Jakub Parnas
Z Wikipedii
Jakub Karol Parnas (ur. 16 stycznia 1884 w Mokrzanach pod Tarnopolem, zm. 29 stycznia 1949 w Moskwie) - światowej sławy uczony lwowski żydowskiego pochodzenia, pionier polskiej biochemii, twórca lwowskiej szkoły biochemicznej.
Był synem właściciela ziemskiego. Absolwent lwowskiego gimnazjum (1902) i wyższych studiów w Technische Hochschule w Berlinie (1904), studiował także w Strasburgu, Zurychu i Monachium (1907 obronił doktorat). Pracował naukowo na uniwersytetach w Strasburgu, Cambridge, Neapolu oraz w Warszawie. Od 1920 do 1941 profesor Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, w latach 1930-1931 wykładał na uniwersytecie w Zurychu. W 1934 doktor honoris causa uniwersytetu w Atenach, członek niemieckiej Akademii Nauk Leopoldina w Halle, wykładowca na uniwersytecie w Gandawie. Członek PAU od 1931.
Podczas pierwszej okupacji sowieckiej Lwowa (1939-1941) współpracował aktywnie z sowietami. Po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej ewakuowany do Kijowa, a potem do Ufy. W 1942 laureat nagrody Stalina za całokształt badań nad chemizmem mięśni, w latach 1943-1949 dyrektor Wydziału Chemii i Filozofii Akademii Nauk Medycznych ZSRR w Moskwie. Był członkiem Akademii Nauk ZSRR (od 1942) i Akademii Nauk Medycznych ZSRR (od 1944). W 1945 wybrany członkiem Francuskiej Akademii Medycyny w Paryżu, otrzymał doktorat honorowy Sorbony oraz został członkiem towarzystw chemicznych w Londynie, Paryżu i Moskwie. W 1946 przyjechał do Krakowa i Wrocławia z wykładami. 29 stycznia 1949 aresztowany w Moskwie pod fałszywymi oskarżeniami, zmarł tego samego dnia na Łubiance. Po śmierci Stalina zrehabilitowany.
Twórca pierwszej w Polsce tzw. lwowskiej szkoły biochemicznej, autor wielu odkrywczych prac naukowych tłumaczonych na wiele języków obcych. Opublikował m.in. podręcznik Chemia Fizjologiczna (1922). Wraz ze swoimi uczniami zajmował się przede wszystkim metabolizmem mięśni, odkrył m.in. fosforalizę glikogenu. Jako jeden z pierwszych na świecie zastosował metody izotopowe w biochemii (przy współpracy z Instytutem Nielsa Bohra w Kopenhadze), za pomocą których prześledził etapy przemian związków fosforowych w mięśniach. Nazwisko Parnasa zapisano w nauce w nazwie schematu EMP (schemat Embdena, Meyerhofa i Parnasa), opisującego ciąg przemian związków fosforowych w mięśniach od fosforolizy glikogenu do wytworzenia kwasu mlekowego.
Źródła:
- Tadeusz Korzybski, Jakub Parnas, w: Słownik biologów polskich, Warszawa 1987
