Cystersi
Z Wikipedii
| Cystersi | |
 |
|
| Pełna nazwa | Zakon Cystersów |
| Nazwa łacińska | Ordo Cisterciensis |
| Skrót zakonny | OCist. |
| Kościół | Kościół katolicki |
| Dewiza | Cistercium mater nostra |
| Założyciel | Robert z Molesme |
| Data założenia | 1098 |
| Rok zatwierdzenia | 1100 |
| Liczba zakonników | 1463 (2003) |
| Liczba Polaków | 146 (2006) |
| witryna zakonu | |
Cystersi (łac. Cistercenses, pełna łacińska nazwa Ordo Cisterciensis, skrót OCist.) – zakon katolicki wywodzący się z benedyktynów i posługujący się regułą benedyktyńską, założony w 1098 przez Roberta z Molesme, pierwszego opata z Cîteaux (obecnie Saint-Nicolas-lès-Cîteaux) we Francji. Nazwa zakonu pochodzi od łacińskiej nazwy tego właśnie miejsca (Cistertium). Pierwsze klasztory powstały w La Ferté (1113), Pontigny (1114), Clairvaux (1115) i Morimond (1115).
Cystersi noszą biały habit z czarnym szkaplerzem przepasanym płóciennym pasem, przez co są nazywani białymi mnichami. Zakon wydał około 850 świętych i błogosławionych (najbardziej znanym był św. Bernard z Clairvaux), a także administratorów. Opactwa i klasztory cysterskie były w średniowieczu ważnymi ośrodkami kultywującymi kulturę, naukę, medycynę, wprowadzającymi postęp w rzemiośle i rolnictwie.
Spis treści |
[edytuj] Reguły zakonne
Cystersi powracali do ewangelicznej prostoty i praktyki ubóstwa, wszystko to miało prowadzić do naśladowania Chrystusa. Mnisi musieli wyrzec się wszelkiego bogactwa, duży nacisk był położony na surowość obyczajów. Cysters miał być pokutnikiem, który odsuwa się od świata doczesnego, żyje w samotności i ciszy. Mnisi osiedlali się przeważnie na pustkowiach, w lasach lub w bagnistych dolinach, w miejscach bardzo oddalonych od osad, dlatego też musieli być samowystarczalni. Prowadzili własne gospodarstwa, uprawiali ziemię.
Surowe postanowienia Carta Caritatis zostały dość szybko złagodzone. W 1152r. Eugeniusz III, pierwszy papież wywodzący się z zakonu cystersów, zatwierdził nową Carta Caritatis wraz z Capitula - regulacjami dotyczącymi tzw. obserwancji. Mnisi otrzymali prawo przyjmowania oblatów oraz konwersów. Następne złagodzenie reguły nastąpiło w roku 1190. Oprócz Carta Caritatis dużą rolę w życiu cystersów odgrywały ustalenia zapadające na zebraniach kapituły generalnej. Główną w niej rolę pełnili: archiopat Cîteaux oraz opaci 4 pierwszych filii: La Ferté, Pontigny, Clairvaux i Morimond. Kapituła generalna miała absolutną władzę sądowniczą i ustawodawczą – niepodporządkowanie karano ekskomuniką. Corocznie, w dniu 14 września, w dzień Podwyższenia Krzyża Pańskiego wszyscy opaci cysterskich klasztorów mieli obowiązek stawić się w Citeaux przed kapitułą (praktycznie ten stan utrzymał się do czasów reformacji). Organizowano też zjazdy kapituł lokalnych np. w Wągrowcu w dniu 19 czerwca 1580 r. z udziałem przedstawicieli Clairvaux. Bardzo ważną i praktyczną, okazała się wynikająca z reguły zakonnej, zasada utrzymywania ścisłych więzi miedzy klasztorem macierzystym a klasztorami filialnymi. Opat klasztoru filii musiał raz w roku odwiedzić klasztor macierzysty. Opat klasztoru matki naznaczał, a przynajmniej zatwierdzał opatów w podległych mu filiach. Dla przykładu, zgodnie z tą zasadą klasztor w Jędrzejowie był filią klasztoru w Morimondzie a jednocześnie matką dla klasztoru w Rudach Raciborskich zaś ten był matką dla opactwa w Jemielnicy. W 1585r. cesarz Rudolf II Habsburg zerwał tę zasadę mianując w Rudach opata z Niemiec. Wzajemne kontakty mnichów długo zapewniały kontrolę i przestrzeganie reguł zakonu równocześnie pozwalając na szybką wymianę wiedzy potrzebnej w hodowli bydła, karpi, roślin, w budownictwie oraz w produkcji np. win.
Zakony cysterskie jako kulturotwórcze i w sumie samowystarczalne były bardzo cenione. Cystersi nie musieli się martwić o miejsca na założenie nowych filii, bowiem szlachta, książęta, nawet władcy sami zabiegali o ich tworzenie na swych terenach. Po koniec XIII stulecia cystersi mieli już ok. 2000 opactw w całej Europie. Architektura kościołów i klasztorów cystersów w średniowieczu była bardzo prosta. Później, gdy zakon posiadał olbrzymie bogactwa, stał się mecenasem sztuki. Obecnie wiele pocysterskich budowli, głównie gotyckich i barokowych, należy do wybitnych dzieł sztuki.
[edytuj] Zakładanie filii
Zakładanie filii opactwa cysterskiego było obwarowane szeregiem wymogów, stopniowo łagodzonych chociażby przez to, że w razie wystąpienia niezgodności ostateczną decyzję pozostawiano opatowi klasztoru macierzystego. Początkowo reguły były surowe i wymagały aby zakonnicy wszystko robili sami, ale wobec nadań często przekraczających ponad 1000 ha ziemi było to niemożliwe. Wkrótce cystersi uzyskali prawo pobierania dziesięcin, korzystania z pracy chłopów, konwersów, mogli też czerpać zyski z dzierżawy ziemi i innych swoich przywilejów. Po prośbie o założenie klasztoru komisja złożona z opatów klasztorów położonych w sąsiedztwie udawała się na teren proponowanego nadania i oceniała sytuację. Wymagano aby grangie (dobra ziemskie klasztorów) oddalone były od siebie o dwie mile galijskie (1 mila ~ 5 km) a siedziby klasztorów o co najmniej 10 mil galijskich. Sprawdzano jakość gruntów, inne możliwości czerpania zysków i czy miejsce nie jest obciążone długami. Jeśli sytuacja była zadowalająca, podpisywano odpowiednie dokumenty. Wkrótce na miejscu przyszłego klasztoru rozpoczynano budowę podstawowych dla funkcjonowania zakonu pomieszczeń – dormitorium z pokojem gościnnym, pomieszczeń dla ksiąg zakonnych (Biblia, reguły, księgi mszalne), pomieszczeń dla furtiana i muru odgradzającego teren klasztorny od otoczenia. Księgi zakonne przygotowywano w skryptorium klasztoru macierzystego. Kiedy wszystko było gotowe, 12 mnichów oraz ich opat mogli udać się na miejsce i od samego początku funkcjonować w zgodzie z regułą zakonną.
Do Polski cystersi zostali sprowadzeni w połowie XII wieku. Pierwsze klasztory na ziemiach Polskich powstały w Brzeźnicy (1149-1153, dzisiejsze miasto Jędrzejów) i w Łeknie w pobliżu Wągrowca (1143). W XII w. powstały ponadto opactwa w Lądzie (1153), Lubiążu (1163), Kołbaczu (1174), Sulejowie (1176), Wąchocku (1179), Koprzywnicy (1185) i Oliwie (1186). W XIII w. założono klasztory w Trzebnicy (1202, pierwszy w Polsce klasztor żeński), podkrakowskiej wówczas Mogile (1222), Kamieńcu Ząbkowickim (1222), Henrykowie (1227), Obrze (1231), Bledzewie (1232), Szczyrzycu (1234), Paradyżu (1234), Koronowie (1254), Rudach (1255), Pelplinie (1276), Przemęcie (1278), Bierzwniku (1286) i Krzeszowie (1292), a w XIV w. w Jemielnicy.
Obecnie zakon ten nie jest tak znaczący jak dawniej; upadek nastąpił w okresie zaborów. Na przełomie XVIII i XIX w. nastąpiła kasata zakonu we wszystkich trzech zaborach. Nadal jednak są czynne opactwa w Krakowie Mogile, w Jędrzejowie, Szczyrzycu, Wąchocku oraz parafie w Oliwie, Henrykowie i Sulejowie prowadzone przez cystersów.
W 1664 z cystersów wyodrębnił się zakon trapistów, który został zatwierdzony przez Stolicę Apostolską w 1894r. Obecnie na świecie żyje ok. 3 tys. cystersów i cysterek.
[edytuj] Niektóre opactwa i klasztory w Polsce
- opactwo w Lubiążu
- opactwo w Rudach
- opactwo w Jemielnicy
- opactwo w Henrykowie
- opactwo w Krzeszowie
- archiopactwo w Jędrzejowie
- opactwo w Szczyrzycu
- opactwo w Sulejowie
- opactwo w Wąchocku
- opactwo w Trzebnicy (żeńskie)
[edytuj] Ciekawostki
- W ufundowanym w 1179 r. klasztorze w Wąchocku powstały prawdopodobnie pierwsze w Polsce średniowieczne kuźnie. Ośrodek ten dzięki cystersom szybko stał się ważnym punktem wytopu żelaza - w 1500 znajdowały się w nim 22 kuźnie na łączną liczbę 289 zarejestrowanych na terenie Korony[1].
- Niektóre klasztory małopolskie miały prawo bicia własnej monety.
- W 1990 r. Rada Europy zadecydowała o powstaniu szlaku turystycznego łączącego dawne i obecne ośrodki cysterskie. Jedno z odgałęzień szlaku prowadzi przez Polskę.
Zobacz więcej w osobnym artykule: Szlak cysterski.[edytuj] Galeria zdjęć
 Kościół cystersów w Bélapátfalvie na Węgrzech |
 Kościół cystersów w Sulejowie-Podklasztorzu |
 Opactwo cystersów w Sulejowie–Podklasztorzu |
|
 Archiopactwo cystersów w Jędrzejowie |
 Ląd nad Wartą. Dawne opactwo cystersów |
||
 Pocysterski kościół w Rudach |
 Wnętrze pocysterskiego kościoła w Rudach |
 Zniszczony pocysterski klasztor w Rudach |
 Klasztor cystersów w Lubiążu |
 Park Krajobrazowy Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe (woj. śląskie) |
Przypisy
- ↑ Davies N. Boże Igrzysko, Tom II rozdz. I.V Fabryka. Proces uprzemysłowienia, s. 655, Wydawnictwo Znak, Kraków 2006, ISBN 83-240-0654-0
[edytuj] Literatura
- Cystersi w kulturze średniowiecznej Europy pod redakcją J. Strzelczyka Poznań 1992
- Klasztor w kulturze średniowiecznej Polski pod redakcją A. Pobóg-Lenartowicz i M. Derwicha. Opole 1995
[edytuj] Linki zewnętrzne
- http://www.ocist.org/ – Oficjalna strona Zakonu Ojców Cystersów
- http://www.gsd.gda.pl/parafie/cystersi/ – Parafia O.O. Cystersów w Gdańsku Oliwie
- http://www.szczyrzyc.cystersi.pl/ – Opactwo Cystersów w Szczyrzycu
- http://www.mogila.cystersi.pl/ – Opactwo Cystersów w Krakowie-Mogile
- http://www.cystersi.sulejow.pl/ – Klasztor Cystersów w Sulejowie – Podklasztorzu
- http://www.szlakromanski.pl – Szlak Romański
- http://www.romanes.com/Cistercien_fr.html – strona z architekturą cysterską i średniowieczną
