Krążowniki typu Tenryu
Z Wikipedii
Krążowniki typu Tenryu to seria japońskich okrętów klasy lekkich krążowników okresu międzywojennego i II wojny światowej, składająca się z dwóch okrętów: "Tenryu" i "Tatsuta".
Spis treści |
[edytuj] Historia powstania
Krążowniki typu Tenryu zostały zaprojektowane jako małe lekkie krążowniki dla pełnienia funkcji liderów - przewodników flotylli niszczycieli, służących jako ich okręty flagowe oraz do wsparcia ogniowego. Nowe okręty zostały zamówione w ramach programu z 1916 roku. Ich konstrukcja była w dużym stopniu wzorowana na brytyjskich krążownikach typu Caledon (japoński przemysł okrętowy był w tym czasie blisko związany z brytyjskim), lecz japońskie okręty miały być lżejsze, przy zachowaniu podobnej wytrzymałości kadłuba. W stosunku do typu Caledon, zmniejszono o jedno liczbę dział (do 4) na korzyść większej prędkości. Jednocześnie, z uwagi na małe wymiary, ich proporcje kadłuba oraz architektura nadbudówek miały cechy powiększonych niszczycieli (wyrzutnie torpedowe usytuowano w osi symetrii okrętu, co było rzadkością na krążownikach). Nowe okręty otrzymały nazwy: "Tenryu" (rzeka w prefekturze Nagano, pol. "Niebiański Smok") i "Tatsuta" (rzeka w prefekturze Nara, pol. "Smocze Pole"). W Japonii były klasyfikowane jako krążowniki 2. klasy.
| Nazwa | położenie stępki | wodowanie | wejście do służby | los |
| Tenryū (天龍) | 17 maja 1917, Yokosuka | 11 marca 1918 | 20 listopada 1919 | zatopiony 18 grudnia 1942 |
| Tatsuta (龍田) | 24 lipca 1917, Sasebo | 29 maja 1918 | 31 marca 1919 | zatopiony 13 marca 1944 |
[edytuj] Opis i ocena
"Tenryu" przedstawiał sobą typ małego lekkiego krążownika, mający niewiele odpowiedników we flotach świata po I wojnie światowej, stanowiący klasę pośrednią między lekkim krążownikiem a wielkim niszczycielem (według zbliżonej koncepcji zbudowano w Japonii jeszcze "Yubari"). W konsekwencji, były one słabsze od praktycznie wszystkich innych lekkich krążowników, przede wszystkim pod względem uzbrojenia. Mimo, że kaliber artylerii głównej 140 mm był typowy dla japońskich krążowników lekkich tego okresu, lecz pozostałe państwa uzbrajały już swoje jednostki w skuteczniejsze działa kalibru 150 - 155 mm (przyczyną zastosowania kalibru 140 mm było łatwiejsze ładowanie lżejszych pocisków, co odpowiadało warunkom fizycznym japońskich marynarzy). Miały one ponadto mniejszą ilość dział, z tego przy ostrych kątach kursowych mogła strzelać jedynie część dział, a prosto w kierunku dziobu i rufy tylko po jednym. Dalszą wadą wynikającą z małych rozmiarów był początkowo praktyczny brak artylerii przeciwlotniczej, a następnie trudność w zwiększeniu lekkiego uzbrojenia przeciwlotniczego. Opancerzenie kadłuba okrętów typu Tenryu było umiarkowanie silne, miało w założeniu chronić przed pociskami 102 mm ówczesnych amerykańskich niszczycieli. Burtowy pas pancerny o wymiarach 58,6 x 4,27 m chronił kotłownie i maszynownie, składał się z dwóch warstw stali NT grubości łącznej 51 mm (wyższy pas) i 63,4 mm (niższy). Opancerzenie stanowiło jedynie 4,2% wyporności standardowej.
Zamierzano zbudować dalsze 6 okrętów zmodyfikowanego typu, lecz z uwagi na ich ograniczone możliwości bojowe, zdecydowano zbudować zamiast tego serię krążowników lekkich średniej wielkości (5500-tonowych), konstruując je na bazie powiększonego typu Tenryu.
W 1937 rozpatrywano przebudowę okrętów na krążowniki przeciwlotnicze, uzbrojone w 8 dział uniwersalnych 127 mm (4xII), 8 działek 25 mm (4xII) i miotacze bomb głębinowych, lecz odstąpiono od tego zamiaru z powodu przeciążenia stoczni japońskich. Później ponownie rozważano taką modernizację z użyciem nowych armat 80 mm, lecz również odstąpiono od tego (według niektórych publikacji, z powodu niewystarczającego zasięgu okrętów).
[edytuj] Służba w latach 1919-1935
[edytuj] Tenryu
Po wejściu do służby, w grudniu 1919 okręt został przydzielony jako lider 2. eskadry niszczycieli 2. floty. W wrześniu 1920 razem z 1. eskadrą i krążownikiem "Tatsuta" uczestniczył w rejsie ku wybrzeżom Rosji. W kwietniu 1921 w charakterze lidera 2. eskadry zmienił go nowo oddany do służby lekki krążownik "Kitakami" i "Tenryu" został przeniesiony do rezerwy, lecz już 1 grudnia 1921 został liderem 1. eskadry niszczycieli 1. floty. 1 grudnia 1925 ponownie trafił do rezerwy (w charakterze lidera zastąpił go "Yubari"). 5 lutego 1927 wszedł w skład pierwszej eskadry łącznikowej, patrolującej na wodach Chin, u ujścia Jangcy. Po remoncie, 1 grudnia 1927 ponownie stał się liderem 1. eskadry niszczycieli. Od 1 grudnia 1928 "Tenryu" wchodził w skład sił bazy Kure, służąc m.in. jako ćwiczebny okręt dla okrętów podwodnych. Od października 1931 ponownie wszedł w skład pierwszej eskadry łącznikowej, a następnie 3. floty, patrolującej na wodach Chin. W październiku 1933 okręt wrócił do Japonii, a w listopadzie 1934 przydzielono go do sił bazy Kure. Okręt doznał niewielkich uszkodzeń podczas tajfunu 26 września 1935, które usunięto podczas remontu trwającego do marca 1936.
[edytuj] Tatsuta
Po wejściu do służby, okręt został przydzielony jako lider 1. eskadry niszczycieli 1. floty. W wrześniu 1920 razem z 2. eskadrą i krążownikiem "Tenryu" uczestniczył w rejsie ku wybrzeżom Rosji. 1 grudnia 1921 "Tatsuta" został przeniesiony do rezerwy w bazie Sasebo, a 1 grudnia 1922 ponownie został liderem 1. eskadry niszczycieli 1. floty. Od 1 grudnia 1923 do listopada 1926 ponownie znajdował się w rezerwie w Sasebo, z przerwą od czerwca do sierpnia 1925, kiedy wchodził w skład pierwszej eskadry łącznikowej, patrolującej na wodach Chin, u ujścia Jangcy. W tym okresie też, podczas manewrów 19 marca 1924 "Tatsuta" zderzył się koło Sasebo z okrętem podwodnym Nr 43, który zatonął z załogą 45 osób. Po remoncie, 1 grudnia 1926 "Tatsuta" ponownie stał się liderem 1. eskadry niszczycieli, a 1 grudnia 1927 wrócił do rezerwy. Od grudnia 1929 wchodził w skład sił bazy Sasebo, z przerwą od grudnia 1930 do listopada 1931, kiedy był w rezerwie. 12 marca 1934 podczas sztormu w trakcie manewrów wywrócił się torpedowiec "Tomozuru", po czym "Tatsuta" odnalazł wpółzatopiony torpedowiec i odholował do Sasebo. 15 listopada 1934 został liderem nowo sformowanej 5. eskadry niszczycieli, wchodzącej w skład 3. floty, patrolującej na wodach Chin. Od 15 listopada 1935 zastąpił go w tej roli "Yubari", a "Tatsuta" powrócił do sił ochronnych Sasebo.
[edytuj] Służba w latach 1936-1944
[edytuj] Przed II wojną światową
Od drugiej połowy lat 30. "Tenryu" i "Tatsuta" na ogół służyły razem. 20 listopada 1936 oba okręty weszły w skład 10. eskadry 3. floty (zamiast krążownika "Kuma"). Pełniły następnie służbę na wodach chińskich, a po agresji Japonii na Chiny w 1937, wspierały działania wojsk lądowych w rejonie Szanghaju i uczestniczyły w blokadzie morskiej wybrzeża. W lipcu 1938 eskadrę przydzielono do 5. floty i oba okręty wspierały desanty w rejonie Kantonu. Okręty operowały na wodach chińskich do grudnia 1938, kiedy wróciły do Japonii do rezerwy.
W listopadzie 1940, w ramach przygotowań do wojny, oba okręty wcielono do 18. eskadry 4. floty i poddano niewielkiej modernizacji. W miejsce armaty 76 mm plot i dwóch wkm ustawiono na nich 4 działka przeciwlotnicze 25 mm, kotły opalane węglem lub ropą zamieniono na opalane ropą, zamontowano też stalowy dach nad mostkiem w miejsce brezentowego. 6 lipca 1941 "Tenryu" przebazowano do bazy Truk na Karolinach, gdzie wszedł w skład zespołu mórz południowych, a 12 września dołączył do niego "Tatsuta". Od 1 grudnia 1941 "Tenryu" stał się okrętem flagowym 18. eskadry kontradmirała Kuninori Marumo. 5 grudnia oba krążowniki przepłynęły do atolu Kwajalein.
[edytuj] Początkowe działania wojenne
Po przystąpieniu Japonii do II wojny światowej, "Tenryu" i "Tatsuta" wraz z krążownikiem "Yubari" oraz niszczycielami, wzięły udział w operacji opanowania atolu Wake (operacja "Z"). Po nieudanej walce z amerykańskimi bateriami nadbrzeżnymi kalibru 127 mm, okręty japońskie musiały jednak 11 grudnia 1941 odstąpić od Wake i powrócić do Kwajalein, tracąc dwa niszczyciele ("Hayate" i "Kisaragi"), przy czym "Tenryu" i "Tatsuta" odniosły nieznaczne uszkodzenia od ostrzału przez amerykańskie myśliwce F4F Wildcat dywizjonu VMF-211. Z pozostałymi okrętami, wzięły następnie udział w powtórnej, tym razem udanej akcji wysadzenia desantu na Wake 23 grudnia, przykrywając lądowanie od strony morza. Uczestniczyły następnie w zajęciu portów Kavieng na Nowej Irlandii i Surumi (Gasmata) na południu Nowej Brytanii w styczniu i lutym 1942 (operacja "R"). Pod koniec lutego wzmocniono w Truk ich lekkie uzbrojenie przeciwlotnicze, do 8 działek 25 mm. 14 marca 1942 okręty przykrywały desant na Bougainville, 30 marca na wyspie Shortland (Wyspy Salomona), a 7 i 8 kwietnia na wyspie Manus (Wyspy Admiralicji).
Oba krążowniki brały udział w nieudanej operacji opanowania Port Moresby na początku maja 1942. Były one w składzie osłony zespołu, który założył bazy wodnosamolotów na wyspach Tulagi (Wyspy Salomona) i na Luizjadach. Na skutek bitwy na Morzu Koralowym, Japończycy odwołali dalszą operację zajęcia Port Moresby. Pod koniec maja oba krążowniki powróciły do Maizuru w Japonii na remont i dokowanie, a 23 czerwca powróciły do Truk. Dowódcą 18. eskadry stał się wówczas kadm. Mitsuharu Matsuyama. Na początku lipca oba krążowniki eskortowały konwój z batalionem wojsk inżynieryjnych na Guadalcanal, który wylądował tam 6 lipca 1942. W połowie lipca zostały przydzielone do nowo sformowanej 8. floty z bazą w Rabaulu (wraz z "Yubari", "Chokai" i niszczycielami). 21 lipca oba krążowniki osłaniały wysadzenie wojsk w porcie Buna na północy Nowej Gwinei.
[edytuj] Walki o Guadalcanal
Po wysadzeniu wojsk amerykańskich na Guadalcanalu, japońskie dowództwo wysłało na okoliczne wody zespół w składzie pięciu ciężkich krążowników i dwóch lekkich: "Tenryu" i "Yubari". W nocnej bitwie koło wyspy Savo z 8 na 9 sierpnia 1942 (pierwszej z bitew morskich koło Guadalcanalu), zespół japoński zatopił 4 ciężkie krążowniki alianckie. Główny ciężar bitwy spoczywał na japońskich ciężkich krążownikach, lecz prawdopodobnie z "Tenryu" pochodziła torpeda, która trafiła w kotłownię krążownika USS "Quincy". Sam otrzymał jedno trafienie pociskiem kalibru 203 mm, które spowodowało pewne straty w załodze (podawane rozbieżnie w literaturze - 23 zabitych lub 2 rannych). Podczas bitwy, "Tenryu" wystrzelił 80 pocisków i 6 torped. "Tatsuta" w tym czasie osłaniał dwa konwoje z Rabaulu do Buna.
25 sierpnia oba krążowniki 18. eskadry osłaniały konwój i wysadzenie wojsk na wysepce Giligili w zatoce Milne w celu próby zdobycia lotniska, następnie na początku września uczestniczyły w ewakuacji stamtąd pozostałych żołnierzy. W nocy na 6 września "Tatsuta" i niszczyciel "Arashi" zatopiły tam brytyjski transportowiec. Oba krążowniki następnie uczestniczyły kilka razy w eskorcie konwojów i transporcie żołnierzy na Guadalcanal. 2 października 1942 "Tenryu" został uszkodzony bombą "latającej fortecy" B-17 w porcie w Rabaulu (uszkodzenia usunięto na miejscu). Osłaniając nocne operacje niszczycieli transportujących wojska na Guadalcanal (Tokyo Express), 3 listopada "Tenryu" stał się celem nieudanego ataku torpedowego okrętu podwodnego USS "Plunger" koło wyspy Santa Isabel na Wyspach Salomona, a z 8 na 9 listopada walczył z amerykańskimi kutrami torpedowymi koło przylądka Tassafaronga (Guadalcanal). W nocy z 13 na 14 listopada "Tenryu" z niszczycielami osłaniał ciężkie krążowniki admirała Mikawy ostrzeliwujące lotnisko Henderson Field na Guadalcanalu (między pierwszą a drugą bitwą morską pod Guadalcanalem). 10 grudnia 1942 rozformowano 18. eskadrę i oba krążowniki podporządkowano 8. flocie.
[edytuj] Dalsze działania i zatopienie okrętów
16 grudnia 1942 "Tenryu" z 4 niszczycielami wyszedł z Rabaulu pod dowództwem kontradmirała Matsuyamy w celu osłony dwóch transportowców wysadzających wojska w Madang na północy Nowej Gwinei. 18 grudnia 1942 konwój był atakowany przez amerykańskie samoloty, a w nocy tego samego dnia pod Madangiem "Tenryu" został storpedowany przez okręt podwodny USS "Albacore". Jedna lub dwie torpedy trafiły w rufę i około godz. 23.20 "Tenryu" zatonął; zginęło na nim 23 członków załogi. 20 stycznia 1943 skreślono go z listy floty.
Od listopada 1942 do stycznia 1943 remontowano na "Tatsuta" w Truk uszkodzony ster. Od stycznia do marca 1943 "Tatsuta" przechodził dalszy remont steru w Maizuru w Japonii. Następnie, od kwietnia bazował w Kure jako okręt flagowy nowo sformowanej 11. eskadry niszczycieli 1. floty. Była to eskadra ćwiczebna, w skład której wchodziły nowe niszczyciele. 8 czerwca 1943 "Tatsuta" uczestniczył w ratowaniu robitków z pancernika "Mutsu", który wybuchł w bazie. Podczas remontu w sierpniu na okręcie wzmocniono uzbrojenie przeciwlotnicze, montując 10 działek 25 mm i radary Nr 21 i 22. W związku z pogorszeniem sytuacji militarnej na wyspach Pacyfiku, w październiku 1943 "Tatsuta" został wysłany do Truk z transportem żołnierzy, razem z pancernikami "Yamashiro" i "Ise". W listopadzie krążownik w składzie zespołu powrócił do Japonii i znowu brał udział w szkoleniu 11. flotylli.
12 marca 1944 "Tatsuta" wyszedł w morze z Japonii jako okręt flagowy eskorty konwoju na Saipan. W nocy na 13 marca w odległości 40 mil od wyspy Hatijojima "Tatsuta" został storpedowany przez okręt podwodny USS "Sandlance" dwiema torpedami i po godz. 3.00 13 marca zatonął; zginęło na nim 26 członków załogi. Dopiero 10 maja 1944 formalnie skreślono go z listy floty.
[edytuj] Dane techniczne:
- wyporność:
- standardowa: 3230 t
- pełna: 4621 t
- wymiary:
- długość: 142,6 m
- szerokość: 12,34 m
- zanurzenie: 4 m
- napęd: 3 turbiny parowe o mocy 51 000 KM (maks. na próbach 59 844 KM - Tenryu, 58 690 KM - Tatsuta), 10 kotłów parowych, 3 śruby
- prędkość maksymalna: 33 w. (maks. na próbach Tenryu - 34 w.)
- zasięg: 5000 mil morskich przy prędkości 14 w
- zapas paliwa: 920 t. mazut i 150 t. węgiel (później tylko mazut)
- załoga: 327-332
Uzbrojenie i wyposażenie:
- początkowo:
- 4 działa 140 mm Typ 3 w pojedynczych stanowiskach osłoniętych maskami pancernymi (4xI)
- długość lufy: L/50 (50 kalibrów), kąt podniesienia do 20°, donośność maksymalna 15.800 m, masa pocisku 38 kg.
- 1 działo przeciwlotnicze 76,2 mm ("8 cm") Typ 3 (do 1940)
- 2 km plot 6,5 mm
- 6 wyrzutni torped 533 mm (2xIII)
- 48 min
- 1941-1944:
- 4 działa 140 mm Typ 3 (4xI)
- 4 działka przeciwlotnicze 25 mm Typ 96 (2xII) (8 x 25 mm od lutego 1942 (4xII))
- 6 wyrzutni torped 533 mm (2xIII)
- 48 min
Opancerzenie:
- pas burtowy: 63-51 mm
- wewnętrzny pokład pancerny: 22-25 mm
- artyleria główna: ?
- wieża dowodzenia: 51 mm
- łączna masa: 176 t
[edytuj] Bibliografia
- С. В. Сулига (S. W. Suliga): "Легкие крейсера «Тенрю», «Тацута», «Юбари»" (Liegkije kriejsera "Tenryu", "Tatsuta", "Yubari"), seria Morskaja Kollekcja nr 9/2005
