Księga henrykowska
Z Wikipedii
Księga henrykowska (Księga założenia klasztoru Panny Marii w Henrykowie) – stustronnicowa spisana po łacinie kronika opactwa cystersów w Henrykowie na Dolnym Śląsku. Powstała początkowo jako spis dóbr klasztornych (w celu wyjaśnienia praw klasztoru do nich), w związku z niestabilną sytuacją (także prawną) po najeździe mongolskim w 1241 roku. Część pierwsza opisuje lata od fundacji klasztoru w 1227 roku przez Henryka Brodatego do 1259, część druga doprowadza historię opactwa do roku 1310. W zapiskach z roku 1270 zawiera ona zdanie, które jest uwżane za najstarsze zapisane w języku polskim:
| „ | Day, ut ia pobrusa, a ti poziwai | ” |
Co znaczy: Daj, ja będę mełł, a ty odpocznij (Daj, niech ja pokręcę żarna, a ty odpocznij). Zostało ono wypowiedziane przez osiadłego na Dolnym Śląsku czeskiego rycerza Boguchwała do jego miejscowej żony, gdy ta mełła ziarno na ręcznych żarnach. Znajduje się ono w opisie pochodzenia należącej do dóbr klasztornych pobliskiej wsi Brukalice. Jako że mielenie ziarna było wtedy uważane za pracę niegodną mężczyzny, Czech ten został nazwany przez sąsiadów Brukałą (zbrukany), a przezwisko to dało także miano całej osadzie.
| „ | Tak to Czech ów mełł na przemian z żoną i obracał często kamień, podobnie jak ona. Widząc to sąsiedzi, aczkolwiek wtedy nieliczni, nazwali go Bogwał Brukał (Bogwal Brucal); stąd ta całe jego potomstwo zwie się Brukalicy (Brucaliz). | ” |
Zdanie to zostało określone przez kronikarza jako polskie (Śląsk znajdował się wówczas pod panowaniem Polski), zawiera jednak w sobie charakterystyczne cechy zarówno współczesnego języka polskiego, języka czeskiego i języka śląskiego - "day" (polska końcówka "-aj", w czeskim i śląskim "-ej"), "ut" (czeskie "ať", po śląsku "dyć", po polsku "niech"), "pobrusa" (śląska końcówka "-a", w polskim "-ę", w czeskim "-ím").
Księga znajduje się obecnie w Muzeum Archidiecezjalnym we Wrocławiu, natomiast jej kopia znajduje w pocysterskim opactwie w Henrykowie.
