Frydman
Z Wikipedii
Współrzędne: 49°28' N 20°14' E
| Frydman | |
| Województwo | małopolskie |
| Powiat | nowotarski |
| Gmina | Łapsze Niżne |
| Położenie | 49° 28' N 20° 14' E |
| Liczba mieszkańców (2006) • liczba ludności |
1600 |
| Strefa numeracyjna (do 2005) |
18 |
| Kod pocztowy | 34-435 |
| Tablice rejestracyjne | KNT |
|
Położenie na mapie Polski
  Frydman
|
|
Frydman (słow. Fridman, węg. Frigyesvágása ), wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie nowotarskim, w gminie Łapsze Niżne. Położona na Spiszu, w miejscu gdzie rzeka Białka wpada do Jeziora Czorsztyńskiego.
Jedna z najbardziej atrakcyjnych wsi Podtatrza w Polsce, pochodzi z przełomu XIII i XIV wieku. Na rynku znajduje się wczesnogotycki kościół św. Stanisława, z wyjątkową wieżą zwieńczoną późnorenesansową attyką oraz ośmiokątną kaplicą. Inny ciekawy zabytek to kasztel (obronny dwór) z 1585 roku, zbudowany przez węgierskich władców tych okolic Horwathów. We wsi działa zespół regionalny i orkiestra dęta.
W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa nowosądeckiego.
Spis treści |
[edytuj] Historia
Frydman otrzymał status miasteczka od XVII w. – posiadał własną pieczęć miejską, choć faktycznie była wsią targowo-rzemieślniczą. Osada miała kształt prostokąta z placem po środku.
[edytuj] Atrakcje turystyczne
Frydman położony jest w Kotlinie Nowotarskiej i otoczony czterema parkami narodowymi: Pienińskim, Tatrzańskim, Babiogórskim oraz Gorczańskim. Najbliższe pasmo górskie otaczające wieś to Pieniny Spiskie, których najwyższy szczyt to Żar (879 m n.p.m). Przy brzegu Jeziora Czorsztyńskiego – zbiornika retencyjnego, znajduje się przystań, gdzie można wypożyczyć łódki, rowerki wodne itp. W pobliżu miejsca gdzie Białka wpada do Jeziora Czorsztyńskiego zwanego także Morzem Pienińskim jest pole kampingowe, gdzie co roku przybywa wielu turystów. W okolicy Frydmana występują trzy rezerwaty: Zielone Skałki, Niebieska Dolina oraz Przełom Białki.
[edytuj] Zabytki
- kościół pw. św. Stanisława Biskupa
- najstarszy zabytek architektury sakralnej na Podtatrzu, w swoim głównym zrębie o charakterze gotyckim. W ołtarzu głównym znajduje się obraz przedstawiający zabójstwo św. Stanisława, zaś wystrój kościoła jest barokowy. Kościół otoczony jest murem z dwiema bramami wejściowymi i przechodnia dzwonnicą z największym dzwonem zwanym Bratnim. Warto zwrócić uwagę na kościelną wieżę zwaną unikatową polską attyką z końca XVIII w. Legendy podają, że służył w nim do mszy Jan III Sobieski wracający przez Zamagurze spod Wiednia.
- zabytkowe piwnice, w których do XIX w. właściciele Frydmana z rodu Horwathów przechowywali wino sprowadzane z Węgier. Na każdym z dwóch pięter są po trzy 100-metrowe korytarze, o siedmiometrowej szerokości. Do piwnic można wejść przez jeden z dwóch ośmiobocznych pawilonów nakrytych gontowymi kopułami zwanymi burghauzami. Mieszkańcy Frydmana nazywają je kaplicami. Przed zwiedzaniem podziemnych tuneli należy poprosić o zgodę jednego z trzech właścicieli mieszkających w pobliżu.
- kasztel, a właściwie dwór obronny, zbudowany w latach 1585-1590, wiejska rezydencja o charakterze obronnym. Do obejrzenia tylko z zewnątrz.
[edytuj] Inne obiekty
- motel Trzy Korony
- sezonowe pole namiotowe u ujścia Białki do Dunajca, otaczane przez powstający kompleks sportowo-rekreacyjny
- ośrodek zdrowia
- biblioteka
- szkoła podstawowa
- gimnazjum
[edytuj] Szkolnictwo
We wsi istnieje zespół szkół: szkoła podstawowa i gimnazjum. Patronem jest Bronisław Czech.
Pierwszy budynek szkolny pochodzi z 1882. Według podań szkoła istniała wcześniej, lecz mieściła się w budynku Spółki Urbarskiej, gdzie obecnie znajduje się magazyn GS-u.
Do 1918 nauka w szkole odbywała się w języku węgierskim. Dochodziło przy tym do komicznych z dzisiejszego punktu widzenia sytuacji, gdyż uczące wtedy nauczycielki znały tylko język węgierski i nie rozumiały posługujących się gwarą uczniów. Również uczniowie nie rozumieli, co mówią do nich nauczyciele. Język polski lub słowacki mieszkańcy Frydmana poznawali z książeczek do nabożeństw i najczęściej była to znajomość bierna – potrafili czytać, nie umieli pisać.
W latach 1918–1920 teren Frydmana był pod tymczasową administracją Ligi Narodów i nauka w szkole odbywała się w języku słowackim.
W 1920 r. po wejściu tej części Spisza w granice państwa polskiego rozpoczyna swój byt szkoła polska. Kierownikiem szkoły została Elżbieta Kaniowa, a do Rady Szkolnej wchodzą tacy mieszkańcy Frydmana jak ks. Andraszewski, Jan Balara, Michał Brynczka, Michał Iglar i Jan Myśliwiec. W 1928 kierownikiem szkoły zostaje Michał Balara. W 1932 jego funkcję przejmuje Anna Balińska, a w 1935 nowym kierownikiem zostaje Jan Basta. Ostatnim dyrektorem przed II wojną światową od 1938 był Władysław Nowak. W tym okresie nauka odbywała się w budynku szkolnym obok kościoła, gdzie przed kilkoma laty było przedszkole. W szkole uczono na dwie zmiany.
Po wybuchu II wojny światowej teren Frydmana wraz z tą częścią Spisza wszedł w skład państwa słowackiego. W październiku 1939 pojawili się nauczyciele słowaccy i rozpoczęła się nauka w języku słowackim. Tak było przez cały okres okupacji aż do wiosny 1945.
We wrześniu 1945 do szkoły przyszli pierwsi nauczyciele polscy. Kierownikiem szkoły został Mieczysław Czubernat. Do 1945 istniały formalnie dwie szkoły: jedna – z polskim językiem nauczania, druga – ze słowackim. Funkcje dyrektora szkoły słowackiej sprawował w tym czasie Andrzej Pitek, natomiast polską szkołą kierowała Helena Godzińska. Ponieważ liczba uczniów w szkole słowackiej stopniowo się zmniejszała (uczniowie przechodzili do szkoły polskiej), w 1945 szkoła ta została rozwiązana, a nowym dyrektorem jednej polskiej szkoły został Andrzej Pitek.
W latach 60. w szkole we Frydmanie zaczął się intensywnie rozwijać sport, zwłaszcza piłka ręczna dziewcząt oraz łyżwiarstwo, również w kategorii dziewcząt. Do większych sukcesów sportowych w tych latach należą:
- 1966 – I miejsce w Powiatowych Zawodach Pożarniczych Drużyn Młodzieżowych
- 1967 – I miejsce dziewcząt w piłce ręcznej w powiecie oraz I miejsce w powiecie w "Błękitnej Sztafecie". Podobny tytuł dziewczęta uzyskały również w 1968.
- 1969 – największy sukces – mistrzostwo Polski w "Błękitnej Sztafecie"
- 1974 – kolejne mistrzostwo Polski w tej samej konkurencji
- 1974 – III miejsce drużyny męskiej w wojewódzkich zawodach w "Złotym Krążku"
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Mapy: Autopilot • Google Maps • Szukacz • Targeo • Zumi
- Zdjęcia satelitarne: Google Maps • Wikimapia • Zumi
