Jan Heweliusz
Z Wikipedii
Jan Heweliusz (Johannes Hevelius (Hewelke); ur. 28 stycznia 1611 w Gdańsku - zm. 28 stycznia 1687 tamże) - gdański astronom.
W roku 1630 zaczął studiować prawo w Lejdzie, potem w latach 1632-1643 często podróżował, do Szwajcarii, Londynu i Paryża, gdzie poznał wielu astronomów, a wśród nich Pierre'a Gassendi (1592-1655). W roku 1634 wrócił do Gdańska, aby skończyć studia prawnicze i jednocześnie pracować w browarze będącym rodzinną własnością. Wtedy też zaczął w pełni interesować się astronomią. W roku 1639 poświęcił część majątku rodzinnego na budowę własnego obserwatorium astronomicznego. Jan Heweliusz zmarł 28 stycznia 1687, w dniu swoich 76. urodzin.
Mówiono o jego wyjątkowo dobrym wzroku, do tego stopnia, że mógł nawet widzieć gwiazdy siódmej wielkości. Za przykładem Tycho Brahe, Heweliusz zbudował olbrzymie przyrządy pomiarowe, przez co zdołał udoskonalić powtarzalną dokładność pomiarów pozycji gwiazd do jednej minuty w mierze łukowej "gołym okiem". Tym samym przewyższył dokładność osiągniętą przez Tycho. Z pomocą swojej drugiej żony, Elżbiety, skompletował katalog gwiazd, który okazał się niezwykle kompletny. Duża część informacji uległa zniszczeniu, kiedy to 26 września 1679 jego dom i obserwatorium się spaliły. Jego Atlas Ciał Niebieskich, stanowiący efekt pracy całego życia, został złożony i opublikowany pośmiertnie w roku 1690, przez jego żonę. Atlas ten zawierał liczne cytaty m.in. z atlasu Uług Bega.
Na początku okresu 1670-1679 Heweliusz zaangażował się w tok gorącej polemiki z Johnem Flamsteedem (1646-1719), a później z Robertem Hookem (1635-1703), którzy uznawali, że tylko użycie teleskopów i mikrometrów pozwalało na dokładne określenie pozycji ciał niebieskich. Rozejm został osiągnięty dopiero w roku 1679, kiedy to młody wówczas Edmund Halley (1656-1742), jako wysłannik angielskiego Royal Society, odwiedził Heweliusza w Gdańsku. Halley potwierdził, że heweliuszowy sposób pomiaru był tak samo dokładny jak inne współcześnie znane sposoby, łącznie z teleskopem pomiarowym, który przywiózł ze sobą z Anglii.
Heweliusz był znanym i szanowanym astronomem. W roku 1664 został przyjęty do angielskiego Royal Society, a w 1666 zaoferowano mu główną pozycję w nowo zbudowanym obserwatorium w Paryżu. W następstwie odmowy Heweliusza, pozycję tę przyjął Cassini. Heweliusz przeprowadził wiele obserwacji księżycowych, planetarnych i słonecznych. 22 listopada 1644 zaobserwował fazy planety Merkury. Wyniki obserwacji słonecznych były opublikowane jako dodatki do jego Selenografii (1647), Cometografii (1668), oraz Machinae Coelistis (1679). Heweliusz wykorzystał własne obserwacje plam słonecznych do określenia okresu obrotów słońca, z dokładnością większą niż osiągniętą przez poprzedników. Dał nazwę faculae jasnym regionom wokół plam słonecznych, która jest używana także dzisiaj. Jego wyniki obserwacji plam słonecznych z lat 1642-1679 mają dzisiaj szczególne znaczenie, jako że obejmują pierwszą część tak zwanego Minimum Maundera aktywności słonecznej, oraz okresu bezpośrednio go poprzedzającego.
W 1678 jego obserwatorium odwiedził król Jan III Sobieski, który wsparł jego wysiłki. W 1683 dla uczczenia zwycięstwa wojsk polskich Sobieskiego pod Wiedniem Heweliusz nadał nowoodkrytej konstelacji nazwę tarcza Sobieskiego.
Jego epitafium znajduje się w centrum Gdańska w zabytkowym kościele św. Katarzyny.
Pomnik Jana Heweliusza autorstwa Jana Szczypki został odsłonięty w 2006 roku, na placu przy ul. Korzennej w Gdańsku.
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Jan Heweliusz i komety
- O Heweliuszu na stronach Akademii Rzygaczy
- Gdańszczanin Tysiąclecia
- Selenographia Jana Heweliusza
- Machina coelestis Jana Heweliusza
- Wnioski astronoma Jana Heweliusza z obserwacji komety z dnia 10 I 1653 roku
- Nadanie Janowi Heweliuszowi godności członka honorowego Królewskiego Towarzystwa Naukowego w Londynie dnia 30 IV 1664 roku
