Koncert fortepianowy
Z Wikipedii
Koncert fortepianowy to koncert napisany na fortepian i orkiestrę; może być podzielony na szereg odrębnych części.
Przyjmuje się, że tradycję koncertu na instrument klawiszowy zapoczątkował Johann Sebastian Bach w Koncercie brandenburskim nr 5. W drugiej połowie XVIII w. był to gatunek bardzo popularny; specjalną atrakcję dla słuchaczy stanowiły inmprowizowane kadencje. Najbardziej znaczącym kompozytorem, który rozwijał tę formę u jej początków, był Wolfgang Amadeusz Mozart, a po nim Ludwig van Beethoven, Fryderyk Chopin, Franciszek Liszt, Robert Schumann, Johannes Brahms. Wszyscy ci kompozytorzy byli znakomitymi pianistami, utwory te komponowali na potrzeby własnego repertuaru koncertowego.
Gatunek ten nie stracił popularności w XX i XXI wieku. Wirtuozoskie dzieła skomponowali między innymi: Sergiusz Rachmaninow (jego III Koncert fortepianowy do dzisiaj uważany jest za niewiarygodnie trudny nawet dla wirtuozów), Sergiusz Prokofiew (I Koncert fortepianowy Prokofiewa był jego pracą dyplomową!), Bela Bartok (dwa pierwsze koncerty skomponował dla siebie, trzeci - dla żony), Igor Strawiński (nie był rewelacyjnym poianistą, ale występy w tym charakterze przynosiły mu dochody, jakich nie był sobie w stanie zapewnić jako kompozytor) Dymitr Szostakowicz (wraz z fortepianem koncertuje trąbka - to jeden z najbardziej niekonwencjonalnych koncertów z fortepianem), Samuel Barber, Michael Tippett, Gyorgy Ligeti, Einojuhani Rautavaara, Leroy Anderson i Philip Glass.
[edytuj] Forma
Do XX wieku koncerty forteopianowe zazwyczaj składały się z trzech części:
- Szybkiej, najczęściej allegra sonatowego,
- Wolnej, na ogół o formie pieśniowej (zwanej także łukową, ABA), rzadziej - ronda lub allegra sonatowego,
- Szybkiej - z reguły ronda, sporadycznie allegra sonatowego.
Kadencje występują zazwyczaj pod koniec I i III części. W XVIII wieku pianista zwykł je improwizować – od czasów Beethovena i Mendelssohna kompozytor zapisuje swoją własną, jedyną dopuszczalną kadencję.
[edytuj] Przykłady
Spośród licznych koncertów Wolfganga Amadeusza Mozarta na szczególną uwagę zasługują: dramatyczny i niespokojny 20 Koncert d-moll KV 466 (1785), oryginalny 21 Koncert C-dur KV 467 (1785), pogodny i popularny 23 Koncert A-dur KV 488 (1786) oraz znakomicie zbudowany, choć rzadko wykonywany 25 Koncert C-dur KV 503 (1786). V Koncert fortepianowy Es-dur op. 73 Ludwiga van Beethovena (1809) stanowi najdoskonalszy przykład tej formy w ramach muzyki klasycznej.
II Koncert fortepianowy c-moll op. 18 Sergiusza Rachmaninowa (1901) cieszy się dużą popularnością, a jego III Koncert d-moll op. 30 (1909) jest uznawany za najbardziej wartościowy. III Koncert fortepianowy C-dur op. 26 (1921) Sergiusza Prokofiewa jest bardzo popularny. I Koncert fortepianowy Béli Bartóka (1926) bazuje na niezmiernie radykalnym języku dźwiękowym, jego II Koncert fortepianowy (1931) składa się z drobnych motywów, które są później rozwijane, a napisany przez niego III Koncert fortepianowy (1945) zdobył sobie największe powodzenie. Koncert c-moll na fortepian, trąbkę i orkiestrę smyczkową Dymitra Szostakowicza (1933) należy do jego wyjątkowo udanych i często wykonywanych dzieł.
Pośród światowej twórczości dwudziestowiecznej warte zainteresowania są ponadto: monumentalny Koncert na fortepian i orkiestrę Ferrucio Busoniego (1904), liryczny i ujmujący Koncert fortepianowy G-dur Maurice’a Ravela (1931) oraz popisowy I Koncert na fortepian i orkiestrę Miltona Babbitta (1985).
W obrębie polskich realizacji tej formy godne uwagi są z pewnością: liryczny II Koncert fortepianowy f-moll op. 21 (1829) oraz wirtuozowski I Koncert fortepianowy e-moll op. 11 (1830) – oba Fryderyka Chopina, Karol Szymanowski- IV Symfonia "Koncertująca" (skomponowana po to, by podratować budżet chorego już kompozytora), Kazimierz Serocki - Pianophonie na fortepian elektronicznie przetworzony, jednoczęściowy I Koncert fortepianowy Zygmunta Krauzego (1976), przetwarzający motywy zaczerpnięte od Chopina, Liszta i Brahmsa, Koncert fortepianowy Witolda Lutosławskiego (1988) będący oryginalnym połączeniem indwidualnego stylu kompozytora z tradycją chopinowską, oraz skomponowany na zamówienie Radio France "surkonwencjonalny" Koncert na fortepian i orkiestrę Pawła Szymańskiego (1994). Krzysztof Penderecki także skomponował koncert fortepianowy - jeden z najbardziej bulwersujących przykładów postmodernizmu w ostatnich latach, powód wielomiesięcznych dysput prasowych). Wirtuozowski jest Koncert fortepianowy Krzysztofa Meyera (z jazzującym "scherzem"), za to Koncert fortepianowy Wojciecha Kilara oparty jest na motywach pieśni religijnych.
