Krynki (województwo podlaskie)
Z Wikipedii
Współrzędne: 53°16' N 23°47' E
| Krynki | |||
|
|||
| Województwo | podlaskie | ||
| Powiat | sokólski | ||
| Gmina | Krynki | ||
| Położenie | 53° 16' N 23° 47' E |
||
| Liczba mieszkańców • liczba ludności |
2700 |
||
| Strefa numeracyjna (do 2005) |
85 | ||
| Kod pocztowy | 16-120 | ||
| Tablice rejestracyjne | BSK | ||
|
Położenie na mapie Polski
  Krynki
|
|||
Krynki – wieś (do 1950 miasto) w Polsce położona w województwie podlaskim, w powiecie sokólskim, w gminie Krynki.
W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa białostockiego.
Miejscowość jest siedzibą gminy Krynki.
Spis treści |
[edytuj] Historia
W 1429 zbudowano dwór książęcy na trasie z Krakowa do Grodna. W 1434 w kryńskim dworze zorganizowano spotkanie Władysława Jagiełły z wielkim księciem litewskim Zygmuntem Kiejstutowiczem. W 1509 Zygmunt Stary nadał Krynkom herb, a w 1522 ten sam król ufundował Krynkom kościół. Prawa miejskie nadano w 1569 (choć prawdopodobnie było to tylko potwierdzenie praw nadanych w początku wieku). Miasto rozwijało się bardzo dynamicznie. Pod koniec XVI wieku rozróżniano już Stare i Nowe Miasto. Powstawały wsie – przedmieścia. Krynki znajdowały się w ekonomii grodzieńskiej.
Przez Krynki wielokrotnie przechodziły rozmaite wojska. W 1706, podczas wojny północnej w mieście zatrzymał się król Szwecji Karol XII.
W Krynkach już od początku XVI wieku zaczęli osiedlać się Żydzi. Otrzymali oni w 1639 przywilej na założenie synagogi, cmentarza i mykwy, a także na rozwijanie handlu, budowę oberż i produkcję alkoholu. W 1789 w mieście mieszkało już ok. 700 Żydów; miejscowa gmina żydowska była większa niż białostocka i należała do najliczniejszych w tej części kraju. W II poł. XVIII wieku administratorem ekonomii grodzieńskiej został słynny reformator, podskarbi Antoni Tyzenhauz. Dzięki niemu przebudowano miasto nadając mu oryginalny układ przestrzenny z sześciobocznym rynkiem oraz dwunastoma ulicami promieniście zeń wybiegającymi. Układ ten zachował się do dziś i jest to jedyny taki rynek w Polsce. Po rozbiorach Krynki znalazły się w zaborze rosyjskim.
W XIX wieku pojawił się w mieście przemysł. Zakładano manufaktury włókiennicze, głównie przez Żydów i Niemców z Królestwa Polskiego. Największa była manufaktura Lipharta (założona w 1860) zatrudniająca 106 pracowników. Rozwój przemysłu spowodował szybki wzrost liczby mieszkańców do 3336 w 1878. Ponad 80% stanowili Żydzi. Kryzys ekonomiczny lat 80. XIX wieku spowodował upadek włókiennictwa, natomiast przyczynił się do rozwoju garbarstwa. Liczba ludności stale rosła osiągając 10 000 w 1914 roku (90% stanowili Żydzi). Powstały liczne organizacje żydowskie. W Krynkach działało kilkanaście chederów (podstawowych szkół religijnych) i jedna jesziwa (szkoła średnia).
Na przełomie wieków w miasteczku rozwinął się silny ruch robotniczy, miasto stało się ogniskiem zapalnym ruchów strajkowych. W 1905 robotnicy-garbarze na kilka dni opanowali miasto ogłaszając Republikę Krynecką.
Po I wojnie światowej miasto odbudowywało się z trudem. Większość Żydów wyjechała do Ameryki i Palestyny. Liczba ludności zmalała o połowę.
Zagładę kryneckim Żydom przyniosła II wojna światowa. Po dwuletniej okupacji radzieckiej, w czerwcu 1941 do miasta weszli Niemcy i od pierwszego dnia rozstrzeliwali Żydów. Utworzono getto i w listopadzie 1942 przystąpiono do jego likwidacji. Mieszkańcy próbowali się bronić (zabito 12 Niemców). Ostatecznej likwidacji getto uległo w styczniu 1943. Żydzi trafili do obozu w Treblince.
Zniszczone miasto nigdy nie odzyskało dawnej świetności. W 1950 odebrano mu prawa miejskie. Obecnie ludność trudni się głównie rolnictwem. Krynki znane są w regionie z produkcji wody mineralnej. Stąd też pochodzi nazwa miasteczka.
W Krynkach mieszka znany pisarz białoruski Sokrat Janowicz.
[edytuj] Zabytki
- cerkiew pw. Narodzenia Bogarodzicy zbudowana w 1864
- kościół katolicki pw. św. Anny wzniesiony w latach 1907-1913 wg projektu Stefana Szyllera
- dzwonnica bramna z XVIII wieku – najstarsza budowla Krynek
- cmentarz żydowski
W centralnej części Krynek znajduje się oryginalne, jedyne takie w Polsce i jedno z dwóch na świecie (drugie prawdopodobnie w Paryżu) rondo, od którego odchodzi promieniście 12 ulic.
Synagogi
- Wielka Synagoga - obecnie pozostałości ruin.
- Synagoga Kaukaska – zbudowana w 1850 roku, obecnie Gminny Ośrodek Kultury i Sportu.
- Synagoga chasydów ze Słonimia – zbudowana w drugiej połowie XIX wieku, obecnie magazyn, jedna z nielicznych zachowanych, wolno stojących bożnic chasydzkich w Polsce.
- Stara Synagoga
[edytuj] Zobacz też
- 5 Pułk Litewski Przedniej Straży
- Krynki, Krynki Borowe, Krynki-Białokunki, Krynki-Jarki, Krynki-Sobole
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Mapy: Autopilot • Google Maps • Szukacz • Targeo • Zumi
- Zdjęcia satelitarne: Google Maps • Wikimapia • Zumi
