Kolor oczu

Z Wikipedii

Kolor oczu - poligeniczna cecha, zależna przede wszystkim od ilości i typu pigmentów obecnych w tęczówce oka^[1][2].

Ludzie i zwierzęta mają wiele fenotypowych możliwych kolorów oczu^[3]. U ludzi są one zależne od zmiennych proporcji eumelaniny produkowanej przez melanocyty w tęczówce^[2]. Jasno zabarwione oczy wielu gatunków ptaków są w dużej mierze zdeterminowane przez inne pigmenty, takie jak pterydyny, puryny i karotenoidy^[4].

Trzy główne elementy w obrębie tęczówki decydują o kolorze oczu: zawartość melaniny pigmentów nabłonka tęczówki, zawartość melaniny w zrębie tęczówki i zagęszczenie komórek zrębu tęczówki^[5]. W oczach wszystkich kolorów, pigment nabłonka tęczówki zawiera czarny pigment, eumelaninę^[2][5]. Warianty kolorów wśród różnych tęczówek są zazwyczaj zależne od zawartości melaniny w obrębie zrębu tęczówki^[5]. Gęstość komórek w obrębie zrębu decyduje, jak dużo światła jest pochłaniane przez zasadniczy pigment nabłonka^[5].

[edytuj] Kolory oczu według Coona

Według Coona, który opierając się na skali Martina, dobierał do niej trochę inne odcienie.

• jasne – niebieskie, szare i zielone. Spośród nich najjaśniejsze są dwa pierwsze odcienie.
• jasne-mieszane – dzielą się na bardzo jasne-mieszane (niebieskie z szarymi lub zielonymi bądź zielone z szarymi) oraz właściwe jasne-mieszane (jasne lub bardzo jasne-mieszane z niewielką domieszką brązowego pigmentu [w postaci niewielkich plamek lub wąskiej obwódki wokół źrenicy]). Oczy jasne i jasne mieszane mieszczą się w wartościach 16-12 w skali Martina.
• mieszane – [12-6 w skali Martina] mieszanka jasnych (niebieskich lub szarych albo zielonych) z brązowymi w mniej więcej równych proporcjach. Mimo to mieszczą się w rozszerzonej klasyfikacji oczu jaśniej pigmentowanych. Dotyczy to przeważnie mieszanek brązowo-szarych i brązowo-niebieskich. Mieszanki brązowo-zielone często podpadają pod kategorie oczu ciemnych. Mieszanka pigmentów przybiera postać mniej więcej równomiernego rozmieszczenia barwników w tęczówce (głównie w postaci plamek) albo jasnej tęczówki otoczonej grubą brązową obwódką.
• ciemne-mieszane (piwne) – [6-4 w skali Martina] brązowe z niewielką domieszką jasnego pigmentu. Zaliczane do kategorii oczu ciemno pigmentowanych.
• ciemne – [4-1 w skali Martina] brązowe (jasno- i ciemno-) do bardzo ciemnobrązowych (określane niekiedy jako czarne).

[edytuj] Czynniki decydujące o kolorze oczu

Kolor oczu jest cechą dziedziczną, na którą wpływ ma więcej niż jeden gen^[6][7]. Są dwa główne geny i inne pomniejsze, które odpowiadają za ogromną liczbę możliwych kombinacji kolorów oczu^[8]. U ludzi znane są trzy loci, związane z kolorem oczu: EYCL1, EYCL2 oraz EYCL3^[9][10]. Geny te odpowiadają za trzy fenotypowe kolory oczu (brązowy, zielony i niebieski)^[3]. Wszystkie cztery geny muszą określać ten sam kolor, aby kolor oczu był czysty; w przeciwnym wypadku otrzymamy kolor mieszany, np. piwny^[6][11]. Kolor oczu zazwyczaj stabilizuje się około szóstego miesiąca życia^[12].

W 2006 r. została przeanalizowana cząsteczkowa podstawa locusu EYCL3^[13]. Badając grupę 3839 ludzi, naukowcy stwierdzili, że 74% wszystkich wariacji koloru oczu można wyjaśnić przez polimorfizmy pojedynczych nukleotydów (SNP) blisko genu OCA2. OCA2 był wcześniej znany z tego, że jeśli jest zmutowany, gen ten może powodować rodzaj albinizmu. Najnowsze badania wykazały, że SNP mają silny związek z niebieskimi i zielonymi oczami, jak i z liczbą piegów, pieprzyków, odcieniem włosów i skóry. Autorzy podejrzewają, że SNP w OCA2 mogą być sekwencją regulatorową i w ten sposób wpływają na ekspresję genu, co zmienia pigmentację^[14].

[edytuj] Klasyfikacja kolorów

Postrzeganie koloru zależy od wielu czynników. To są te same oczy; jednak w zależności od oświetlenia i odcienia otoczenia, kolor oczu może wydawać się nieco różny.

Kolor tęczówki może dostarczać wielu informacji o człowieku, a klasyfikacja różnych kolorów może być użyteczna przy dokumentacji patologicznych zmian, czy przewidywaniu, jak dana osoba zareaguje na różne środki farmaceutyczne oczu^[15]. Są różne systemy klasyfikacji: od opisujących oczy jako "jasne" lub "ciemne" po szczegółowo stopniowane odcienie, używające fotografii do ich porównywania^[15]. Inne próbują ustalić obiektywne standardy porównywania kolorów^[16].

Tak jak postrzeganie koloru jest zależne od czynników, w obecności których kolor jest widziany (np. liczba i typ oświetlenia, jak i odcień otoczenia), tak samo zależne jest postrzeganie koloru oczu^[17].

Kolor oczu istnieje w odmianach od najciemniejszych odcieni brązu do najjaśniejszych błękitu^[6]. Widząc potrzebę ustandaryzowania systemu klasyfikacji, który byłby prosty, a mimo to wystarczająco szczegółowy do badań, Seddon et al. opracowali stopniowy system oparty na dominującym kolorze tęczówki (brązowy, jasno brązowy, zielony, szary i niebieski) i zawartości brązowego lub żółtego pigmentu. Są 3 prawdziwe kolory, które determinują zewnętrzny wygląd: brązowy, żółty i szary. Od tego, jak dużo ma się każdego z tych barwników, zależy wygląd koloru oczu. Na przykład, zielone oczy mają dużo żółtego i trochę brązowego. Niebieskie oczy mają mało żółtego i mało lub wcale brązowego. Szare oczy są szare, ponieważ mają mało żółtego i nie mają wcale brązowego. Brązowe oczy są brązowe, ponieważ większość oka zawiera barwnik brązowy. Brązowy jest najbardziej powszechny, niebieski jest na drugim miejscu, a zielony jest najrzadszy^[18].

[edytuj] Brązowe

Ciemnobrązowa ludzka tęczówka

Brązowa ludzka tęczówka. Poza tęczówką obraz został wyszarzony.

U ludzi, brązowe oczy zawierają duże ilości melaniny (eumelanina) w podścielisku tęczówki, co służy pochłanianiu światła, szczególnie o krótszej długości fal^[5][19]. Bardzo ciemnobrązowe tęczówki mogą wydawać się być czarne^[20][21]. W języku angielskim jasnobrązowe lub złote oczy są czasami określane jako "whiskey eyes" (oczy koloru whiskey).

Brązowy jest kolorem dominującym^[22] i u wielu populacji jest (z rzadkimi wyjątkami) jedynym obecnym kolorem tęczówki^[23]. Najmniej rozpowszechniony jest w krajach nad Morzem Bałtyckim.

Zarówno ci o pochodzeniu europejskim i pozaeuropejskim mają ogólnie ciemne oczy i większą różnorodność, jeśli chodzi o kolor oczu, w obrębie rodzin^[24]. Mieszkańcy Afryki, Azji i obu Ameryk mają brązowe oczy. Brązowe oczy są równie często spotykane w Europie, Oceanii i Ameryce Północnej, chociaż w obrębie niektórych populacji europejskich nie są dominującymi w równym stopniu. Kolor brązowy jest uważany za najbardziej dominujący na świecie.

[edytuj] Piwne

Piwne oko.

Niektóre kolory oczu są zbyt zmieszane, aby je prawidłowo zidentyfikować, i dla uproszczenia nazywane są piwnymi. To oko jest ciemnoszare z pomarańczowym dookoła środka i niebieskawo zielone na granicy.

Piwne oczy są skutkiem połączenia Rozpraszania Rayleigha i średniej ilości melaniny w przedgranicznej warstwie tęczówki^[25][5]. Wiele badań używających trzystopniowej skali oznaczyło "piwny" jako kolor pomiędzy brązowym a ciemnobrązowym^{[26][27][28][29][30][31][32]}. To może czasami dawać wielokolorową tęczówkę, np. oko, które jest brązowe blisko źrenicy, a ciemnoszare lub bursztynowe na zewnętrznych partiach źrenicy, kiedy jest otwarte na światło słoneczne. Piwny jest najczęściej spotykany w rejonach Południowej i Wschodniej Europy i w Brytanii.

Czasami są trudności w zdefiniowaniu "piwnego" koloru oczu, ponieważ często wydaje się być synonimem dla brązowego, a innymi razy - dla zielonego^{[33][20][26][28][31][34]}. Został on określony jako jasny brązowy lub żółtawy brązowy^[35], albo jako jaśniejszy odcień brązu^[36]. Oczy piwne są również opisywane jako będące równoważnymi ciemnoniebieskim lub ciemnoszarym/jasnoczarnym oczom^[37]. W Północnej Afryce określenie "piwne" jest często używane do opisania oczu, które zmieniły kolor, w zakresie od jasnobrązowego przez zielony, nawet do niebieskiego, w zależności, jaki kolor ubrania nosi dana osoba lub jaki kolor jest dominujący w jej bezpośrednim otoczeniu. Oczy, które zmieniły kolor tylko pomiędzy niebieskim a zielonym nie są nazywane piwnymi; pojęcie to dotyczy wyłącznie zmiennego koloru oczu, który zawiera brązowawy odcień.

[edytuj] Bursztynowe

Bursztynowe oko.

Ludzkie bursztynowe oko, z widocznym zielonkawo-żółtym i rdzawo-miedzianym odcieniem.

Bursztynowe oczy są jednolitego koloru i mają silne zielonkawe/złote i rdzawe/miedziane zabarwienie. Może za to być odpowiedzialne wytrącanie się żółtego pigmentu, zwanego lipochromem, w tęczówce (który jest równiez obecny w zielonych i fioletowych oczach)^[38][39] Bursztynowy kolor oczu jest bardziej popularny u zwierząt niż u człowieka.^{[potrzebne źródło]} W języku angielskim oczy te zwane są również "cat eyes" (kocie oczy) lub, w przypadku jasnobrązowych oczu, "whiskey"^{[potrzebne źródło]}.

Żółte oczy niektórych gołębi zawierają żółty fluorescencyjny pigment znany jako pterydyna^[40]. Uważa się, że jasnożółte oczy puchacza wirginijskiego są skutkiem obecności pterydynowego pigmentu ksantopteryny w pewnych chromatoforach (zwanych ksantoforami) w podścielisku tęczówki^[41]. U ludzi żółte plamki lub łatki są najprawdopodobniej wywołane pigmentem lipofuscyna, znanym również jako lipochrom^[25].

[edytuj] Zielone

Zielone oczy.

Zielone oczy.

Zielone oczy są wynikiem obecności umiarkowanej ilości melaniny, która pojawia się pod lampą szczelinową jako niebieskie oko z małymi kropkami koloru piwnego, rozprowadzone na przodzie. Niebieski i piwny razem dają zielony, nie ma jednak zielonego pigmentu. Jeśli ilość pigmentu nieco wzrośnie, może on przykryć niebieski. Jeśli pigment przykryje niebieski całkowicie, oko może stać się piwne. Zielone oczy są najszerzej spotykane u Europejczyków.

[edytuj] Niebieskie

Niebieskie oko.

Niebieskozielone ludzkie oko.

Niebieskie oczy pojawiły się z czasem, przez tysiąclecia przystosowywania się do zimniejszego klimatu.

Niebieskie oczy zawierają niewielką ilość melaniny w podścielisku tęczówki; światło o dłuższych falach jest absorbowane przez leżący pod spodem pigment nabłonka tęczówki, a krótsze fale są odbijane dzięki Rozpraszaniu Rayleigha^[5]. Obecna jest eumalanina - rodzaj melaniny^[19]. Wzór dziedziczności, towarzyszący niebieskim oczom, jest uznawany za podobny do cechy recesywnej^[7].

Niebieskie oczy są stosunkowo powszechne w całej Europie i innych rejonach, zamieszkałych przez ludność pochodzenia europejskiego, takich jak: Kanada, USA, Australia oraz w kilku krajach Ameryki Południowej: Argentynie, Urugwaju, czy Brazylii. W pozostałych częściach świata są stosunkowo rzadkie. Około 8% populacji świata ma niebieskie oczy.

Finlandia i Litwa mają największy odsetek niebieskookich ludzi; jest to również kolor oczu bardzo powszechny w innych krajach leżących nad Morzem Bałtyckim^{[potrzebne źródło]}. Pewne badanie wykazało, że niemal 90% Islandczyków ma niebieskie lub zielone oczy^[42]. Badania w 2002 r. udowodniły powszechne występowanie niebieskiego koloru oczu wśród przedstawicieli rasy białej o nie-latynoskim pochodzeniu w Stanach Zjednoczonych - odsetek wynosi 33,8% dla urodzonych między 1936 a 1951 r. oraz 57,4% dla urodzonych między 1899 a 1905^[7].

Jako że produkcja melaniny rośnie w ciągu pierwszych kilku lat życia, niebieskie oczy dzieci mogą ściemnieć, kiedy staną się starsze.

[edytuj] Szare

Szare oczy.

Niebieskoszare oko.

Szare oczy są odmianą niebieskich oczu. Zazwyczaj ten kolor jest uznawany za bardziej dominujący niż niebieski. Prawdopodobnie nie jest to prawdą, gdyż szare oczy zawierają najmniej melaniny każdego koloru oczu. Przykładem szarych oczu, które są jaśniejsze może być albinizm. OCA1A jest najbardziej kompletną formą albinizmu, a w tej grupie większość ma szare oczy. Jednak w grupie OCA1B (następna w kolejności, mniej poważna forma) większość ma jasnoniebieskie oczy. W powiększeniu, niebieskie oczy okazują się mieć najmniej żółtego i brązowego koloru w tęczówce. Te kolory, zmieszane z szarym, tworzą niebieskie i zielone zabarwienie. Szara tęczówka może wskazywać na zapalenie błony naczyniowej oka, jednak dopiero inne widoczne objawy mogą dać pewność. Atena w mitologii greckiej była znana ze swych "morsko-szarych" oczu.^[43].

[edytuj] Fioletowe

Wrażenie fioletowych oczu jest wynikiem zmieszania czerwonych i niebieskich odbić^[44]. Niektórzy albinosi mają oczy, które zdają się być fioletowe^[45]. Z fioletowych oczu słynie również Elizabeth Taylor.

[edytuj] Wady wrodzone

Jedną z wad wrodzonych jest Heterochomia, czyli różnobarwność tęczówki.

[edytuj] Przypisy

[edytuj] Zobacz też

• kolor włosów,
• lista kolorów w języku polskim,
• umaszczenie,
• teoria koloru,
• tęczówka.