Dudek

Z Wikipedii

Ten artykuł dotyczy ptaka. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Dudek
Systematyka
Domena	eukarioty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Nadrząd	neognatyczne
Rząd	kraskowe
Rodzina	Upupidae (Leach, 1820)
Gatunek	dudek
Nazwa systematyczna
Upupa epops
Linnaeus, 1758
Podgatunki
U. epops epops U. epops saturata
Status ochronny
Kategoria zagrożenia (CzKGZ) EX EW CR EN VU NT LC Kategoria: niższego ryzyka
Galeria zdjęć w Wikimedia Commons

Dudek (Upupa epops) – średni ptak wędrowny, będący jedynym przedstawicielem rodziny dudków (Upupidae). Zamieszkuje niemal całą Europę oraz środkową i południową Azję. W Polsce można go spotkać we wszystkich regionach, lecz na ogół nie występuje licznie, lokalnie rzadko, szczególnie w górach i na Pobrzeże Bałtyckie. Większe skupiska dudka spotkamy na Podlasiu, Mazurach, Pojezierzu Łęczyńsko-Włodawskim oraz nad środkowym Bugiem. Przeloty w IV i IX - X, zimuje w środkowej Afryce (U. epops saturata - w Japonii).

Przybliżony zasięg występowania: kolor pomarańczowy - lęgowiska, niebieski - zimowiska, zielony - cały rok

Systematyka 

W niektórych systematykach (Sibley-Ahlquist) wydziela się osobny rząd dudkowe (Upupiformes), obejmujący dwie rodziny: dudki (Upupidae) oraz sierpodudki (Phoeniculidae).

Cechy gatunku 

Brak wyraźnego dymorfizmu płciowego, samica jest jedynie nieco mniejsza od samca i ma bardziej stonowane barwy. Na głowie charakterystyczny, rozkładany, rdzawy czub. Końcówki piór w czubie czarne. Plecy i pierś czerwonobrązowe, na czarnych lotkach i sterówkach białe i żółtawe poprzeczne pasy, brzuch i podogonie jasne, dziób długi cienki i zgięty z uwstecznionym językiem. Skrzydła szerokie i zaokrąglone. Lot falisty, pozornie niezdarny jak u motyli, czy nietoperzy, ale bardzo zwrotny. Niepokojone pisklęta potrafią ze specjalnie modyfikowanego gruczołu kuprowego wystrzyknąć ciemnobrązowy płyn o nieprzyjemnym, piżmowym zapachu. Mogą również wystrzykiwać strumienie płynnego kału i zawartości jelit przez otwór kloaczny. Strzały takie mogą sięgnąć nawet 50 cm w górę. Podczas wysiadywania jaj również samica posiada taką zdolność.

Wymiary średnie 

dł. ciała ok. 28-29 cm
rozpiętość skrzydeł 45-46 cm
waga ok. 50-80 g
długość ogona 10 cm
długość dzioba 5-6 cm

Biotop 

Skraje starych drzewostanów liściastych i aleje w pobliżu łąk, pól i ugorów. Niewielkie prześwietlone lasy, obrzeża dużych lasów sąsiadujące z otwartymi terenami, także sady i obrzeża siedlisk ludzkich. Preferuje miejsca, gdzie wypasane jest bydło.

Gody 

Dojrzałość płciową dudki osiągają w 2 roku życia. Pary tworzą się tylko na okres lęgowy. Podczas godów ptaki nawołują się i ścigają. Samce w stosunku do siebie są agresywne. Podczas zalotów samiec często podnosi czubek i wachluje ogonem. Miejsce na gniazdo wybierane jest przed główną fazą zalotów. Samiec pokazuje samicy miejsce potencjalnego gniazda, wołając ją. Czasami wchodzi do dziupli i stamtąd ją nawołuje. Po zaakceptowaniu miejsca przez samicę następuje poznawanie okolicy około 2 dni, a następnie budowa gniazda, która trwa od 1 do 14 dni. W końcu następują tak zwane zaloty karmiące. Samiec woła samicę, ta wychyla się, otwiera dziób, w który samiec wkłada smakołyk. Karmienie samicy przeplatane jest licznymi aktami kopulacji, aż do zniesienia ostatniego jaja. W okresie tym samiec jest bardzo agresywny w stosunku do innych osobników.

Gniazdo 

W dziupli (szczególnie lubi wierzby), pod korzeniami, w skrzynkach lęgowych, norach skarp i urwisk, szczelinach skał, stertach kamieni lub w szczelinach budynków. Wysokość umieszczania gniazda rzadko przekracza 3 m. Wyściółka w gnieździe nie występuje lub jest bardzo skąpa, złożona z suchych traw, liści i włosia. Rozmiar i natura terytoriów są słabo zbadane. W Polsce przyjmuje się, że rewir pary wyznacza promień 250 m wokół gniazda co daje około 20 ha.

Jaja 

W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w połowie maja 4 do 9 jaj. Są zielonkawe lub brązowawe, bez plam i namazów. Składane są w dwudniowych odstępach.

Wysiadywanie i wychowanie 

Jaja wysiadywane przez okres 15 do 18 dni przez obydwoje rodziców. Pisklęta wykluwają się pokryte delikatnym białym puchem, dzioby z żółtymi nabrzmiałymi zajadami, a wnętrze mocno czerwone. We wczesnym stadium po wykluciu samiec dostarcza najwięcej pokarmu rzadko wchodząc do dziupli. Karmi młode przy wejściu do dziupli lub podaje pokarm samicy, która sama karmi młode. Gdy pisklęta są starsze karmią je oboje rodzice. Pisklęta opuszczają gniazdo po 20 do 27 dniach. Po wylocie z gniazda przebywają z rodzicami około miesiąca, pokarm zaczynają zdobywać już po 6 dniach.

Pożywienie 

Drobne bezkręgowce, przede wszystkim owady i ich larwy wyciągane długim dziobem z ziemi i z odchodów bydła. Są to między innymi turkuć podjadek, pasikonik, chrabąszcze, mrówki i motyle. Schwytany owad jest miażdżony, następnie podrzucany w górę, łapany do gardła i łykany. W okresie lęgowym pokarm zdobywa w promieniu do 2 km od gniazda. W okresie karmienia piskląt pokarm gromadzi w dziobie. Wody pije bardzo mało.

Ochrona 

Objęty ścisłą ochroną gatunkową. Jako przyczynę spadku liczebności tego gatunku podaje się intensyfikację rolnictwa. Zagrożenie dla dudka stanowią także szpaki, które konkurują z nimi o dziuple. Liczebność dudka w Polsce szacuje się na około 4 tysiące par (2005 r).

Zobacz też: ptaki Polski