Kreda (okres)
Z Wikipedii
|
Okres |
Okres |
Okres |
|
kreda |
||
Kreda - ostatni okres ery mezozoicznej, trwający około 80 milionów lat (od 145,5 ± 4,0 do 65,5 ± 0,3 mln lat temu). Kreda dzieli się na dwie epoki: wczesną kredę i późną kredę.
| Okres istnienia
Kreda
◄ mln lat temu |
||||||||||||
| ◄ 4,6 mld | 542 | 488 | 444 | 416 | 359 | 299 | 251 | 200 |
Kreda
145 |
65 | 23 | 2 |
Spis treści |
[edytuj] Stratygrafia
Podstawowymi skamieniałościami przewodnimi są amonity, a w kredzie górnej także małże inoceramy, belemnity i otwornice. Kreda dzieli się na dwa oddziały: kredę dolną i kredę górną z piętrami:
| Górna/Późna kreda | |
| mastrycht | (70.6 ± 0.6 – 65.5 ± 0.3 mln lat temu) |
| kampan | (83.5 ± 0.7 – 70.6 ± 0.6 mln lat temu) |
| santon | (85.8 ± 0.7 – 83.5 ± 0.7 mln lat temu) |
| koniak | (89.3 ± 1.0 – 85.8 ± 0.7 mln lat temu) |
| turon | (93.5 ± 0.8 – 89.3 ± 1.0 mln lat temu) |
| cenoman | (99.6 ± 0.9 – 93.5 ± 0.8 mln lat temu) |
| Dolna/Wczesna kreda | |
| alb | (112.0 ± 1.0 – 99.6 ± 0.9 mln lat temu) |
| apt | (125.0 ± 1.0 – 112.0 ± 1.0 mln lat temu) |
| barrem | (130.0 ± 1.5 – 125.0 ± 1.0 mln lat temu) |
| hoteryw | (136.4 ± 2.0 – 130.0 ± 1.5 mln lat temu) |
| walanżyn | (140.2 ± 3.0 – 136.4 ± 2.0 mln lat temu) |
| berrias | (145.5 ± 4.0 – 140.2 ± 3.0 mln lat temu) |
[edytuj] Ogólne
W kredzie panował bardzo ciepły i dość wilgotny klimat. Nawet na biegunie średnia roczna temperatura wynosiła około plus 4C° i zimą raczej nie spadała poniżej zera. Pod koniec wczesnej kredy zaczęła się największa w dziejach Ziemi transgresja, dzięki czemu w późnej kredzie poziom wszechoceanów był wyższy od dzisiejszego o ponad 200 metrów. Znaczna część lądów uległa zalaniu i utworzyły się tam liczne płytkie morza. Istniały już wtedy dobrze rozwinięte oceany Atlantyk i Indyjski, choć były jeszcze znacznie węższe niż obecnie. Pod koniec kredy zaczęły się intensywne ruchy górotwórcze orogenezy alpejskiej, dzięki czemu doszło do sfałdowania i częściowego wypiętrzania osadów wcześniejszych mórz. Powstały wtedy m.in. płaszczowiny Tatr.
[edytuj] Flora
Wśród morskiej flory najważniejsza jest grupa jednokomórkowych glonów – kokolitów, które (zwłaszcza w późnej kredzie) występowały masowo. Szczątki kokolitów są jednym z głównych składników wielu odmian wapieni, w tym kreda piszącej. Kokolity mają też spore znaczenie w datowaniu skał.
We wczesnej kredzie pojawiły się pierwsze rośliny okrytonasienne, które w późnej kredzie były już podstawowym składnikiem flory lądowej. Przez cały okres bardzo powszechne były rośliny iglaste, zwłaszcza araukarie i zastrzaliny. Z innych roślin nagonasiennych we wczesnej kredzie pospolite były liściaste: miłorzębowe, sagowce i benetyty, jednak w późnej kredzie te ostatnie wymierają, a pozostałe podupadają. We wczesnej kredzie giną ostatnie paprocie nasienne. Rośliny zarodnikowe reprezentują prawie wyłącznie formy zielne, zwłaszcza pospolite były paprocie. W kredzie zanikają ostatnie drzewiaste paprocie.
[edytuj] Fauna
W kredzie dochodzi do bardzo bujnego rozwoju pierwotniaków, zwłaszcza istotne skałotwórczo i stratygraficznie są otwornice, w tym pierwsze gatunki planktoniczne. Na przełomie jury i kredy bardzo rozpowszechnione były inne jednokomórkowe pierwotniaki – kalpionelle budujące niektóre wapienie i używane w datowaniu skał. Wśród bezkręgowców żyjących na dnie szczególnie liczne były małże, w tym bardzo ważny stratygraficznie rodzaj Inoceramus. Niektóre małże o nietypowych kształtach rogu, tzw. rudysty tworzyły struktury rafopodobne. Pospolite były w kredzie także ramienionogi, gąbki i ślimaki. W toni wodnej mórz dominowały amonity (zwierzęta). Dość liczne stały się wtedy amonity o nietypowych kształtach heteromorfy, czasami też formy gigantyczne (do 2,5m). Drugą podstawową grupą nektonicznych bezkręgowców były belemnity.
W kredzie następuje szybki rozwój współcześnie dominującej grupy rybTeleostei, ale jednocześnie co najmniej równie pospolite były rekiny. Natomiast ryby kostnochrzęstne i przejściowce bardzo podupadają.
We wczesnej kredzie w Australii rozwijają się wielkie, dochodzące do 5m długości i 0,5 tony wagi płazy tarczogłowe. Jednak pod koniec tej epoki giną ostatni światowi przedstawiciele tej grupy. Kreda jest, wraz z jurą nazywana wiekiem gadów. W morzach przez cały okres panują plezjozaury, we wczesnej kredzie dość częste są ichtiozaury, które jednak giną pod koniec epoki. W kredzie późnej dominuje w morzach nowo powstała grupa morskich jaszczurek – mozazaurów, z których największe gatunki przekraczały 20 metrów długości. Pospolite są także morskie krokodyle sięgające 17 metrów długości i wielkie żółwie. Istniały także mniejsze krokodyle i żółwie słodkowodne.
W powietrzu dochodzi do rozkwitu gadów latających, zwłaszcza pterodaktyli, z których największe osobniki szacuje się na 12 metrów rozpiętości skrzydeł. Natomiast ramforynchy były rzadsze.
Na lądzie dominują dinozaury. Szczególny rozkwit przechodzą dinozaury ptasiomiedniczne, w tym nowo powstałe dinozaury rogate (np. Triceratops) i dinozaury kaczodziobe, tworzące największe wśród dinozaurów stada (do 10 000 osobników) i kolonie lęgowe. W kredzie nastąpiła też maksymalizacja rozmiarów drapieżnych teropodów. Do takich drapieżnych olbrzymów należy m.in. północnoamerykański Tyrannosaurus i gobijski Tarbosaurus. Istniały też wielkie zauropody, ale były one rzadsze niż w jurze.
W kredzie powoli ewoluują ssaki, powstają wtedy pierwsze torbacze i łożyskowce, tym niemniej była to grupa marginalna.
[edytuj] Wymieranie kredowe
Kreda skończyła się jednym z pięciu największych masowych wymierań zwierząt w historii (wymieranie kredowe). Wymarły m.in. amonity, belemnity, mozazaury, plezjozaury, pterozaury, wszystkie dinozaury oprócz ptaków.
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Bibliografia:
- Włodzimierz Mizerski, Stanisław Orłowski, 2005: Geologia historyczna dla geografów. PWN
