Kościoły podhalańskie

Z Wikipedii

Kościoły podhalańskie - pięć podobnych do siebie gotyckich drewnianych kościołów na Podhalu. Do tej grupy należą następujące świątynie z następujących miejscowości:

• Kościół św. Anny w Nowym Targu,
• Kościół Świętej Trójcy i św. Antoniego Opata w Łopusznej
• Kościół Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Harklowej
• Kościół św. Michała Archanioła w Dębnie Podhalańskim
• Kościół św. Marcina w Grywałdzie

Są to kościoły budowane na zrąb. Konstrukcję zrębową tworzą długie, poziome bale, układane jeden na drugi i łączone ze sobą w narożach za pomocą specjalnych wycięć. Nieco inaczej budowano kościelne wieże, które muszą wytrzymywać kołysanie się ciężkich dzwonów. Maja one tzw. konstrukcję słupową, na którą składają się pionowe, poziome i ukośne belki, połączone w szkielet obity deskami. Ten rodzaj konstrukcji jest charakterystyczny dla skandynawskich kościołów klepkowych - stavkirke. Konstrukcja budowli zazwyczaj nie jest z zewnątrz widoczna, ponieważ jej ściany są pokryte gontami lub szalunkiem (pionowymi, rzadziej poziomymi deskami).

Wszystkie pięć świątyń to kościoły orientowane. Znaczy to, że najświętsze miejsce kościoła, prezbiterium, skierowane jest ku wschodowi. Zwyczaj ten jest bardzo stary, sięga bowiem czasów starożytnych i nawiązuje do kultu słońca. W chrześcijaństwie orientowanie kościołów symbolizowało rolę Chrystusa, który podobnie jak wschodzące słońce rozświetlił mroki ziemi i dał ludziom możliwość wiecznego życia.

Kościoły powstały w XV wieku, więc noszą cechy stylu gotyckiego lub późnogotyckiego, ale elementy ich wyposażenia często nawiązują do baroku. Świątynie z reguły były pierwotnie dwuczęściowe - składały się tylko z prostokątnej nawy oraz węższego prezbiterium, zamkniętego trójbocznie lub, rzadziej, prostokątnie. Do prezbiterium dobudowywano od północy zakrystię, a do nawy, od południa i zachodu kruchty. Do końca XVI w. okna umieszczano wyłącznie po stronie południowej. Było to podyktowane względami klimatycznymi, ale także symbolicznymi. Wierzono bowiem, że po północnej stronie czają się diabły i wszelakie zło. Kościoły kryto zazwyczaj dachem dwuspadowym, jednokalenicowym, zbudowanym w systemie więźbowo-zaskrzynieniowym. Ten system konstrukcyjny, typowy dla świątyń tzw. odmiany małopolskiej, umożliwiał stawianie strzelistych, stromych dachów.

Pod koniec XVI w. zaczęto dobudowywać wieże, wieżyczki na sygnaturkę, a często także soboty – wsparte na słupach niskie zadaszenia otaczające kościół. Nazwa pochodzi stąd, że w sobotach chronili się wierni, którzy mieszkali tak daleko od kościoła, że musieli przybywać już w sobotę i czekać całą noc na mszę świętą.