Merian Cooper
Z Wikipedii
Merian Caldwell Cooper (ur. 24 października 1893, zm. 21 kwietnia 1973) – amerykański filmowiec, reżyser i scenarzysta, a także pilot wojskowy i uczestnik walk w wojnie polsko-bolszewickiej 1919-1920, organizator Eskadry Kościuszkowskiej, ojciec Macieja Słomczyńskiego.
Spis treści |
[edytuj] Młodość i początek służby
Urodził się 24 października 1893 w Jacksonville, w stanie Floryda, Stany Zjednoczone. Próbował studiować w Akademii Marynarki Wojennej, lecz porzucił naukę i podjął pracę jako dziennikarz. Poszukując przygód, po wybuchu I wojny światowej, w 1916 wstąpił do amerykańskiej Gwardii Narodowej i uczestniczył w poszukiwaniach Pancho Villi na pograniczu z Meksykiem. Chcąc zostać lotnikiem, ukończył w 1917 szkołę pilotażu w Nowym Jorku, po czym wstąpił do Amerykańskiego Korpusu Ekspedycyjnego wysłanego na wojnę do Europy. Jesienią 1918 pilotując samolot rozpoznawczy został zestrzelony nad Niemcami, doznał poparzeń i dostał się do niewoli.
[edytuj] Wojna polsko-radziecka
Po zawieszeniu broni 11 listopada 1918, powrócił do Francji, po czym przyjechał do Polski w lutym 1919 w ramach misji ARA (American Relief Administration), która pod kierunkiem Herberta Hoovera niosła pomoc humanitarną zniszczonej Europie. Cooper przydzielony został do misji żywnościowej we Lwowie i włączył się aktywnie do akcji humanitarnej. Cooper miał pewne związki z Polską, gdyż jego prapradziad pułkownik John Cooper walczył w bitwie pod Savannah u boku Kazimierza Pułaskiego i uważał go za przyjaciela. Pamięć o tym przekazywana z pokolenia na pokolenie spowodowała, że Merian Cooper postanowił spłacić Polsce dług wdzięczności. Pisał, że w rodzinie traktowano to jako nakaz. Podczas pobytu w Polsce poznał generała Tadeusza Rozwadowskiego, któremu zaoferował gotowość służenia Polsce także na linii frontu. Był lotnikiem; oficerów tej broni bardzo brakowało, więc w porozumieniu z gen. Rozwadowskim i Naczelnikiem Państwa Józefem Piłsudskim pojechał na początku lipca 1919 do Paryża. Spotkał tam majora Cedrica Fauntleroya, którego namówił do swojej idei i wspólnie zebrali dalszych lotników amerykańskich gotowych do służby w Polsce. Ponieważ władze wojskowe zwlekały z podjęciem decyzji o utworzeniu nowej jednostki, decyzję taką podjął samodzielnie szef Polskiej Misjii Wojskowej w Paryżu gen. Tadeusz Rozwadowski. W połowie września 1919 eskadra, składająca się początkowo z ośmiu amerykańskich lotników, przybyła do Polski. Zostali przydzieleni do 7. Eskadry Lotniczej, stacjonującej na lotnisku na Lewandówce pod Lwowem. Od grudnia 1919 Eskadra przyjęła nazwę 7. Eskadry Myśliwskiej im. Tadeusza Kościuszki. Cooper został zastępcą dowódcy eskadry, mjra Fauntleroya oraz dowodził jedną z jej dwóch grup, grupą Pułaski.
W kwietniu 1920 eskadra wkroczyła do walki na froncie polsko-bolszewickim, przebazowując do Połonnego, a następnie do Berdyczowa i Białej Cerkwii. Uczestniczyła ona w natarciu polskim na Kijów (wyprawie kijowskiej). Cooper wraz z innymi pilotami latał aktywnie na rozpoznanie i zwalczanie oddziałów naziemnych z karabinów maszynowych. W połowie maja, klucz trzech samolotów pod dowództwem Coopera został przejściowo wydzielony do osłony jednostek bombowych operujących z Kijowa przeciw żegludze na Dnieprze. Podczas wycofywania się sił polskich na skutek ofensywy radzieckiej eskadra w dalszym ciągu była intensywnie wykorzystywana; podczas startu w Berdyczowie samoloty Coopera i Crawforda zostały uszkodzone przez kawalerię Budionnego, lecz zdołali oni uciec pieszo spod bezpośredniego zagrożenia. Pod koniec czerwca, Cooper został dowódcą eskadry, skierowanej ponownie do Lwowa.
13 lipca 1920 Merian Cooper został zestrzelony przez oddziały naziemne i wylądował przymusowo za linią wroga (niektóre publikacje podają inne daty tego zdarzenia). Został uznany w Polsce za zaginionego, w rzeczywistości jednak trafił do niewoli, gdzie po nieudanej próbie ucieczki został skierowany do oddziału oczyszczającego tory kolejowe pod Moskwą. Przy pomocy dwóch innych polskich jeńców, por. Sokołowskiego i kpt. Zalewskiego, udało mu się uciec i po przejściu 700 kilometrów dotrzeć w kwietniu 1921 na Łotwę, następnie do Polski.
[edytuj] Kariera filmowa
Po zakończeniu wojny Cooper powrócił do USA, gdzie ponownie pracował jako dziennikarz, jednocześnie z zamiłowania podróżował po mało uczęszczanych miejscach świata. Stał się dokumentalistą i producentem filmowym w Hollywood. Nakręcił dokumentalne filmy z podróży do Turcji i Azji Wschodniej wspólnie z Marguerite Harrison np. Grass, następnie Chang - the drama of the wilderness (nakręcony w Syjamie) oraz fabularny Four Feathers o walkach z Zulusami (nakręcony w Afryce Środkowej). Zainspirowany życiem goryli, napisał scenariusz i stał się współreżyserem filmu King Kong wytwórni RKO z 1933, który odniósł ogromny sukces. Łączne wpływy z jego wyświetlania wyniosły 1,8 mln dolarów (przy cenie biletu 15 centów). Cooper sam zagrał w filmie, pilotując samolot atakujący wielką małpę.
Jako producent przyczynił się do powstania wielu klasycznych filmów, w tym np. Małe kobietki. Stworzył duet Fred Astaire i Ginger Rogers. W spółce z Johnem Fordem wyprodukował kilka dzieł tego reżysera m.in. Nosiła żółtą wstążkę, Fort Apache, Spokojny człowiek, Poszukiwacze. Wyprodukował w sumie 62 filmy, dwa wyreżyserował, do ośmiu napisał scenariusze.
W 1934 pismo "Fortune" uznaje go za jedną z najważniejszych osób w Hollywood. W 1952 otrzymał Oscara za twórczy wkład do sztuki filmowej. Zasługi dla filmu zapewniły mu honorowe miejsce w słynnej Alei Gwiazd w Hollywood (jego imię umieszczono tam z błędem: Meriam C. Cooper).
Zarobione w przemyśle filmowym pieniądze inwestował w przemysł lotniczy - m.in. w latach 1930-1932 był dyrektorem linii lotniczych PanAm.
Podczas II wojny światowej był szefem sztabu generała Claire'a Chennaulta – dowódcy Amerykańskich Sił Powietrznych w Chinach, a następnie zastępcą szefa sztabu lotnictwa amerykańskiego na Pacyfiku, pod dowództwem generała McArtura. W 1950 został awansowany do stopnia generała brygady.
Zmarł na chorobę nowotworową 21 kwietnia 1973 w San Diego, w Kalifornii.
Kawaler orderu Virtuti Militari(z rąk samego Piłsudskiego po powrocie z niewoli), Krzyża Walecznych oraz amerykańskiego Distinguished Service Cross, którego nie przyjął ze względów honorowych.
[edytuj] Literatura:
- Mariusz Patelski, Ochotnicy amerykańscy w wojnie polsko-bolszewickiej. Z działalności dyplomatycznej gen. Tadeusza Jordan Rozwadowskiego, "Zeszyty Historyczne", Paryż 2000, z. 132.
- Richard Ulrych, “General Tadeusz Rozwadowski and the Attempt to Establish a Volunteer American Legion within the Polish Army, 1919—1920,” The Polish Review, vol. XXXVII, no.1., 1992, p.102-104
