Grodziec (dzielnica Będzina)
Z Wikipedii
Grodziec – dzielnica Będzina (16 km² i około 10 tysięcy mieszkańców), położona w północno-zachodniej części miasta. Zabudowa dzielnicy składa się głównie z kilkupiętrowych (najczęściej dwu) kamienic z początków wieku, chociaż w północnej części dzielnicy znajduje się szybko rozrastające się osiedle mieszkaniowe.
W skład Grodźca wchodzą mniejsze jednostki: Parcina, Boleradz, Za Górą, Bagieniec, Osówka.
W dzielnicy znajdują się obecnie już nieczynne: Cementownia (najstarsza w Polsce, zamknięta 31 lipca 1979 r.) i Kopalnia węgla kamiennego "Grodziec" (ostatni wózek węgla wyjechał na powierzchnię 31 grudnia 1998 r.) i inne zakłady.
Spis treści |
[edytuj] Historia
Nazwa Grodziec – wiąże się z działalnością osadniczą człowieka i pochodzi od starego wyrazu grodza, grodze, grodz", co oznacza nasyp, obwałowanie, a nawet płot z bierwion zaciętych na ostro. Nazwa miejscowości zmieniała się i krystalizowała, by od 1877 r. przyjąć nazwę dziś używaną – Grodziec.
Kolejne nazwy miejscowości były; Grodez (1229), Grodecz (1259), Grodzecz (1334-1342), Grodzyecz (1470-1480).
Nazwa miejscowości wiąże się także z istniejącymi tu niegdyś grodziskiem, czyli zamczyskiem. To, czego nie zniszczyły wieki, zrujnowali pruscy inżynierowie wojskowi, którzy w 1805 r. przeprowadzili tutaj na wzgórzu Doroty badania pod wykonywanie fortyfikacji wojskowych. Wtedy znaleźli dwie skrzynie wykopalisk archeologicznych. Reszty dokonała I wojna światowa, która z wałów porobiła okopy i rowy strzeleckie. Zniszczenia Dorotki i przyległej okolicy pogłębiła II wojna światowa.
Pierwsza historyczna wzmianka o Grodźcu pochodzi z 1254 roku i jest to wiadomość, że wieś jest własnością zakonu norbertanek ze Zwierzyńca niedaleko Krakowa. Zakon zakupił Grodziec z rąk księcia opolsko-raciborskiego Władysława. Wieś jednak nadal należała terytorialnie do księstwa opolsko-raciborskiego. Stan ten zmienił się po roku 1443 tj. od czasu wykupu księstwa siewierskiego przez biskupa krakowskiego Zbigniewa Oleśnickiego. Grodziec jednak do księstwa nie należał i stanowił odtąd polską enklawę w obszarze własności biskupiej. Ciągłość osadniczą na terenie wsi można śledzić już od wczesnego średniowiecza. Istnieje wprawdzie hipoteza, że na wzgórzu św. Doroty istniało grodzisko kultury łużyckiej, zaś znajdujące się tam źródła potoku miały być przedmiotem pogańskiego kultu. Zresztą stąd miała powstać nazwa późniejszej osady. Nie znaleziono jednak na to przekonujących dowodów.
Od 1303 we wsi funkcjonuje parafia (znani są z tego czasu plebani Jakub i Więcław). Pierwszą informacją o drewnianym kościele pod wezwaniem św. Katarzyny mamy dopiero z lat 70. XV wieku (dzięki Janowi Długoszowi), choć niewątpliwie kościół stał już w początkach XIV wieku. Około 1600 roku powstała przy kościele szkoła i szpital. Drewniany kościół św. Katarzyny spłonął dwukrotnie w latach 1620 i 1638. Msze zostały na kilka lat przeniesione do wybudowanego w 1635 roku, z inicjatywy księdza Wojciecha Lipnickiego kościółka pod wezwaniem św. Doroty, który został wybudowany na wzgórzu (382 m n.p.m.) górującym nad okolicą, bardzo szybko przezwanym od wezwania kościoła "Dorotką". W 1726 roku w miejscu drewnianego kościoła św. Katarzyny zdecydowano się wybudować nowy murowany, który zresztą był później wielokrotnie poszerzany i przebudowywany. Norbertanki gospodarowały wsią aż do końca XVIII wieku, kiedy wobec trudności finansowych zdecydowały się sprzedać Grodziec rodzinie Bontanich.
W XIX wieku właścicielami Grodźca byli Maurycy Kossowski i rodzina Ciechanowskich. Następował wtedy szybki rozrost wsi, powodowany głównie uruchomieniem w 1820 roku pierwszej kopalni, w 1857 zaś – cementowni. Po 1867 roku Grodziec znalazł się w powiecie będzińskim i należał do gminy Gzichów. W nowym podziale gmin przeprowadzonym po I wojnie światowej wieś znalazła się w utworzonej gminie grodzieckiej. W jej skład weszła także osada Boleradz.
W 1951 roku Grodźcowi nadano prawa miejskie, jednakże stan ten nie utrzymał się zbyt długo, gdyż już w 1975 roku wobec reformy administracyjnej i likwidacji powiatów miasto włączono w obręb Będzina. Stan ten utrzymuje się do dzisiaj pomimo istnienia dość silnego lobby domagającego się usamodzielnienia dzielnicy (podobnie jak to miało miejsce z inną dzielnicą Będzina – Wojkowicami).
[edytuj] Legendy Grodźca
opisane są w oddzielnym artykule Legendy Grodźca
[edytuj] Ludność
- 1795 – 480 mieszkańców
- 1930 – 8252 mieszkańców (gmina)
- 1951 – 10500 mieszkańców
- 2002 – ok. 10000 mieszkańców
[edytuj] Zabytki
- Grodzisko wczesnośredniowieczne na wzgórzu Dorotka;
- Kościół parafialny pw. św. Katarzyny z XVIII wieku;
- Kościół filialny pw. św. Doroty z XVII wieku;
- Zespół parkowo-pałacowy Pałacem Ciechanowskich z XIX wieku;
- Zespół zabudowy byłej Cementowni "Grodziec";
- Zespół zabudowy Kopalni Węgla Kamiennego "Grodziec";
- Willa Ciechanowskich
- Kompleksy zabudowy robotniczej na "Pekinie";
[edytuj] Kluby sportowe
- Klub piłki nożnej Olimpia (powst.1921)
- W okresie późniejszym klub zmienił nazwę na T.U.R. Grodziec
- Klub Tenisowy w Grodźcu (powst. w latach 20. XX wieku)
- Klub Sportowy Solvay Grodziec (1929/1930-1939)
- ZKS "Budowlani" Grodziec (powst. po 1945-1979)
- Motorowy Klub Sportowy w Grodźcu (1948-1956)
- RKS Grodziec (powst. 1945)
[edytuj] Przemysł Grodźca
[edytuj] Galeria
 Góra Dorotka w Grodźcu |
 Kościół św. Doroty w Grodźcu |
 Pałac Ciechanowskich w Grodźcu |
|
 Afisz reklamowy, XIX w. |
 Zdj. Cementowni Grodziec z 1857 roku |
 Zdj. z 1930 roku bramy głównej Cementowni |
 KWK Grodziec od północy |
 Ostatni wagon węgla z kopalni |
 KWK Grodziec od południa |
 Budynek dawnego browaru |
 Zdj. etykiety (z 1938 r.) z Browaru Grodziec |
 Zdj. z lat 20. Klub Tenisowy w Grodźcu |
 Zdj. siatkarzy RKS-u grających w 2 lidze |
