Języki południowokaukaskie
Z Wikipedii
Języki południowokaukaskie, kartwelskie - mała, licząca zaledwie 5 milionów użytkowników, rodzina językowa, obejmująca swym zasięgiem tereny Kaukazu Południowego, głównie Gruzji (gruz. Sa-katvel-o), od której z resztą pochodzi nazwa rodziny. Językami kartwelskimi posługuje się też rdzenna ludność, obecnie należącej do Turcji, Lazyki oraz zamieszkujący okolice obwodu zakatalskiego w Azerbejdżanie, gruzińscy Ingilojcy. Ponadto w Iranie po dziś dzień, żyje 50 tysięczna wspólnota potomków Gruzinów, przesiedlonych z Kachetii do Fejerdanu przez Abbasa I, szacha Persji w 1612 r, pamiętająca język swych przodków. W przeszłości dialektami kartwelskimi miała się również posługiwać ludność wybrzeża trabzońskiego. Języki kartwelskie są przedmiotem badań kartwelistyki.
Spis treści |
[edytuj] Klasyfikacja języków kartwelskich
Języki te dzielą się na:
- gruzińskie
- gruziński - 4,179 mln
- judeo-gruziński - 79,8 tys.
- zańskie
- swański - 15 tys.
Głównie z powodów politycznych, gruzińscy językoznawcy w stosunku do pozostałych etnolektów rodziny, używają miana dialektów. O ile, używający te języki, mogą takiej formuły używać, wyrażając tym samym swój patriotyzm i poczucię wspólnoty z innymi Gruzinami, tak nauka zagraniczna pozostaje w tym względzie mniej zgodna. Najbardziej różniącym się pod względem gramatycznym i jednocześnie, najstarszym językiem rodziny jest język swański, czas odłączenia się którego, szacuje się na drugie tysiąclecie p.n.e., choć istnieje możliwość, że stało się to nieco wcześniej. Czas odłączenia się następnych - języków zańskich - od wspólnego prakartwelskiego rdzenia to najprawdopodobniej pierwsze tysiąclecie p.n.e. Kwestią sporną pozostaje czy traktować megrelski i lazyjski jako odrębne etnolekty, czy może continuum języka zańskiego. Kontrowersje te stwarza fakt, że ich oddzielny rozwój jest stanem dość świerzym, liczącym sobie jedynie 500 lat i wciąż są dla siebie, w dużej mierze, zrozumiałe. Kolejną kwestią pozostaje odrębność języka judeo-gruzińskiego, który jest raczej gruzińskim dialektem, różniąc się w istocie jedynie dużą ilością semickiego słownictwa.
Porównanie słownictwa języków kartwelskiech
| lazyjski | megrelski | gruziński | polski |
|---|---|---|---|
| ağani - აღანი | axali - ახალი | axali - ახალი | nowy |
| qona - ყონა | qvana - ყვანა | qana - ყანა | pole |
| ck’ari - წყარი | cari - წარი | ck’ali - წყალი | woda |
| nena - ნენა | nina - ნინა | ena - ენა | język |
| toli - თოლი | toli - თოლი | tvali - თვალი | oko |
| guri - გური | guri - გური | guli - გული | serce |
| şuri - შური | szuri - შური | suli - სული | dusza |
| mgeri - მგერი | geri - გერი | mgeli - მგელი | wilk |
| xe - ხე | che - ხე | cheli - ხელი | ręka |
| ndğa - ნდღა | dġa - ნდღა | dġe - დღე | dzień |
| ğali - ღალი | ġali - ღალი | ġele - ღელე | strumień |
| çkva - ჩქვა | schxva - შხვა | sxva - სხვა | inny |
| lazuri - ლაზური | lazuri - ლაზური | czanuri - ჭნული | lazyjski |
| cxeni - ცხენი | ccheni - ცხენი | ccheni - ცხენი | koń |
[edytuj] Pochodzenie języków kartwelskich
Do dziś nie ustalono pochodzenia języków kartwelskich. W początkach językoznawstwa, języki kartwelskie łączono z językami północnokaukaskimi, co po bliższym przyjrzeniu się, okazało się niesłuszne. Języki południowokaukaskie posiadają pewne podobieństwa do północnokaukaskich (gł. fonetyka czy ergatywność), ale podobieństwa te dowodzą raczej istnienia ligi językowej niż pokrewieństwa. Według niektórych zwolenników teorii nostratycznej języki kartwelskie rozwinęły się wskutek nałożenia wpływu semickiego na element przednostratycki. Wysuwano także hipotezy o związku z językiem baskijskim, między innymi postulowano przynależność tychże do tzw. języków jafetyckich, łączących w swym obrębie, wszystek języków przed-indoeuropejskiej Europy.
[edytuj] Cechy charakterystyczne
Języki kartwelskie prezentują typ pośredni, między skrajnościami rodzin nach-dagestańskiej i abchasko-adygijskiej, wykazując zarówno prostszy od nach-dagestańskiego, acz bardziej rozbudowany niż w abchazko-adygijskim, system deklinacyjny, a jednocześnie, łatwiejszy od abchazko-adygijskiego (choć nadal przecież trudny), acz bardziej rozbudowany niż u nach-dagestańskich, system odmiany czasownikowej. Cechą charakterystyczną jest tak zwana pół-ergatywność, czyli stosowanie, zarówno konstrukcji ergatywnych, jak i "nominatywnych". Dominuje szyk SVO i SOV.
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Bibliografia
- Kevin Tuite,The myth of the Caucasian Sprachbund: The case of ergativity, Montréal 2004
- Kevin Tuite, The rise and fall and revival of the Ibero-Caucasian hypothesis
- Silvia Kutscher, Lazuri Nena - The language of the Laz
- Arthur Holmer, The Iberian-Caucasian Connection in a Typological Perspective
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Instytut Językoznawstwa Gruzińskiej Akademii Nauk im. Arnolda Czikobawy
- Strona własna kanadyjskiego kartwelisty Kevina Tuite'a
