Krucyfiks Wita Stwosza
Z Wikipedii
Krucyfiks Wita Stwosza, zw. Slackerowskim – znajduje się w barokowym ołtarzu w nawie południowej Kościoła Mariackiego w Krakowie. Krucyfiks najprawdopodobniej powstał przed 1496 r., przynależy do tzw. okresu krakowskiego Wita Stwosza, kiedy tworzył i działał w Krakowie.
Spis treści |
[edytuj] Opis i analiza dzieła
Jest to dzieło późnogotyckie. Postać Chrystusa została wykonana z wapienia pińczowskiego. Chrystus jest prawie symetryczny w stosunku do krzyża, co ciekawe jest maksymalnie napięty, wyprężony. Ten krucyfiks jest inny pod względem formalno-artystycznym niż np. późniejsze krucyfiksy, które Stwosz wyrzeźbił po powrocie do Norymbergi (np. krucyfiks Wickla dla norymberskiego kościoła NMP).
Dzieła Stwosza wykazują silny wpływ jego mistrza Mikołaja Gerhaerta z Lejdy, którego Stwosz poznał już w młodości podczas pobytu w Strasburgu. Za dzieło mogące mieć największy wpływ na kształt krakowskiej rzeźby uważa się krucyfiks w Baden-Baden z 1467 r. To co wyróżnia stwoszowski krucyfiks, to naturalizm, charakterystyczne dla rzeźby niderlandzkiej XV w. Chrystus ma ramiona ułożone bardzo horyzontalnie, silnie opadającą głowę, silnie wyłamujące się stawy barkowe, kurczące się palce dłoni. Tym samym Stwosz chciał ukazać moment agonii Chrystusa. Taki motyw znany był w XV-wiecznych krucyfiksach na terenie Brabancji. Wyprężenie Chrystusa można połączyć z motywem harfy Dawida, istnieje ponoć pewna rycina, gdzie zostało ukazane naciąganie ciała Chrystusa za pomocą sznura, a obok postać św. Dawida z harfą. Ostra wyrazistość anatomii świadczy o kontynuacji kierunku, który wytyczył Wit Stwosz tworząc Ołtarz Mariacki. Realizm ten pogłębia ukazanie silnego wiatru, co widać w rozwichrzonym perizonium. Cechuje go plastyczność i ruch, to nadaje pewną dynamiczność całej kompozycji.
Na twarzy widać ogromny ból, zmęczenie, ale mimo tego Chrystus próbuje ten ból przezwyciężyć - oczy ma otwarte – jeszcze nie umarł. Patrzy się głęboko w stronę widza, tym samym artysta pragnął ukazać moment zbawienia i zwycięstwa nad złem. Jednakże ta myśl została wyraźnie zdystansowana przez ukazanie śmierci jako zjawisko fizjonomicznego. Istnieje więc tutaj silna dychotomia – Chrystus triumfuje, ale jednocześnie umiera (wychudzenie ciała, wystające żebra).
[edytuj] Kwestia pierwotnej funkcji
Wielu historyków sztuki zastanawiało się, gdzie pierwotnie mógł znajdować się ów krucyfiks, gdyż jego obecne miejsce w ołtarzu raczej jest wtórne, aczkolwiek, z testamentu Henryka Slackera z roku 1504 wynika, iż krucyfiks miał być umieszczony w ołtarzu Św. Krzyża w kościele Mariackim. Uważa sie, że krucyfiks mógł znajdować się na zewnątrz kościoła (podobnie jak krucyfiks w Baden-Baden Mikołaja z Lejdy, użycie wapienia a nie drewna może również mieć związki z umieszczeniem rzeźby na zewnątrz). Istnieje również inna opinia, iż znajdował sie prawie w tym samym miejscu, tyle ze na tle okna pod określonym kątem – Chrystus nachylał się w stronę modlących. Od strony zewnętrznej widać ślady pierwotnego okna. Mówi się także o figurach Marii i św. Jana, które z naszym krucyfiksem mogły tworzyć całość kompozycji, zaś późniejsza panorama Jerozolimy, która jest tłem dla rzeźby, może sugerować istnienie podobnej kompozycji, w malarstwie niderlandzkim i dolnoreńskim XV i XVI wieku motyw ten był powszechnie znany.
Występująca często w literaturze nazwa Krucyfiks Slackerowski wywodzi się od mincerza królewskiego Henryka Slackera, który był fundatorem dzieła.
[edytuj] Datowanie
Jak zostało wspomniane rok 1496 stanowi terminus ante quem, kiedy to Stwosz przeniósł się do Norymbergi. Można przyjąć czas powstania dzieła na przełom lat 80. i 90. XV w. W literaturze występuje również data 1491r.
[edytuj] Bibliografia
- Szczęsny Dettloff, Kamienny krucyfiks Wita Stwosza w krakowskim kościele Mariackim, [w.] Dawna sztuka, T. II, 1939
- Szczęsny Dettloff, Ze studiów nad sztuką Wita Stwosza. Późnogotyckie krucyfiksy krakowskie, [w.] Biuletyn Historii Sztuki, T. XI, 1949, s. 1-42
- Zdzisław Kępiński, Wit Stwosz, Warszawa 1981
- Piotr Skubiszewski, Wit Stwosz, Warszawa 1985
Dzieła w Polsce:
Ołtarz Książnicki • Ołtarz Mariacki • Krucyfiks Slackerowski • Chrystus w Ogrodzie Oliwnym • Święta Anna Samotrzeć • Nagrobek Kazimierza Jagiellończyka • Tumba Piotra z Bnina • Płyta nagrobna prymasa Zbigniewa Oleśnickiego • Epitafium Kallimacha • Krucyfiks z Iwanowic • Modlitwa w Ogrójcu z Ptaszkowej
Dzieła zagranicą:
Epitafium Pawła Volckamera • Ołtarz w Schwazu • Ołtarz z Münnerstadt • Krucyfiks ze Szpitala Ducha Świętego • Krucyfiks Mikołaja Wickla • Pozdrowienie Anielskie • Zwiastowanie w Langenzenn • Wskrzeszenie Łazarza • Posągi nagrobka cesarza Maksymiliana I • Madonna londyńska • Archanioł Rafał z Tobiaszem • Ołtarz Bamberski
