Kcynia

Z Wikipedii

Współrzędne: 52°59'31" N 17°29'04" E52.9919444 17.4844444 (Kcynia)

Kcynia

Herb Kcyni

Gmina
- rodzaj

Kcynia
miejsko-wiejska

Prawa miejskie

1262

Burmistrz

Tomasz Antoni Szczepaniak

Powierzchnia

6,84 km²

Położenie

52° 59'31'' N
17° 29'04'' E

Liczba mieszkańców (2007)
- liczba ludności
- gęstość

4 790
700 os./km²

Strefa numeracyjna
(do 2005)

Kod pocztowy

89-240

Tablice rejestracyjne

CNA

Położenie na mapie Polski

Kcynia

TERC10
(TERYT)

6040510014

Urząd miejski³

Rynek 23
89-240 Kcynia
tel. 52 589-37-20; faks 52 589-37-22

Strona internetowa miasta

Kościół poklasztorny

Kcynia (niem. Exin) – miasto w woj. kujawsko-pomorskim, w powiecie nakielskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Kcynia. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. bydgoskiego.

Według danych z 31 grudnia 2004, miasto miało 4712 mieszkańców.

Węzeł kolejowy obsługujący linie Oleśnica – Chojnice oraz Poznań Wschód – Bydgoszcz Główna. W grudniu 2004 zawieszono ostatnie pasażerskie połączenie kolejowe z Kcyni do Bydgoszczy.

W Kcyni urodzili się Jan Czochralski oraz Irena Jarocka.

W archiwum kcyńskim został odkryty jeden (z dwóch zachowanych) zapis Bogurodzicy.

[edytuj] Nazwa

Nazwa "Kcynia" posiada charakter dość tajemniczy i nigdy nie została w pełni wyjaśniona. Stanisław Rospond pisze w wydanym w 1984 Słowniku Etymologicznym Miast i Gmin PRL, że jest to unikatowa nazwa o zagadkowej podstawie – Kc oraz z archaicznym przyrostkiem -ynia (jak Gdynia, Lutynia). Rospond stwierdza też, że podstawa Kc może być związana ze staropolskim wyrazem kca oznaczającym to samo co kuca, czyli szopa z desek. W tym wypadku powstanie nazwy łączyłoby się z istnieniem grodu drewnianego, względnie osady zbudowanej z drewna. Ten sam autor wspomina też, że usiłowano, ale nie przekonywająco – łączyć nazwę miasta ze staropolskim wyrazem "kścieć", "kwcieć", czyli kwitnąć.

Legendy miejscowe łączą powstanie nazwy z wyłowieniem kotwicy, którą rzekomo miano odnaleźć w wodach Kcynki, czy też na bagnistych terenach, położonych na północ od dzisiejszego miasta.

Nazwa miejscowości przechodziła niewątpliwie poważną ewolucję, gdyż w różnych okresach swego istnienia miasto nazywane było w źródłach historycznych Kcyna, Kczina, Kcyn, Kcznya, Kczynija. W encyklopedii Samuela Orgelbranda obok używanej dzisiaj nazwy Kcynia spotykamy jeszcze jako nazwę równorzędną – formę Krcynia. Niemcy zniekształcili nazwę miejscowości na Exin.

[edytuj] Historia

Już w XI wieku istniał kościół św. Idziego. Osada założona przez rycerzy Jana i Rynera otrzymała prawa miejskiez rąk ks. Bolesława Pobożnego. W XIII w. istniało tam najstarsze w Wielkopolsce Bractwo Kurkowe. Kolejni królowie polscy zatwierdzali przywileje miejskie. W XV w. jedno z nielicznych miast mających zamek i mury obronne.

Największy rozwój miasta XVI-XVII w. Kcynia była stolicą powiatu kcyńskiego w województwie kaliskim. W 1594 odwiedził miasto król Zygmunt III Waza. W 1608 powstała szkoła. W 1612 zostali sprowadzeni Karmelici. W latach 1624-1631 budowa Kościoła farnego. W 1641 przywileje dla cechu szewskiego. W 1656 bitwa pod Kcynią ze Szwedami (Stefan Czarniecki). W latach 1756-1763 miasto w orbicie wojny siedmioletniej. Upadek miasta.

W 1768 słynna w Wielkopolsce Konfederacja Kcyńska. 29 stycznia 1770 wojska rosyjskie rozbiły tu pułki konfederatów barskich w bitwie pod Kcynią. ^[1] Od 1773 pod panowaniem pruskim. W 1775 wielki pożar strawił prawie całe miasto. W 1781 powstał pierwszy kościół ewangelicki, a w 1787 kościół i klasztor Karmelitów. Miasto liczyło wtedy około 1000 mieszkańców. W okresie od 1807 do 1815 Kcynia znajdowała się w Księstwie Warszawskim. Od 1818 w powiecie szubińskim. W 1835 kasacja klasztoru Karmelitów. Germanizacja miasta. W 1842 pruska ordynacja miejska. Głośne w 1848 powstanie Kosynierów Kcyńskich. Miasto liczyło wtedy około 2,5 tys. mieszkańców. 1860-1865 budowa gmachu Seminarium Nauczycielskiego (obecnie Zakład Poprawczy). Udział mieszkańców miasta w powstaniu styczniowym (1863). W 1866 największa w historii miasta epidemia cholery zdziesiątkowała ludność miasta (zmarło 313 osób). Kolejne lata to nowe inwestycje: 1880 gmach Sądu Grockiego, 1887 linia kolejowa Gniezno-Nakło, budowa dworca kolejowego. W 1893 powstała Straż Pożarna. Pod koniec XIX w. budowa kcyńskich cegielni.

Na początku XX w. miasto liczyło 3 tys. mieszkańców. W 1904 powstał chór "Moniuszko", a trzy lata później Towarzystwo Gimnastyczne "Sokół". W latach 1906-1907 strajk dzieci kcyńskich przeciw germanizacji. W 1908 oddana została linia kolejowa Poznań-Bydgoszcz. W 1913 budowa obecnego dworca kolejowego i kościoła ewangelickiego, w 1915 powstały wodociągi miejskie.

Wybuch I wojny światowej przyczynił się do stagnacji miasta. W dniach 31 grudnia 1918-1 stycznia 1919 miasto zostało wyzwolone przez powstańców wielkopolskich. W lutym 1919 decydująca bitwa o Kcynię. 14 czerwca 1920 Kcynia definitywnie wróciła do Polski po prawie 150 latach niewoli pruskiej. Został wybrany pierwszy polski burmistrz Władysław Rybarczyk. Wielu kcynian wzięło udział w wojnie polsko-bolszewickiej (1920). W latach 20. ożywienie gospodarcze i kulturalne miasta. W 1928 miasto świętowało 666 rocznicę nadania Kcyni praw miejskich. Miasto liczyło wówczas 4,8 tys. mieszkańców. W 1932 powstał chór "Echo", w tym samym roku zamknięcie Seminarium Nauczycielskiego.

W 1939 miasto liczyło 5,5 tys. osób. W okresie 1939-1945 Kcynia pod okupacją hitlerowską. Zginęło kilkadziesiąt mieszkańców, wielu wywieziono do Generalnego Gubernatorstwa. 22 stycznia 1945 oswobodzenie miasta. Powstał Zakład Poprawczy i Liceum Ogólnokształcące.

W 1962 uroczyste obchody 700-lecia nadania praw miejskich. Powstał Zespół Regionalny "Pałuki" (Klara Prillowa). Kcynia stała się stolicą folkloru pałuckiego. W okresie 1949-1989 stagnacja gospodarcza. Od 1990 ożywienie gospodarcze i rozwój miasta.

[edytuj] Kcynia dziś

Kcynia leży w północnej części Pojezierza Gnieźnieńskiego na wysokim wzgórzu morenowym (136m n.p.m.) dominującym około 30m ponad okolicą w odległości 40 km napołudniowy zachód od Bydgoszczy i 80 km na północny wschód od Poznania. Kcynia jest ważnym węzłem komunikacyjnym. Tutaj przecinają się linie kolejowe z Bydgoszczy do Poznania i z Gniezna do Nakła. Stąd rozchodzą się szosy do Chodzieży, Gołańczy, Janowca Wlkopolskiego, Nakła, Szubina, Wągrowca, Wyrzyska i Żnina. Dzięki temu że Kcynia powstała na szczycie wzgórza stanowiącego jeden z najwyższych punktów w Wielkopolsce, miasto posiada malownicze położenie i widoczne jest z dość dużej odległości. Panorama Kcynii przypomina nieco panoramę Chełmna, ale na niekorzyść Kcynii działa fakt, że nie zachowały się wokół niej mury obronne, które podniosłyby stopień jej atrakcyjności zarówno pod względem estetycznym, jak też turystycznym.

[edytuj] Kościoły

Kościół pokarmelicki pw. Najświętszej Marii Panny wraz z klasztorem wzniesiony został w stylu późnobarokowym w 1780r. Jest trójnawowy, halowo-emporowy, z dominującymi nad miastem dwoma 30-metrowymi wieżami wieńczącymi fasadę zachodnią. Brakuje informacji o przebudowie fasady zachodniej, gdyż pierwotnie (XVIII w.) prawdopodobnie zawierała jedną wieżę z dobudowaną do niej sienią. Prezbiterium ma kształt prostokątny, dwuprzęsłowy, do którego od północy przylega sień (zwana zakrystią) łącząca się z krużgankiem oraz ze skrzydłami dawnego klasztoru. Nawa główna w równej wysokości i szerokości z prezbiterium. Wnętrze zostało nakryte sklepieniami żeglastymi, a przęsła naw bocznych nad emporami (balkonami) sklepione są kolebkowo. Są też filary międzynawowe prostokątne z wyciętymi narożami. Wnętrze oświetla 20 okien umieszczonych parami jedno nad drugim. Chór muzyczny jest murowany, wsparty na trzech arkadach filarowych, obejmujący przestrzeń między wieżami. W wieżach znajdują się schody prowadzące na chór oraz empory. Ściany zewnętrzne są otynkowane. Uwagę zwraca fasada zachodnia dwuwieżowa, trójdzielna, z wejściem głównym. Zawiera trzy prostokątne okna, a nad gzymsem dwie części wieżowe połączone jednolitym szczytem z tarczą zegarową, z górującą nad nią nastawą zwieńczoną żelaznym, kutym krzyżem. Wieże czworoboczne charakteryzują się oknami półkolistymi i baniastymi hełmami obitymi blachą, zakończone iglastymi i kutymi krzyżami. Pogłębiające się pęknięcia wież zostały usunięte i zabezpieczone w czasie remontu w 1972 r. Wnętrze kościoła przedstawia się okazale. Posiada wystrój barokowo-klasycystyczny z neobarokową polichromią z końca XVIII w. odnowioną w latach 1962-1965 przez zespół Pracowni Konserwacji Zabytków w Toruniu pod kierunkiem prof. Leonarda Torwita. Osobliwością kościoła jest zamieszczony w polu środkowym ołtarza głównego krucyfiks późnogotycki z I poł XVI w., z naturalnymi włosami i srebrną koroną cierniową z XVIII w. Dwa ołtarze boczne posiadają figury: w lewym św. Józef (II poł.XIX w.), w zwieńczeniu św. Hieronim jako pustelnik karmiony przez anioła (koniec XIX w.); w prawym św. Nepomucen (XIX w.) i w zwieńczeniu nierozpoznany święty. W XVIII w. jeden z ołtarzy zdobił miedzioryt wykonany w pracowni wrocławskiego artysty Strachowskiego. Los miedziorytu nieznany. We wnętrzu kościoła znajduje się ponadto: ambona w kształcie łodzi z wizerunkiem ryby pod dziobem, emblematem papieskim na maszcie i Okiem Opatrzności na żaglu; ławy rokokowe z II poł. XVIII w. z płaskorzeźbioną dekoracją na bokach i emblematem karmelitańskim na przedpiersiach. Uwagę zwracają rzeźby: krucyfiks barokowy (II poł.XVIII w.), Chrystus Zmartwychwstały (II poł.XVIII w.) i krucyfiks procesyjny (przełom XVIII i XIX w.) oraz figura błogosławionego Stanisława Karmelity. Ponadto: monstrancja regencyjna (I poł.XVII w.), 3 kielichy (XVII i XVIII w.), relikwiarz Drzewa Krzyża Św. (pocz.XIX w.), lampa wieczna barokowa z 1699 r., 6 lichtarzy srebrnych barokowych (II poł.XVII w.) oraz mszał karmelitański wydany w Wenecji w 1760 r. Zachował się bogaty zbiór plakietek wotywnych srebrnych, charakteryzujących się prymitywnym rytem sylwetek ludzi i zwierząt oraz kończyn, przeważnie nóg. Na części plakietek umocowano trybowane postacie Matki Boskiej i Chrystusa Ukrzyżowanego. Najstarszą wydano w 1628 r. dla upamiętnienia Marianny Obodowskiej, z rytą postacią zmarłej i rytą dekoracją obrzeża oraz trybowaną postacią Matki Boskiej z Dzieciątkiem na półksiężycu. Z kościołem integralnie związany jest klasztor oraz krużganek odpustowy zwany kalwarią. Klasztor spełnia funkcje mieszkalne dla księży i sióstr zakonnych. W części parterowej budynku znajdują się sale katechetyczne oraz pomieszczenia do pracy duszpasterskiej. Krużganek składa się z dwóch długich skrzydeł od wschodu i południa oraz krótkich ramion łączących zespół klasztorny od zachodu z wieżą kościoła i od północnego wschodu z sienią przy prezbiterium. W trzech narożnikach usytuowano kwadratowe kaplice. W arkadach ściennych znajdują się stacje drogi krzyżowej. Na sklepieniach przęseł umocowano malowidła o treści biblijnej. Polichromia klasycystyczna pochodzi z pocz. XIX w. Była wielokrotnie przemalowywana, m.in.. w latach 1905-1906 przez artystę malarza Gosienieckiego z Gniezna. W okresie okupacji hitlerowskiej zespół klasztorny został zamieniony na magazyn Wehrmachtu. Figury św. Jana Nepomucena i św. Stanisława, kamienne, późnobarokowe (II poł.XVIII w.) zostały zrzucone z postumentów przy zewnętrznym murze krużganka od strony południowej. Figura św. Stanisława uległa zniszczeniu.

Kościół farny wzniesiony został w tradycjach późnogotyckich, z cegły, z fasadą zachodnią, otynkowaną. Posiada krótkie, jednoprzęsłowe prezbiterium zamknięte trójbocznie z zakrystią od północy i szerszą nawę prostokątną, trójprzęsłową. Sklepienie nawy ma kształt krzyżowy, a zakrystii kolebkowy. Okna nawy łukowe, półkoliste, ozdobione witrażami (każdy witraż przedstawia 2 sceny) obrazują życie Najświętszej Marii Panny wg. projektu Stanisława Klawittera o. Eframa, zrealizowanego w latach 1988-1989 przez Annę i Antoniego Branieckich. Prezbiterium oświetlają 4 okna: koliste - nad ołtarzem głównym wypełnione witrażem Matki Boskiej Częstochowskiej oraz 3 ostrołukowe z witrażami upamiętniającymi milenium chrztu Polski: "Polonia semper fidelis" i Eucharystię, wykonanymi przez Stanisława Pawlisza. W trzecim oknie znajduje się witraż o tematyce maryjnej z serii zaprojektowanej przez o. Efrema. Do kościoła prowadzą dwa wejścia: główne od strony zachodniej z umieszczonym nad nim chórem muzycznym wspartym na dwóch prostokątnych filarach i boczne od strony południowej. Na zewnątrz widoczne są zamurowane otwory. Ściany zostały zwieńczone fryzem opaskowym otynkowanym i wsparte jednouskokowymi skarpami. Elewację zachodnią odnowiono w 1989 r. Dachy o kształcie dwuspadowym, pokryte są dachówką. Wystrój kościoła przedstawia się skromnie. Ołtarz główny zrekonstruowany w 1960 r. na podstawie fotografii z lat trzydziestych. W rekonstrukcji wykorzystano wczesnobarokowe części figuralne z dawnego ołtarza, który został zniszczony przez hitlerowców. Figury uratował były kościelny Bronisław Burzyński umieszczając je między wiązaniami dachu świątyni. Ponadto istnieje Chrzcielnica barokowo-klasycystyczna z przełomu XVIII i XIX w. z rzeźbą pelikana na pokrywie. Na wyposażeniu kościoła jest monstrancja barokowo-klasycystyczna z początku XIX w. oraz trzy XVII-wieczne kielichy wraz z patenami. Wzdłuż ścian bocznych umieszczono płaskorzeźby drogi krzyżowej wykonane w drewnie przez Stefana Boguszyńskiego (1976 r.). Przed kościołem leży duży głaz granitowy z wyżłobioną kropielnicą, obok stoi krzyż misyjny upamiętniający misje w 1951 r. (nowy krzyż misyjny wzniesiono w 1972 r.) oraz figury drewniane św. Maksymiliana Kolbe i papieża Jana Pawła II wykonane przez Stefana Boguszyńskiego. Okupant niemiecki zamienił kościół na salę zebrań partyjnych NSDAP. Na ścianach namalowano sceny z życia Fryderyka Wilhelma. Usunięto całe wyposażenie świątyni. Wyburzono dzwonnicę i mur otaczający teren kościelny (wzniesione w 1815 r.). Zniszczono dzwony. Po wojnie, z uwagi na dewastację kościoła, msze św. oraz wszelkie inne nabożeństwa odbywały się w kościele ewangelickim. Kościół parafialny przywrócono do stanu używalności w 1946 r. Część wyposażenia (ławki,organy) przeniesiono z kościoła ewangelickiego. Podobnie uczyniono z dzwonami. Umieszczono je na prowizorycznym rusztowaniu, a odbudowano i zadaszono dopiero w 1989 r. wraz z zamontowaniem elektronicznego uruchamiania.