Kościół Matki Bożej Anielskiej i klasztor franciszkanów w Grodnie
Z Wikipedii
 |
Ten artykuł wymaga dopracowania zgodnie z zaleceniami edycyjnymi. Po naprawieniu wszystkich błędów można usunąć tę wiadomość. |
Kościół Matki Bożej Anielskiej i klasztor franciszkanów w Grodnie
Spis treści |
[edytuj] Dzieje
Gdy rozpoczęły się dzieje OO. Franciszkanów w Grodnie, miasto należało do Wielkiego Księstwa Litewskiego i osiągało szczyt swego rozwoju. Franciszkanów do Grodna chciał sprowadzić starosta upicki Eustachy Kurcz. Był on przejęty ideą ich ubóstwa i życia z ofiarnością. Wcześniej ofiarował im fundusze na budowę kościoła i klasztoru w swych dobrach rodzinnych w Siennie.
Pan Kurcz w 1635 r. sprowadził franciszkanów na Przedmieście Zaniemeńskie, ofiarowując na zakwaterowanie duży murowany dom z wyposażeniem. Na budowę kościoła i utrzymanie klasztoru Kurcz przeznaczył wieś Poniemunie z rolą i czternastoma poddanymi z miasta. Dla potwierdzenia swej darowizny wystarał się on 13 kwietnia 1639 r. o dokument u króla Władysława IV.
Zakonnicy mieszkali w tym konwencie do 1659 r. W tymże roku w wyniku działań wojny polsko - szwedzkiej klasztor franciszkański został doszczętnie zniszczony. W niedługim czasie przystąpiono do budowy nowego budynku klasztornego. W kilka lat od rozpoczęcia budowy stanął piękny, murowany, piętrowy klasztor w kształcie kwadratu, przylegający do kościoła, kryty dachówką. Wewnątrz posiadał 24 cele zakonne, w których znajdowała się drewniana posadzka. Klasztor na potrzeby zakonników posiadał własną bibliotekę. Całość kompleksu klasztorno - kościelnego była otoczona murem.
W 1687 r. konwent grodzieński stał się siedzibą kustodii, do której należały następujące konwenty: Grodno, Olkieniki (Wolkieniki), Świsłocz k/Grodna, Drohiczyn Poleski, Łopienica k/Porozowa, Pińsk, Drohiczyn (nad Bugiem, dziś siedziba diecezji) i Stawiski.
W kolejnych latach istnienia konwentu podstawą dla utrzymania zakonników oraz remontów i wyposażenia kościoła stanowiła darowizna Eustachego Kurcza. Był nią folwark Poniemunie. Z biegiem lat dobrodzieje klasztoru ofiarowywali franciszkanom inne zapisy ziemskie. Chcieli przynajmniej w ten sposób odwdzięczyć się im za ofiarną pracę na niwie Pańskiej. Z biegiem lat przybył folwark Pniewieńszczyzna i wieś Koszowniki (ich część jako zastaw dłużny wierzycieli). W 1775 r. klasztor na cele charytatywne, utrzymanie kościoła i zakonników posiadał 337 ha ziemi, dwie karczmy, cegielnię, kuźnię, browar, piekarnię, drukarnię i kilka zabudowań gospodarczych.
Na przestrzeni dziejów konwent franciszkański tętnił życiem. Kilkakrotnie miały w nim miejsce kapituły prowincjalne i konwokacje. Na jednej z kapituł, w 1693 r., uczestniczył generał Zakonu o. J. Bottarii. Klasztor prowadził działalność wydawniczą. To właśnie u franciszkanów w Grodnie zostały wydane konstytucje sejmu grodzieńskiego z 1778 r.
W 1864 r. w klasztorze został urządzony przez władze carskie areszt dla księży i zakonników za ich działalność patriotyczną czy za inne drobne przewinienia w stosunku do władzy świeckiej. Przebywało w nim wielu dominikanów, bernardynów, bonifratrów, księży diecezjalnych, a najwięcej franciszkanów z innych skasowanych konwentów. Klasztor jako więzienie funkcjonował aż do 1919 r. Tego roku przebywało w nim trzech księży “zesłańców”. Opiekę nad nimi roztaczali franciszkanie.
Powołaniem franciszkańskim jest głoszenie Chrystusa biednego i wzgardzonego; dawanie własnym życiem świadectwa o miłości Chrystusa ku rodzajowi ludzkiemu - odkupionemu przez Niego w śmierci i zmartwychwstaniu; branie za przykład Chrystusa i przepowiadanie Ewangelii mocą Ducha Świętego.
Franciszkanie od samego początku swego pobytu w Grodnie główną uwagę kierowali na misje i duszpasterstwo. Szczególną działalność duszpasterską prowadzili przy kościele Matki Bożej Anielskiej, przy którym od 1697 r. istniała działalność duszpasterska. Terytorialnie parafia była dość rozległa. Na jej terenie znajdowały się trzy kaplice w Grandziczach, Poniemuniu i Augustówku, gdzie odbywała się służba Boża.
W okresie zaborów zakonnicy solidaryzowali się z narodem. Pomimo licznych zakazów, ograniczających życie religijne wiernych, franciszkanie urządzali procesje eucharystyczne wkoło kościoła, nie wprowadzali do użytku tzw. trebnika (modlitewnik w języku rosyjskim). Za te przejawy “nieposłuszeństwa” franciszkanie byli karani czy to aresztem, czy grzywną.
Duszpasterze franciszkańscy otaczali opieką również wiernych wyznania greko katolickiego, udzielając im sakramentów św., pomimo zakazów ze strony władz państwowych. Kościół Matki Bożej Anielskiej był ostoją katolicyzmu na terenie Grodzieńszczyzny, a franciszkanie pasterzami troszczącymi się o każdą “owcę”.
Przy kościele franciszkańskim prosperowały bractwa religijne. Była to jedna z najbardziej żywych form duszpasterzowania w Polsce przedrozbiorowej. Dnia 23 lutego 1748 r. zostało założone bractwo św. Antoniego. Zatwierdził je biskup wileński Michał Jan Zienkowicz. W każdą niedzielę i święta członkowie bractwa gromadzili się w kościele przy ołtarzu św. Patrona, śpiewając koronkę do Trójcy Świętej. Ze składek kupowali świece i kwiaty na ozdobienie ołtarza.
Specyficznym bractwem religijnym było tzw. tercjarstwo. Zapoczątkowane zostało ono równocześnie z przybyciem franciszkanów i rozwijało się przy ich kościołach. W dokumentach archiwalnych odnoszących się do klasztoru grodzieńskiego nie ma wzmianek o III Zakonie. W okresie niewoli narodowej sprawowanie kultu Bożego było przez zaborców ograniczane. Wierni zaczęli odczuwać głód Boga. Gromadzili się więc w kościołach, w których mogli zaspokoić swe potrzeby duchowe. Liczba “czynnych” świątyń malała. Dochodziło nawet do tego, że ludzie przemierzali dziesiątki kilometrów, aby skorzystać z posługi kapłana. Taką ciągle otwartą “oazą” dla wiernych był kościół franciszkański. Działalność duszpasterską przy kościele Matki Bożej Anielskiej franciszkanie prowadzili do 1900 r., czyli do śmierci ostatniego franciszkanina, pełniącego funkcję proboszcza i gwardiana. Duszpasterstwo parafii i zarząd klasztorem przejęli księża diecezjalni.
Od 1913 r. przy kościele franciszkańskim duszpasterzował jako wikariusz parafii ojciec Melchior Fordon (był on najpierw księdzem diecezjalnym, dopiero w 1910 r. wstąpił do Zakonu OO. Franciszkanów, a w 1911 r. złożył śluby zakonne). Początkowo o. Melchior nie mógł występować jako zakonnik, dopiero w 1917 r. założył habit zakonny i manifestował w ten sposób powrót dawnych właścicieli do swego klasztoru.
Decyzję o powrocie franciszkanów do Grodna podjęto na sesji Definitorium Prowincji 20 stycznia 1919 r. we Lwowie mianując o. Fordona gwardianem klasztoru. Kuria biskupia wileńska pismem z dnia 4 lipca 1919 r. do prowincjałatu OO. Franciszkanów poinformowała o przekazaniu klasztoru i parafii Matki Bożej Anielskiej w Grodnie franciszkanom oraz zatwierdzeniu o. Fordona na stanowisku proboszcza.
Klasztor był zniszczony i wymagał gruntownego remontu. Ojciec Melchior wraz z bratem Donatem, nie czekając, przystąpili do częściowego remontu. W wyniku podjętych prac urządzono kilka pomieszczeń do zamieszkania.
[edytuj] Rys historyczny
W 1635 r. na Przedmieściu miasta stanął niewielki, drewniany kościółek pod wezwaniem Matki Bożej Anielskiej. Dwadzieścia cztery lata później działania wojenne Rosji i Szwecji zniweczyły dzieło pierwszej fundacji. W tym okresie cała diecezja wileńska ucierpiała na skutek wojen Rosjan, Szwedów czy Kozaków.
Franciszkanie w latach siedemdziesiątych XVII w. podnieśli z popiołów swoją świątynię w nowej, jeszcze wspanialszej szacie. Powstała trójnawowa bazylika z dostawioną z lewej strony (od narteksu) dzwonnicą. Na wieży - pełniącej funkcję dzwonnicy - w 1799 r. wisiały trzy dzwony i zegar. Kościół Matki Bożej Anielskiej otrzymał w XVIII w. kształt trójnawowej, dość smukłej świątyni z półkolistą apsydą i strzelistą wieżą, nakryty rokokowym hełmem i stanowił jeszcze jedno ogniwo w rozwoju form późnego baroku.
Pod posadzką kościoła znajdowały się trzy grobowce: Jundziłłów, franciszkanów i księcia Ogińskiego (przewieziono tego ostatniego z pobliskiej Świsłoczy, dobrodzieja i fundatora).
Ołtarz główny stanowiła olbrzymia nastawa sięgająca sklepienia. Był on poświęcony, jak i cały kościół, Matce Bożej. W nastawie ołtarzowej można było wyróżnić dwie kondygnacje. W dolnej znajdowało się tabernakulum, z pięknymi ozdobami na zewnątrz, w środku w całości wyzłacane; nad tabernakulum na planie centralnym przedstawiona została scena koronacji Matki Bożej, którą otaczali aniołowie. W górnej kondygnacji znajdowała się scena przedstawiająca stygmatyzację św. Franciszka.
Za ołtarzem głównym i po bokach usytuowany był chór zakonny ze stallami. Zakończenie prezbiterium od strony naw stanowiła półkolista dębowa balustrada pełniąca funkcję “stołu komunijnego” dla wiernych. Całe prezbiterium było otoczone drewnianą kratami bogato zdobionych oddzielających zakonników w chórze zakonnym od wiernych, zapewniających atmosferę do modlitwy.
W nawach bocznych ustawionych było osiem ołtarzy. Dedykowano je: Matce Bożej Anielskiej, Panu Jezusowi Ukrzyżowanemu (płaskorzeźba), św. Bonawenturze, św. Franciszkowi, św. Antoniemu, św. Józefowi Oblubieńcowi NMP, Matce Bożej Bolesnej (płaskorzeźba) i św. Michałowi Archaniołowi.
Cały kościół wyłożony był marmurową posadzką, posiadał kolebkowe sklepienia z lunetami, w których umieszczone były okna.
Dnia 22 listopada 1744 r. biskup pomocniczy wileński Józef Puzyna konsekrował kościół Matki Bożej Anielskiej.
Funkcjonował natomiast przytułek dla bezdomnych. Stanowił go drewniany, trzyizbowy dom. W 1830 r. mieszkały w nim trzy kobiety. Dom ten zbudowali franciszkanie. W czasie pożaru, jaki miał miejsce na Przedmieściu miasta 22 kwietnia 1832 r., przytułek ów spłonął i w przyszłości nie był odbudowany.
Wygląd kościoła widziany oczami ojca prowincjała Alojzego Karwackiego w czasie wizytacji w 1919 r. był następujący: ołtarz główny to duża nastawa sięgająca sklepienia. Na pierwszym planie rzeźba koronacji Matki Bożej na królową - Matka Boża Anielska - główna patronka kościoła. Po bokach tej sceny stały dwie figury: świętych Franciszka i Antoniego. Na drugiej kondygnacji płaskorzeźba - Stygmaty św. Franciszka, a po bokach dwie figury biskupów. Na samej górze nastawy ołtarzowej widniała figura Niepokalanej, sięgająca sklepienia. Pozostałe ołtarze to dwukondygnacyjne nastawy splecionych form architektonicznych, rzeźbiarskich i malarskich. Konstrukcja dwukondygnacyjna powodowała, że ołtarze miały przeważnie dwóch patronów. Obraz lub płaskorzeźbę czy rzeźbę, na dolnej kondygnacji decydowała o tytule ołtarza. Dedykowane one były: Matce Boskiej Częstochowskiej i św. Annie, św. Antoniemu, Panu Jezusowi na krzyżu i Panu Jezusowi niosącemu krzyż, św. Franciszkowi i św. Stanisławowi biskupowi i męczennikowi, Panu Jezusowi zdjętemu z krzyża i Zmartwychwstałemu, św. Józefowi Oblubieńcowi NMP i św. Michałowi Archaniołowi. Poza tym niektóre ołtarze posiadały zasłony, na których również byli przedstawiani jeszcze inni święci.
Na ścianach kościoła wisiało 12 obrazów przedstawiających świętych franciszkańskich, fundatorów, dobrodziejów kościoła oraz wybitnych synów św. Franciszka. Znajdowało się również 14 (dużych obrazów) stacji Drogi Krzyżowej.
[edytuj] Kalendarium
- 1635 – Eustachy i Zuzanna Kurcz fundują kościół i klasztor (drewniany).
- 1639 – król Polski Władysław IV zatwierdza akt fundacyjny.
- 1659 – działania wojenne niszczą kościół i klasztor.
- 1660 – rozpoczęcie budowy obecnego kościoła i klasztoru.
- 1687 – klasztor grodzieński staje się siedzibą Kustodii Grodzieńskiej.
- 1693 – wspólnotę zakonną odwiedza generał Zakonu o. Józef Bottari.
- 1697 – powierzenie franciszkanom duszpasterstwa parafialnego.
- 1750 – Konstancja Michalina z Jundziłłów Łazowa funduje 12 głosowe organy.
- 1744 – konsekracja kościoła przez bp inflanckiego Józefa z Kozielska Puzynę
- 1759 – kościół przeszedł wielką przemianę, przeprowadzono przebudowę. Zdjęto wielką kopułę znad nawy głównej, podwyższono wieżę o 4 metry nakrywając ją małym, rokokowym hełmem, na którym został osadzony krzyż.
- 1832 – kasata licznych klasztorów franciszkańskich, Grodno staje się klasztorem etatowym dla zakonników z innych zamkniętych konwentów.
- 1864 – klasztor pełni funkcję więzienia dla kapłanów patriotów.
- 1900 – umiera ostatni franciszkanin.
- 1903–1905 pracuje przy kościele jako proboszcz ks. Józef Fordon.
- 1915 – o. Melchior Fordon ratuje od śmierci 13 strażaków z Grodna.
- 1919 – powrót franciszkanów do Grodna, o. Fordon pierwszym gwardianem.
- 1920 – zostaje rozstrzelany przez bolszewików gwardian i proboszcz o. Błażej Justwan.
- 1922–1927 pracuje przy parafii św. Maksymilian Kolbe.
- 1934–1936 gruntowny remont całego budynku klasztornego.
- 1939 – władze sowieckie zabierają klasztor na szpital.
- 1943 – rozstrzelany zostaje proboszcz i gwardian o. Dionizy Klimczak na fortach w Naumowiczach.
- 1975 – umiera o. Arkadiusz Waltoś franciszkanin, parafię obsługują księża diecezjalni.
- 1977–1987 proboszczem parafii ks. Prałat Józef Trubowicz.
- 1988–1989 proboszczem parafii ks. Tadeusz Kondrusiewicz pierwszy biskup na Białorusi, od 1991 r. arcybiskup Metropolita Moskiewski i całej Rosji.
- 1989 – powrót franciszkanów do Grodna.
- 1993–2000 proboszczem parafii i gwardianem o. Innocenty Szumowski.
- 1994 – obchody międzynarodowe 100 rocznicy urodzin św. Maksymiliana Kolbe.
- 2000 – misje parafialne.
- 2003 – Rekognicje i przeniesienie do kościoła doczesnych szczątków sługi Bożego o. Melchiora Fordona.
- 2005 – Koronacja Obrazu Matki Bożej Trzykroć Przedziwnej koronami poświęconymi przez Ojca św. Jana Pawła II.
