Jerzy Niemirycz
Z Wikipedii
Jerzy Niemirycz (ur. w 1612, zm. w 1659) podkomorzy kijowski, kontrowersyjny polski polityk, jeden z najbardziej wpływowych polskich arian. Bronił praw innowierców i żądał autonomii dla ziem ruskich.
Spis treści |
[edytuj] Biografia
[edytuj] Protektor braci polskich
Był najstarszym synem Stefana i Marii z Wojnarowskich- bogatej szlachty z Podola, gorliwych wyznawców arianizmu. Podczas nauki w Akademii Rakowskiej, Niemirycz wyróżnił się uzdolnieniami matematycznymi i był ulubionym uczniem Stegmanna. W 1630 zaczął studiować w Lejdzie (Niderlandy), potem podróżował po Francji, Włoszech, Anglii i Szwajcarii.
Po powrocie do Polski w 1634 wziął udział w walkach przeciwko Rosji i Szwecji. W 1635 ożenił się z kalwinistką Elżbietą Słupecką. Od 1636 był sędzią trybunału koronnego oraz posłem na Sejm i wykorzystywał tę funkcję broniąc praw i wiary innowierców. W 1638 na próżno usiłował obronić w Sejmie Akademię Rakowską przed likwidacją.
Utrzymywał w swoich posiadłościach zbory ariańskie (w Czernichowie, gdzie duchownymi byli: Piotr Stoiński (młodszy) (1610-1649) i Jerzy Ciachowski (1652-1661/62) i w Uszomirze). W Uszomirze ufundował ariańską szkołę, sprowadzał kolonistów ariańskich, skłonił Andrzeja Wiszowatego do podjęcia działalności misyjnej na Kijowszczyźnie.
Zgromadził ogromny majątek (14 miast i 50 wsi), co doprowadziło do konfliktów z krewnymi. W 1641 został podkomorzym kijowskim, jednak jego kariera polityczna skończyła się na skutek jego odmowy przysięgi na Trójcę Świętą, co było warunkiem przyjęcia do Senatu. Nasilono wobec niego prześladowania: wytoczono proces o bluźnierstwo, a w 1646 Trybunał Koronny nakazał mu zamknięcie wszystkich zborów ariańskich i wygnanie braci polskich z jego majątków oraz ukarał grzywną 10.000 złotych. Wyrok pozostał tylko na papierze wobec braku możliwości jego wykonania przez państwo.
[edytuj] Kontrowersyjne działania
W 1648 wybuchło powstanie Chmielnickiego, którego ofiarami padali przede wszystkim arianie i Żydzi. Kolejnym ciosem dla Niemirycza był wybór byłego jezuity i kardynała Jana Kazimierza na króla Polski, co zapowiadało nasilenie prześladowań religijnych. Rozczarowany polityką nowego króla Polski, który przyczynił się do przyłączenia części Ukrainy do Rosji, Niemirycz zaczął popierać szwedzkich najeźdźców, widząc w nich obrońców wolności religijnej. Jego służba w armii szwedzkiej, akcja propagandowa, wzywająca do popierania Szwedów oraz udział w przygotowaniu projektu rozbioru Polski w 1657, wyrobiły mu u większości polskiej szlachty opinię zdrajcy. Jego działania zaszkodziły też arianom, którzy również byli postrzegani jako zdrajcy; wykorzystał to król i zaprzysiągł we Lwowie, że wypędzi wszystkich arian.
W 1658 Niemirycz dążył do zatwierdzenia Ugody Hadziackiej, która zakładała nadanie ziemiom ukraińskim podobnej autonomii jak Litwie i oficjalne uznanie Cerkwi prawosławnej oraz likwidację Kościoła unickiego. Aby ułatwić realizację tego planu Niemirycz formalnie przyjął prawosławie i wezwał braci polskich i innych protestantów, aby uczynili to samo. Tym razem został uznany za zdrajcę przez wszystkich polskich innowierców; żaden nie poszedł za jego przykładem. Samuel Przypkowski ostro skrytykował jego postępowanie. Niemirycz zyskał opinię cynicznego karierowicza i krypto-arianina (tym bardziej, że nie zamknął zborów ariańskich).
Gdy zdawało się, że w 1659 osiągnął swoje cele (zatwierdzono Ugodę Hadziacką, a jemu powierzono funkcję kanclerza ziem ruskich), Jerzy Niemirycz zginął w potyczce z Kozakami. Śmierć Niemirycza była przyjęta z zadowoleniem, zwłaszcza przez braci polskich, którzy uznali to za "karę boską".
W XX w., po zajęciu Ukrainy przez ZSRR Niemirycz został "odkryty" przez nacjonalistów ukraińskich, którzy uczynili z niego postać-symbol, niezrozumianego wizjonera, który chciał zachować niezależność Ukrainy od Rosji w przymierzu z Polską.
[edytuj] Bibliografia
- Polski Słownik Biograficzny, tom 22 (1977).
- George Huntston Williams, The Polish Brethren: Documentation of the History and Thought of Unitarianism in the Polish-Lithuanian Commonwealth and in the Diaspora, 1601-1685 (1980)
- Stanislas Kot, Georges Niemirycz et la lutte contre l'intolerance au 17e siecle (1960)
- Jerzy Niemirycz w 300-lecie Ugody Hadziackiej (1960).
