Kult płodności

Z Wikipedii

Kult płodności – jedna z form kultu religijnego cechująca się oddawaniem czci różnym przejawom jak i źródłom płodności, jak np: urodzaj, deszcz, Słońce, Księżyc, wody, roślinność, gleba, kobieta, itp. Jest on jednym z najbardziej rozpowszechnionych i najstarszych kultów religijnych na świecie.

Spis treści 1 Systematyka 2 Rodowód 3 Charakterystyka 3.1 Hierogamia 3.2 Wegetacja i zmartwychwstanie bóstwa 3.3 Księżyc i płodność 3.4 Matka zboża 4 Przypisy 5 Bibliografia 5.1 Bibliografia obca

[edytuj] Systematyka

Klasyfikacja kultów płodności jak się na pozór wydaje - ze względu na złożoność zjawiska - nie jest wcale taka prosta. Ogólnie rzecz biorąc możemy je dzielić według:

1. źródła - np. kulty roślinności, chtoniczne, zwierząt, Wielkiej Matki, falliczne, atmosferyczne, akwatyczne.
2. celu - np. kulty agrarne, rybołóstwa, polowania, porodów.

[edytuj] Rodowód

Jak dowodzą wykopaliska archeologiczne kult płodności występował lub mógł mieć swe początki w okresie górnego lub końcowego paleolitu. Znalezione na stanowiskach archeologicznych Willendorf, Dolni Vestonice, Kostienki, Buriet figurki tzw. Wenus oraz liczne ryty naskalne - np. Wenus z Laussel - świadczą o rozpowszechnieniu tego kultu na dużym obszarze^[1]. Także niektóre freski na ścianach jaskiń sugerują występowanie kultu zwierzęcej płodności związane zapewne z magią łowiecką.

W okresie mezolitu i neolitu wraz z pojawieniem się uprawy roślin i hodowlą zwierząt na pierwszy plan wysunęły się kulty agrarne. Odkryte na ścianach świątyni w Çatal Hūyük z ok 7000 lat. p.n.e. freski oraz przedstawienia tutejszej bogini w trzech postaciach świadczą o istnieniu zorganizowanego już kultu. Ma ślady kultu płodności natrafiono także w Hačilar i w Tell Halaf. Znalezione w tych miejscach figurki kobiece mogą świadczyć o kulcie Wielkiej Bogini Matki. ^[2]. Kobiece posążki odkryto także w Beludżystanie i w zachodnich Indiach na stanowisku tzw. kultury Kulli. Kult płodności istniał także zapewne prearyjskich kulturach Mohendżo Daro i Harrappy ^[3].

Obok kultu Wielkiej Bogini rozwijał się także na neolitycznym Bliskim Wschodzie kult boga-byka lub boga-barana. Jednym z takich kultów był kult Apisa w starożytnym Egipcie, istniejący już zapewne w okresie predynastycznym. U neolitycznych ludów pasterskich na pierwszy plan wysunęły się kulty płodności zwierzęcej.

[edytuj] Charakterystyka

[edytuj] Hierogamia

Hierogamia czyli boskie małżeństwo jest jedną z najbardziej charakterystycznych kultów płodności. Odzwierciedla ona pierwotną parę boską, tzw. Wielkich Rodzicieli Wielkiej Matki i Wielkiego Ojca, żródło i krzewicieli wszelkich form życia. Uosabają oni w wielu związek typu:

• niebo-ziemia, np, Uranos i Gaja u Greków, wedyjskie Djaus i Aditi , Rangi i Papa u Maorysów, Geb i Nut w Egipcie, sumeryjska para An i Ki, Czukwu i Ala u Ibów, Kalangi i Lumimuut u Toradży;
• słońce-ziemia: Usi-Neno - Usi-Afu na Timorze, Djabu lara i Djabu-fafa na wyspie Kai;
• słońce-księżyc: Mawu i Lisa u Fonów.

Rytualnym odzwierciedleniem mitycznego aktu boskiego małżeństwa jest ceremonia małżeństwa i jego konsumacja , a w sensie zbiorowym rytualna orgia. ^[4]. Jak podaje Frazer rytuał świętych zaślubin odbywał się na wyspie Letar na początku pory deszczowej ^[5].

[edytuj] Wegetacja i zmartwychwstanie bóstwa

Tajemnica cyklu wegetacji oraz związane z nim obumieranie i odradzanie roślin stała się źródłem dla powstania koncepcji odradzających się bóstw takich jak:

• sumeryjski Dumuzi i babiloński Tammuz,
• egipski Ozyrys,
• zachodniosemicki Baal,
• fenicki Adonis,
• frygijski Attis,
• Kora (Persefona) i Dionizos,
• jawajska Dewi Melanting
• Ixbalanque u Indian Kicze,
• Estsanatlehi u Indian Nawahów,

Należą one zdaniem Eliadego do najważniejszych motywów scenariuszy mitycznych i rytualnych.

W starożytnym Egipcie obchodzono w czasie maksimum wylewu Nilu - który był uważany za wcielenie Ozyrysa - święto Chojak. Święto to wiązało się oprócz kultu Ozyrysa także z rozpoczęciem prac rolniczych ^[6]. Sumerowie a póżniej Akadyjczycy na początku wiosny, tj. w miesiącu Nisan urządzali obrzędy związane z cyklami pór roku i odnową roślinności. W świątyni Astarte w Byblos co roku opłakiwano jak pisze Frazer śmierć Adonisa. Kulty te na Bliskim Wschodzie stały się w czasach hellenistycznych i rzymskich źródłem misteriów antycznych.

[edytuj] Księżyc i płodność

Księżyc od zarania dziejów wiązany był z płodnością. Można tu powiedzieć za Eliadem, że ponad 15 tysięcy lat przed odkryciem rolnictwa został zastosowany do celów praktycznych cykl księżycowy ^[7]. W wielu religiach świata bóstwa lunarne jak np: Alahtin u Indian Czumaszów z Kaliforni, Anignat u alaskańskich Eskimosów, indyjska Anumati, egipski Chonsu, Chia u Czibczów, Ixmucane u majańskich Indian Kicze, Njingon u Indian Kicze, sumeryjski Nanna były zarazem bóstwami łączonymi z płodnością (także płodnością kobiet). Na związek księżyca z płodnością świadczyć może choćby nowiu obchodzone przez kobiety u Pigmejów ku czci bogini księżyca Pe, nazywanej ,,matką płodności" czy ^[8], czy wierzenia Papuasów, że księżyc wywołuje menstruację u kobiet ^[9].

[edytuj] Matka zboża

Z kultem płodności wiąże się także wierzenie o ukrytej sile tkwiącej w płodach rolnych, a zwłaszcza w zbożu. Ta ,,ukryta siła" często bywa uosabiana jako tzw. matka zboża lub duch zboża. Kult ten jest znany u wielu ludów świata. Birmańscy Karenowie wierzą że na polach ryżowych mieszka tzw. Kelah ,,duch ryżu" i jeżeli ryż zaczyna wysychać to oznacza, że duch je opuścił. W celu ponownego jego sprowadzenia odmawiają specjalną modlitwę. W Malezji odprawia się obrzędy związane z tzw. ,,duszą ryżu-dziecka i ,,matki ryżu-dziecka. Podobne wierzenia są także znane w folklorze europejskim. W Szkocji jak podaje Frazer ostatnią garść zboża nazywa się ,,staruchą a ostatni snop u Słowian ,,Matką Zboża^[10].

Przypisy

[edytuj] Bibliografia

• Michell Brezillon: Encyklopedia kultur pradziejowych. Warszawa: WAiF, 1981. 
• Mircea Eliade: Traktat o historii religii. Warszawa: Książka i Wiedza, 1966. 
• Mircea Eliade: Historia wierzeń i idei religijnych. T. 1-3. Warszawa: PAX, 1988-1995. 
• James George Frazer: Złota gałąź. Warszawa: PIW, 1969. 
• Edwin Oliver James: Starożytni bogowie. Historia rozwoju i rozprzestrzeniania się religii starożytnych na Bliskim Wschodzie i w basenie śródziemnomorskim. Warszawa: PWN, 1970. 
• Marjorie Leach: Uniwersalny leksykon bóstw. Poznań: Oficyna Wydawnicza ATENA, 1998. ISBN 83-85414-30-4. 

[edytuj] Bibliografia obca

• J. Bidez, Franz Cumont, Les mages hellénisés, Bruksela 1938.
• R. Briffault, The Mothers. A study of origins sentiments and institutions, Londyn 1927.
• Albert Dieterich, Mutter Erde, B.G. Truebner, Lipsk, 1925.
• James George Frazer, The Worship of Nature,Macmillan & Co., Londyn 1927.
• James George Frazer, The Belief in Immortality, t. 1, Londyn 1913.
• William Warde Fowler, The Religious Experience of the Roman People", Macmillan & Co., Londyn 1911.
• Michel Granet, Fêtes et chansons anciennes de la Chine, Paryż 1920.
• Andrew Lang, Myth, Rytual and Religion, Londyn 1887.
• Wilhelm Mannhardt, Wald- und Feldklulte, Gebrüder Bornträger, Berlin 1875.
• Herbert Gordon May, The Fertility Cult in Hosea, ,,American Journal of Semitic Language and Literatures, University of Chicago Press, Chicago 1932, t. XLVIII.
• Martin Persson Nillson, History of Greek Religion, Clarendon Press, Oxford 1925.
• Raffaele Pettazzoni, Dio, t. 1: L'Essere Celeste nelle credenze dei popoli primitivi, Societá Athaeneum, Roma 1922.
• John Eric Thompson, Mexico before Cortez: An Account of the Daily Life, Religion and Ritual of the Aztecs, Charles Scribner's Sons, Londyn i Nowy Jork, 1935.
• H. Trilles, Les Pygmées et la forêet equatoriale, Paris 1932.
• Alice Werner, African Mythology, Boston 1925.