Historia kolei w Azji Południowo-Wschodniej

Z Wikipedii

Jawa: zabytkowy pociąg muzeum kolei w Ambarawa

Bangkok, dworzec Huamphalong według wzorców francuskich

Kuala Lumpur, dworzec z 1911 r.; brytyjski orientalizm

RAF atakuje mosty na kolei Birma-Syjam by powstrzymać inwazję japońską na Indie

Kuala Lumpur, kolej jednoszynowa jako SKM

• 10 VIII 1867 – pierwsza kolej na Jawie (Holenderskie Indie Wschodnie): linia Semarang – Tanggung; Nederlandsch-Indische Spoorweg Maatschappij (NIS); tor normalny; linia okazała się niedochodowa, więc budowę kolei w kierunku Surakarty i Yogyakarty kontynuowano potem przy wsparciu państwa;
• 1869 – pierwsza kolej w Birmie: otwarcie pierwszego odcinka kolei Rangun – Letpadan – Prome; tor metrowy;
• 31 I 1873 – Jawa: otwarcie kolei prywatnej Batawia (późn. Dżakarta) – Buitenzorg (późn. Bogor); tor 1067 mm; kolej NIS;
• 1878 – pierwsza kolej państwowa na Jawie: linia Surabaja – Pasuruan kolei Staatsspoor- en Tramwegen in Nederlandsch-Indië (SS), tor 1067 mm; odtąd główny ciężar budowy kolei na wyspie przejęło państwo; SS rozpoczyna też budowę przedłużenia linii NIS Bogor – Bandung – Maos – Cilacap w Jawie Zachodniej; kolej ta budowała na przełomie wieków linie na Sumatrze;
• 1884 – Jawa: ukończenie linii Surabaja – Surakarta (SS); tor 1067 mm;

Część sieci szynowej na Jawie powstała jako koleje "lekkie" ("tramway"), służące obsłudze wsi i lokalnego przemysłu oraz dowozowi do kolei głównych. Normatywy tych kolei pozwalały niekiedy na przechodzenie taboru z linii sieci krajowej, a niektóre linie zostały później do niej włączone.

• 1889 – Birma: ukończenie linii Rangun – Mandalay; tor metrowy; Birma miała jeden z najintensywniej na świecie pracujących systemów na torze metrowym, z dwutorowymi magistralami zbiegającymi się w Rangunie;
• l. 80. XIX w. – Wietnam: budowa kolei między Hanoi i Sajgonem; tor metrowy;
• 1890 – pierwsza kolej na Filipinach: otwarcie kolei Manila Rly. na wyspie Luzon, pierwotnie brytyjskiej, potem amerykańskiej; tor 1067 mm;
• 23 V 1892 – pierwsza kolej w Syjamie: otwarcie linii kolei państwowej Bangkok – Ayutthaya (71 km, obecnie Northern Line); pierwotnie tor normalny, po 1919 przekuty na metrowy; Royal Siamese Rly.;
• 1893 – Bangkok: pierwszy tramwaj elektryczny w Azji;
• 1894 – Jawa: ukończenie odcinka Cibatu (koło Bandungu) – Maos (kolej SS) połączyło sieć kolejową Jawy Zachodniej i Jawy Wschodniej; podróż jednak wymagała przesiadania się ze względu na różne rozstawy torów (przejazd między Surabayą i Batawią zajmował trzy dni);
• 1898 – Madura (Holenderskie Indie Wschodnie): pierwszy odcinek kolei "lekkiej" Bangkalan-Kalianget; Madoera Stoomtram Maatschapij;
• l. 90. XIX w. – Sabah (Borneo, obecnie Malezja): linia Beaufort – Weston, pierwsza kolej na Borneo (North Borneo Rly.); tor metrowy;
• 1899 – tramwaj elektryczny w Batawii (późn. Dżakarta); Hanoi 1901; Mandalay (Birma) i Manila 1904; Singapur 1905^[1]; Penang (Malaje) 1906;
• 1903 – Syjam: otwarcie kolei Thonburi – Phetchaburi (150 km, obecnie Southern Line);
• 1905 – Jawa: początek eksploatacji pociągów wąskotorowych na normalnotorowej linii NIS Surakarta – Yogyakarta, na torze trójszynowym;
• 1906 – Jawa: otwarcie linii przez Góry Priangan, skracającej teoretycznie dystans między Batawią i Surabają do 23 h – w praktyce podróż trwała dwa dni ze względu na zakaz ruchu nocą;
• 1917 – Jawa: ukończenie linii Cirebon – Kroya omijającej Bandung i skracającej podróż Batawia – Surabaja do 17 h (1918 wprowadzenie nocnego ruchu pociągów);
• 1922 – Celebes (Holenderskie Indie Wschodnie): otwarcie linii Ujung Pandang – Takalar, jedynej kolei na wyspie; kolej zamknięto 1930 ze względu na brak zapotrzebowania na przewozy; poza Jawą, Sumatrą, Madurą i Celebesem nie było kolei użytku publicznego na żadnej innej wyspie obecnej Indonezji;
• 1923 – tramwaj elektryczny w Surabai (Jawa) i w Sajgonie;
• 1925 – Jawa: elektryfikacja linii podmiejskiej Dżakarta – Bogor; =1500 V;
• 1929 – Jawa: otwarcie nowej linii na torze 1067 mm Yogyakarta – Surakarta pozwalającej na szybsze przebiegi pociągów; dzięki niej w 1939 czas przejazdu między Dżakartą i Surabają skrócono do 11 h 27' (najszybszy pociąg, "Eendaagsche-Expres", miał średnią prędkość 71,7 km/h);
• 1932 – pierwsza kolej w Kambodży: pierwszy odcinek linii Phnom Penh – Poipet (granica ze Syjamem), ukończonej do 1940 r.; tor metrowy; budowana przez Francuzów;

• 1943 – ukończenie kolei strategicznej łączącej sieć Syjamu i Birmy (Nong Pladuk – Thanbyuzyat; z mostem na rzece Kwai w Kanchanaburi, Syjam) budowanej przez japońskie wojska okupacyjne przy niewolniczej pracy m.in. jeńców wojennych; linia zamknięta w końcu l. 40.; obecnie funkcjonuje między Nong Pladuk i Nam Tok w Tajlandii;

W l. 30. w Holenderskich Indiach Wschodnich rozpoczęto zamknięcia linii deficytowych; jednocześnie zwiększano prędkości na liniach głównych. Japońska okupacja 1942–1945 przyniosła m.in. upaństwowienie kolei i likwidację sieci normalnotorowej. W 1945 Indonezja ogłosiła niepodległość; stało się to powodem wojny z Holandią, trwającej do 1950. W momencie ostatecznego uzyskania niepodległości kolej znajdowała się w stanie upadku, pogłębionego jeszcze w następnych latach. Od 1953 zaczęto wprowadzać trakcję spalinową, przeważnie korzystając z używanego taboru sprowadzanego z USA. W l. 70. dokonano masowych zamknięć linii deficytowych, zwłaszcza kolei "lekkich". W 1991 zreformowany zarząd kolei (Perusahaan Umum Kereta Api, w skrócie Perumka) rozpoczął program modernizacji, który doprowadził nawet do likwidacji deficytu, podniesienia standardu głównych linii i wprowadzenia szybkich pociągów "Argo" 1995, zmieniających nieco fatalny image kolei.

• 1984 – Manila: otwarcie pierwszego odcinka metra nadziemnego, tzw. LRT;
• 1987 – pierwsze odcinki metra w Singapurze;
• 1995 – Kuala Lumpur: otwarcie kolei aglomeracyjnej KTM Komuter; elektryfikacja ~25 kV 50 Hz;
• 1996 – Kuala Lumpur: pierwsze odcinki metra nadziemnego (STAR); 1998 otwarcie linii nadziemnej napędzanej silnikiem liniowym (Putra);
• 1999 – Bangkok: otwarcie sieci metra nadziemnego BTS;
• 2003 – Kuala Lumpur: otwarcie linii kolei jednoszynowej (Monorail);

Przypisy

[edytuj] Zobacz też

• historia kolei
• Kolej

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Indra Krishnamurti, History of Railways in Indonesia na witrynie Kereta Api Indonesia;
• A Brief History of the Thailand-Burma Railway na witrynie "Thailand-Burma Railway Centre";
• Burma's Metre-gauge System na witrynie Mike's Railway History;
• Indra Krishnamurti, History of Railways in Indonesia;
• A Survey of Tramways in Colonial Asia na witrynie Tram Views of Asia z kolekcji Johna Rossmana;