całych Alpach.

W Alpach Retyckich znajdują się liczne ośrodki narciarstwa alpejskiego. Najbardziej znane spośród nich to: St. Murezzan, Pontresina, Samnaun, Patznauntal, Ladis, Innersulden, Bormio.

[edytuj] Etnologia

Alpy Retyckie zamieszkuje ludność należąca do rozmaitych obszarów kulturowych. W Engadynie leżącej w obrębie szwajcarskiego kantonu Gryzonia mieszka autochtoniczna ludność mówiąca językiem romansz należącym do grupy języków retoromańskich. W dolinie Winschgau należącej do Południowego Tyrolu język retycki został w XVII wieku wyparty przez tyrolski dialekt niemieckiego. Na terenie Szwajcarii i znacznej części austriackiego landu Vorarlberg część ludności używa alemańskiego dialektu języka niemieckiego (Schwytzer Deutsch). W Bormio, Livigno, Val Poschiavo i Val Telina używany jest język włoski.

[edytuj] Gospodarka

Podstawą gospodarki całego regionu Alp Retyckich jest turystyka. Długą tradycję ma hodowla i wypas bydła na alpejskich halach. Górnictwo rud metali posiada jedynie znaczenie historyczne.