Historia kolei w Holandii

Z Wikipedii

Dworzec Haarlem – tablica pamiątkowa na stulecie kolei

Muzeum kolei w Utrechcie; lokomotywa szerokotorowa kolei HSM

Rotterdam w 1888 r. Widoczna kolej średnicowa z 1877 r.

Położony na sztucznej wyspie dworzec Amsterdam Centraal z 1889 r. zamyka wyniosłą bryłą główną ulicę starego centrum miasta

Dworzec Haarlem z 1908 r.

Wagon silnikowy kolei ZHESM z 1908 r.; Nederlands Spoorwegmuseum w Utrechcie

Rotterdam, podnoszony "Koningshavenbrug" (popularnie zwany "De Hef") z 1927 r., nieużywany od 1993 i pozostawiony jako zabytek

Katwijk, tramwaje sieci dojazdowej NZH regionu Randstad, tzw. "blauwe tram" (fot. z 1959 r.)

Rotterdam: metro jako tramwaj szybki

Opóźnienie w budowie kolei w Holandii można przypisać istnieniu wydajnego systemu kanałów i żeglownych rzek. Do dzisiaj żegluga śródlądowa przewozi kilkadziesiąt procent towarów, a kolej ma zdecydowanie charakter przewoźnika pasażerskiego.

[edytuj] Pierwsze linie

• 20 IX 1839 – pierwsza kolej parowa między Amsterdamem i Harlemem; przedłużona do Lejdy 1842, do Hagi 1843, do Rotterdamu 1847; tzw. Oude Lijn^[1] kolei Hollandsche IJzeren Spoorweg-Maatschappij (HSM albo HIJSM); początkowo tor 1945 mm, przekuty na normalny 1866;
• 1843-45 – otwarcie linii Rhijnspoorweg^[2] Amsterdam – Utrecht – Arnhem kolei Nederlandsche Rhijnspoorweg-Maatschappij (NRS); pierwotnie tor szeroki 1945 mm, przekuty na normalny 1856 dla połączenia z kolejami pruskimi;
• 1845 – wprowadzenie łączności telegraficznej na linii między Amsterdamem i Harlemem, pierwszej w kraju;
• 1853 – otwarcie kolei Maastricht – Akwizgran;
• 1854-55 – koleje belgijskie otwierają linie łączące Rosendaal, Bredę i Terneuzen z siecią belgijską; te i poprzednią linię połączy później z siecią holenderską kolej państwowa SS;

[edytuj] Powstanie sieci państwowej

• 1863 – utworzenie zarządu kolei państwowej Maatschappij tot Exploitatie van Staatsspoorwegen, w skrócie Staatsspoorwegen (SS); pierwsza linia Breda – Tilburg;
• 1863-65 – Nederlandsche Centraal-Spoorweg-Maatschappij (NCS) buduje linię Centraalspoorweg: Utrecht – Amersfoort – Zwolle – Kampen; 1870 – ukończenie linii do Hagi i Rotterdamu przez Goudę;
• 1872 – otwarcie Moerdijkbrug przez Hollands Diep (główne ramię Mozy i Renu) na linii Dordrecht – Breda, zbudowanego przez Koninklijke Van Vlissingen & Dudok van Heel; w momencie otwarcia jeden z najdłuższych mostów kolejowych w Europie; kolej SS;
• 1874-76 – HSM otwiera Oosterspoorweg Amsterdam – Hilversum – Amersfoort – Apeldoorn – Zutphen z odgałęzieniem Hilversum – Utrecht Malienbaan;
• 1877 – ukończenie linii średnicowej w Rotterdamie (ze śródmiejskim wiaduktem Luchtspoor) otwiera bezpośrednie połączenie kolejowe Holandii właściwej z Antwerpią i Brukselą;
• 1885 – otwarcie Hembrug przez Noordzeekanaal na linii Amsterdam – Zaandam; kratownicowy most obrotowy; zniesiony po budowie tunelu;
• 1889 – ukończenie dworca Amsterdam Centraal wraz z linią średnicową, konsolidacja węzła;
• 1890 – kolej państwowa SS przejmuje NRS; 1917 – koordynuje zarządzanie z HSM (jako Nederlandse Spoorwegen); 1919 – z NCS, którą wchłania 1934;
• 1899 – w Rotterdamie dochodzi do konsolidacji węzła dzięki otwarciu linii obwodowej (ceintuurbaan);

[edytuj] Koleje lokalne i tramwaje

• 1864 – Haga: otwarcie pierwszej linii tramwaju konnego w Holandii; 1875 w Amsterdamie; 1879 w Rotterdamie; 1889 w Utrechcie;
• 1879 – tramwaj parowy między Hagą i Scheveningen;
• 1891 – Haga: wprowadzenie tramwajów akumulatorowych na linii między centrum i Scheveningen; pierwszy tramwaj elektryczny w Holandii;
• 1881 – początki systemu kolejek dojazdowych w Holandii właściwej (między Hagą i Edamem), zwanych popularnie "blauwe trams"^[3]; najpierw trakcji parowej, potem elektrycznej (1906 pierwsza linia elektryczna Amsterdam – Harlem – Zaandvort); Noord-Zuid-Hollandse Stoomtramweg-Maatschappij, po 1909 NZH Tramweg-Maatschapij, po 1946: NZH Vervoer Maatschapij; sieć tramwajowa zamknięta do 1961 r.;
• 1900 – tramwaj elektryczny w Amsterdamie; 1904 w Hadze; 1905 w Rotterdamie; 1906 w Utrechcie (kasacja 1949); 1912 w Arnhem;
• 1908 – otwarcie pierwszej kolei elektrycznej sieci krajowej: linii Rotterdam Hofplein – Haga HS / Scheveningen (~10 kV); kolej Zuid-Hollandsche Electrische Spoorweg-Maatschappij (ZHESM); 1923 – przejęcie linii przez HSM; 1924 przejście na zasilanie standardowe =1500 V;

[edytuj] Modernizacja

• 1924-27 – elektryfikacja Oude Lijn Rotterdam – Delft – Haga HS – Lejda – Harlem – Amsterdam (=1500 V) kolei HSM; początek wielkiej elektryfikacji sieci krajowej;
• 1938 – fuzja NS i HSM – powstanie jednolitego systemu kolei sieci krajowej;
• 1940 – w Holandii właściwej sieć elektryczna sięga od Dordrechtu po Alkmaar i obejmuje wszystkie linie lokalne; elektryczne są też linie Gouda – Utrecht – Arnhem – Nijmegen oraz Amsterdam – Utrecht – Den Bosch – Eindhoven;
• 1940-45 – II wojna światowa; po ustaniu działań zniszczonych było 18% budynków dworcowych, 62% infrastruktury, 84% lokomotyw (zniszczonych lub wywiezionych);
• ...
• 1956 – likwidacja III klasy w wagonach osobowych;
• 1957 – otwarcie dworca Rotterdam Centraal;
• 1957 – otwarcie Velsertunnel pod "Noordzeekanaal" na linii Harlem – Alkmaar;
• 1958 – zakończenie programu elektryfikacji sieci i wycofanie parowozów z normalnego ruchu;

[edytuj] Kolej w epoce motoryzacji

• 1968 – pierwszy odcinek metra w Rotterdamie; w l. 1983-84 gałęzie na wschodnich przedmieściach rozwiązano w poziomie ulic jako tramwaj szybki (Sneltram);
• 1970 – w ramach programu "Spoor naar '75" wielka reforma systemu ruchu pasażerskiego obejmująca zwiększenie częstotliwości pociągów (zwłaszcza lokalnych – "Stoptreinen"), wprowadzenie ruchu równoodstępowego, polepszenie skomunikowań oraz wprowadzenie pociągów "Intercity"; liczba pociągów zwiększyła się o 40%;
• pocz. l. 1970. – pierwsza przebudowa dworca Utrecht Centraal (nadbudowa peronów, integracja dworca z zespole biurowo-handlowym);
• 1973 – Haga: otwarcie nowego dworca czołowego Centraal – węzła integracji kolei, autobusów i tramwaju;
• 1977 – otwarcie linii metra w Amsterdamie;
• 1978 – ukończenie linii NS Amsterdam Zuid – lotnisko Schiphol (jeden z pierwszych kolejowo-lotniczych węzłów integracyjnych na świecie); 1981 – ukończenie linii Schiphol – Lejda i południowej obwodnicy Amsterdamu; 1986 – ukończenie zachodniej części obwodnicy;
• 1983 – otwarcie Hemtunnel pod IJ koło Amsterdamu;
• 1983 – otwarcie Sneltram w Utrechcie; przywrócenie komunikacji tramwajowej na zachodnich przedmieściach;
• 1987-88 – otwarcie Flevolijn do Almere i Lelystad (poldery wschodnie);
• 1990 – kolejne zwiększenie częstotliwości pociągów IC;
• 1993 – Rotterdam: otwarcie linii średnicowej NS przełożonej do tunelu i poszerzonej o drugą parę torów;
• 2004 – Haga: otwarcie tunelu tramwajowego w centrum miasta;
• 2006 – częściowe otwarcie systemu RandstadRail (podłączenie do metra rotterdamskiego przewidziane na 2008 r.);
• 2007 – plan. otwarcie Betuweroute: linii Rotterdam – Zevenaar (granica niemiecka), holenderskiego odcinka transeuropejskiej magistrali towarowej do Europortu (elektryfikacja ~25 kV 50 Hz);
• 2008 – przewidziane otwarcie linii wysokich prędkości Antwerpia – Rotterdam – Schiphol;
• 2013 – Amsterdam: przewidziane otwarcie linii N-Z metra, budowanej od 2003 r. w bardzo ciężkich warunkach gruntowych.

[edytuj] Ważniejsi producenci taboru

• Werkspoor NV (Utrecht), 1972 – przejęta przez firmę Talbot

Przypisy

[edytuj] Zobacz też

• historia kolei
• kolej
• Holandia
• nl:Lijst van Nederlands spoorwegmaterieel
• nl:Spoorslag '70 – o reformie ruchu z 1970 r.
• nl:Nederlands Spoorwegmuseum w Utrechcie

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Berend Schotanus Geschiedenis van de Spoorwegen
• Wichor Bramer, www.stationsweb.nl – Nederlands grootste online verzameling stationsphoto's