Konflikt marokański
Z Wikipedii
Spis treści |
[edytuj] Przyczyny
Jednym z regionów, w którym Rzesza widziała możliwości działania, był Bliski Wschód, a szerzej świat muzułmański. Możliwości sukcesu upatrywano w niechęci świata arabskiego do Wielkiej Brytanii, Francji oraz Rosji tym bardziej, że sama Rzesza nie zaangażowana dotychczas politycznie w tym regionie miała "czyste konto" i nie budziła złych skojarzeń.
W roku 1898 cesarz Wilhelm II odbył po raz pierwszy podróż po krajach Bliskiego Wschodu. Tam, a dokładniej nad grobem sułtana Aladyna powiedział: "Trzysta milionów muzułmanów może liczyć na moją przyjaźń". To wydarzenie można uznać za początek gry o bardzo wysoką stawkę. Wkrótce uwaga Niemiec zogniskowała się również na Maroku.
[edytuj] Pierwszy kryzys marokański
W 1880 roku w Madrycie podpisano konwencję, w której zagwarantowano niepodległość Maroka, oraz uznano zasadę "otwartych drzwi" dla państw chcących działać w tym kraju. Sama konwencja była podpisana z inicjatywy Hiszpanii, która obawiała się zbyt dużej ekspansji Francji w tym regionie. Sama Francja jednak nie zrezygnowała ze swoich planów opanowania tego kraju. Nie chcąc otwarcie przeciwstawić się konwencji madryckiej Francuzi rozpoczęli działania dyplomatyczne, i tak w roku 1900 zawarli porozumienie z Włochami, w którym uznali włoskie pretensje do Trypolitanii i Cyrenajki w zamian za zgodę na zajęcie Maroka. Jednym z następnych kroków było podpisanie cztery lata później 8 kwietnia 1904 z Wielką Brytanią roku słynnej Entente cordiale na mocy, której obydwa państwa dokonały podziału swoich posiadłości w Afryce Zachodniej. Jednak najważniejsze dla Francji były punkty dotyczące Egiptu i Maroka. Zapis punktu dotyczący tego ostatniego brzmiał:
"Rząd Republiki Francuskiej oświadcza, że nie ma zamiaru zmieniać statusu politycznego Maroka. Ze swojej strony rząd Jego Królewskiej Mości uznaje, że Francja ze względu na fakt graniczenia z Marokiem na znacznej przestrzeni, powołana jest do czuwania nad spokojem w tym kraju i udzielenia mu pomocy przy przeprowadzeniu wszelkich potrzebnych reform administracyjnych, gospodarczych, finansowych i wojskowych."
Rezultatem tego porozumienia było to, iż Wielka Brytania dawała całkowicie wolną rękę Francji w sprawach Maroka, a Francja Wielkiej Brytanii w sprawach Egiptu. Po zawarciu porozumienia z Wielką Brytanią jeszcze tego samego roku w październiku Francja podpisała stosowny dokument dotyczący podziału wpływów w Maroku z Hiszpanią.
Poza krokami dyplomatycznymi podjęto również działania ekonomiczne. Mianowicie francuskie koła przemysłowe udzieliły sułtanowi Maroka w 1903 roku pożyczki na sumę 21.000.000 franków, a w roku następnym w wysokości 61.000.000 franków. Mając tak przygotowany grunt do działań Francja mogła się zdobyć na bardziej energiczne kroki. Gdy tylko pojawił się pretekst (a był nim zatarg na granicy wywołany przez koczownicze plemiona) jesienią 1904 roku Francja wysłała do Fezu delegację, której zadaniem było przedstawienie sułtanowi projektu reform kraju. Same reformy przewidywały utworzenie przez Francuzów policji, banku centralnego oraz udzielenie francuskim firmom koncesji. Realizacja tej reformy byłaby jednoznaczna z przejęciem kontroli nad państwem.
W tym właśnie momencie zareagowały Niemcy. Wiosną tego samego roku Wilhelm II wypłynął swoim jachtem "Hohenzollern" na rejs wycieczkowy po Morzu Śródziemnym. Był to jednak tylko pozór gdyż 31 marca jednostka zawinęła do Tangeru gdzie przyjęto go niezwykle ciepło. Sułtan Abd al-Aziz widział w tej wizycie możliwość na wzmocnienie swojej pozycji względem Francji. Wilhelm II raz jeszcze zapewnił, że jest przyjacielem muzułmanów oraz, co ważniejsze, stwierdził ze Maroko powinno pozostać niepodległe w słowach do przedstawicieli koloni niemieckiej: "Cieszę się witając was jako oddanych pionierów niemieckiego handlu i przemysłu, którzy niosą pomoc moim usiłowaniom by po wszystkie czasy wysoko stawiać w tym wolnym kraju interesy ojczyzny." Po tych słowach było jasne, że cesarz niemiecki rzucił otwarte wyzwanie Francji. Wielu polityków niemieckich było zdania, że ustępstwa Francji należy wymóc siłą. Byli wśród nich szef sztabu generalnego Alfred von Schlieffen oraz Friedrich Holstein. Pomimo otwartego ze strony Niemiec dążenia do konfliktu Francja za sprawą ministra spraw zagranicznych Theophile Delcasse'a nie pozostała bierna. Delcasse uważał, że Niemcy nie zdecydują się na otwarty konflikt, ponieważ Francja będzie mogła liczyć na pomoc Wielkiej Brytanii. Ta ostatnia, pomimo że oficjalnie zachowała neutralność, z niepokojem przyglądała się agresywnej polityce niemieckiej. Wynikiem tego było nadesłanie z Londynu 22 kwietnia 1905 roku do brytyjskiego ambasadora w Paryżu poufnej wiadomości, z której wynikało, że rząd brytyjski udzieli Francji pomocy w razie ataku Niemiec. Wkrótce tę wiadomość potwierdził brytyjski minister spraw zagranicznych podczas rozmowy z ambasadorem francuskim w Londynie.
Niemcy w tym czasie zaproponowały zwołanie międzynarodowej konferencji w sprawie Maroka a niemiecki poseł działając aktywnie w samym Maroku przekonał sułtana do zwołania konferencji. Sam sułtan widział w tej propozycji możliwość stanięcia w opozycji do francuskiej dominacji i 31 maja 1905 roku zwrócił się oficjalnie do państw, które brały udział w obradach w Madrycie 25 lat wcześniej o zwołanie takiej konferencji. Francja, pomimo że początkowo przeciwna pod wpływem nacisków międzynarodowych zgodziła się na rokowania. Konferencja odbyła się 16 stycznia 1906 roku w mieście Algeciras. Udział w konferencji wzięły: Rzesza, Francja, Wielka Brytania, Stany Zjednoczone, Rosja, Hiszpania, Włochy, Austro-Węgry, Holandia, Belgia, Portugalia oraz Szwecja. Konferencja trwała blisko trzy miesiące i 7 kwietnia 1906 roku podpisano traktat końcowy. Na jego mocy Maroko miało pozostać niezależne i podtrzymano zasadę "otwartych drzwi". Kontrolę nad policją miały sprawować Francja i Hiszpania. Kontrola celna na granicy Maroka z Algierią miała należeć wyłącznie do Francuzów, a w okręgu Rif do Hiszpanów. Utworzono Marokański Bank Państwowy, który był kontrolowany przez Bank Wielkiej Brytanii, Bank Francji, Bank Rzeszy i Bank Hiszpanii.
Mimo, że traktat umacniał położenie Francji w Maroku, to sama Francja nie była zbyt zadowolona z jego ustaleń tak jak i Rzesza, która zaczęła szukać kolejnej okazji do obejścia tych postanowień.
Okazja do ingerencji w sprawy marokańskiej pojawiła się w 1907 roku, ponieważ doszło tam do wybuchu wojny domowej. Brat sułtana Abd Al-Aziza chcąc objąć władzę wywołał powstanie plemion w południowej części kraju. Niemcy błyskawicznie ofiarowali mu pomoc w postaci 20.000 franków, z której Mulaj Hafiz skorzystał. W sierpniu 1907 roku sułtan Abd Al-Aziz został zdetronizowany a jego następcą obwołany został jego brat. Francuzi również starali się wykorzystać sytuację w kraju i jako pretekst wykorzystując atak jednego z plemion na grupę Europejczyków w Casablance wysłali tam okręty i wysadzili desant w liczbie 3.000 żołnierzy. Sytuacja stawała się coraz bardziej napięta tym bardziej, że Francuzi podchodzili do nowego władcy z dużą rezerwą gdyż widzieli w nim zwolennika Niemiec. We wrześniu 1908 roku miał miejsce incydent, który zapoczątkował międzynarodowy skandal a de facto drugi kryzys marokański.
[edytuj] Drugi kryzys marokański
Niemiecki konsul w Casablance ukrył pięciu dezerterów francuskiej Legii Cudzoziemskiej. Gdy francuski wywiad dowiedział się o planach wywiezienia dezerterów z Maroka zdołał temu zapobiec. Jednak w trakcie samej akcji pobito pracownika ochrony konsulatu oraz zagrożono bronią sekretarzowi przedstawicielstwa. Niemcy zażądały przeprosin za naruszenie przez Francuzów eksterytorialności konsulatu oraz domagano się zwolnienia przetrzymywanych dezerterów, zwłaszcza Niemców. Francja odrzuciła te żądania. Brytyjski ambasador w Berlinie mówił głośno o możliwości wywołania wojny przez tę sprawę. Jednak sytuacja międzynarodowa nie sprzyjała eskalacji konfliktu. Francja nie mogła być pewna poparcia Wielkiej Brytanii. Niemcy z kolei ,nie mogąc liczyć na poparcie zaangażowanych w kryzys bośniacki Austro-Węgier, również nie miały odwagi wypowiedzieć otwartej wojny. Były to warunki, które mogłyby stać się podstawą pod porozumienie ,tym bardziej, że w tym czasie doszło do porozumienia między przemysłowcami niemieckimi a francuskimi w kwestii współpracy przy wydobywaniu surowców naturalnych w Maroku. W zamian za powiększenie wpływów ekonomicznych Niemcy musiały zgodzić się, co do dominującej pozycji Francji w Maroku. Odpowiedni układ podpisano 9 lutego 1909 roku (układ ten wywołał silną reakcję w Niemczech - o zdradę interesów narodowych oskarżano nawet samego cesarza).
Układ z lutego 1909 roku również okazał się nietrwały, tym razem za sprawą Francji. W 1910 roku podjęła ona otwarte działania, które prowadziłyby do wcielenia Maroka do francuskiego imperium kolonialnego. Konflikt wszedł w nową fazę rozwoju tym bardziej, że zmienił się stosunek Niemiec do samego Maroka. Wcześniej Maroko było celem samym dla siebie, w 1910 roku stanowiło już dla Niemców kartę przetargową do realizacji projektu Mittelafrika (czyli stworzenie niemieckich koloni w środku kontynentu afrykańskiego sięgających od Atlantyku po Ocean Indyjski). Kosztem Maroka Niemcy chcieli uzyskać francuskie Kongo. Obecna forma konfliktu była dużo bardziej ostra niż ta w poprzednich latach. Niemiecki sztab generalny opracował nawet plan opanowania południowomarokańskich portów.
[edytuj] Ostateczne rozwiązanie konfliktu
W 1911 roku w rejonie Fezu wybuchło powstanie. Francuzi wykorzystali okazję i 21 maja 8.000 żołnierzy wkroczyło do stolicy państwa pozbawiając je niepodległości. Niemcy na wiadomość o tym zdecydowali się na niebezpieczne posunięcie. 1 lipca do portu w Agadirze wpłynęła kanonierka "Pantera", a na wodach marokańskich pozostawał krążownik "Berlin". Dyplomacja niemiecka wysyłała do Paryża otwarte groźby. Francja jednak nie ugięła się będąc pewna poparcia ze strony Wielkiej Brytanii, ponieważ niemieckie ambicje kolonialne coraz bardziej kolidowały z brytyjskimi. Sytuacje z Brytanią zaostrzył cesarz niemiecki, który w czasie wywiadu dla amerykańskiej gazety stwierdził: "Po kolejnej wojnie, kiedy Wielka Brytania z pewnością zostanie pokonana, Niemcy zadowolą się Egiptem." Wynikiem tego była deklaracja kanclerza skarbu Davida Lloyd George'a 21 lipca 1911 roku. Mówi ona, że Wielka Brytania nie pozwoli aby kwestia marokańska była rozwiązana bez jej udziału. Ponadto Royal Navy została postawiona w stan gotowości bojowej. Niemcy przy tak zdecydowanym stanowisku Wielkiej Brytanii ugięły się i przyjęły bardziej elastyczną postawę- na początku września 1911 roku podjęto dwustronne rozmowy. Niemcy w tych rokowaniach domagali się w zamian za ustępstwa w Maroku francuskiego Konga. Ostatecznie 4 listopada 1911 roku podpisano porozumienie. W zamian za zrzeczenie się pretensji Niemców do Maroka, Francja oddawała im w Kongu 275.000 kilometrów kwadratowych oraz zezwalała na finansową i gospodarczą działalność firm niemieckich w Maroku na równych prawach z Francuzami. Pięć miesięcy później 30 marca 1912 roku sułtan Mulaj Hafid podpisał układ o francuskim protektoracie nad Marokiem. Nad północną częścią kraju kontrolę przejęła Hiszpania. Datę tę można uznać za koniec trwającego sześć lat konfliktu, który wpływał na międzynarodową politykę mocarstw. Kryzys marokański stanowił również ważny czynnik który doprowadził do wybuchu I wojny światowej oraz wykrystalizował podział Europy na dwa przeciwstawne sobie bloki polityczne.
[edytuj] BIBLIOGRAFIA:
- Bartnicki A., Konflikty kolonialne 1869-1939, Warszawa 1971.
- Bartnicki A., Zarys Dziejów Afryki i Azji 1869-1996, Historia Konfliktów, Warszawa 1998.
- Dziubiński A., Historia Maroka, Ossolineum 1983.
