Mrówkowate
Z Wikipedii
| Mrówkowate | |
 Przedstawicielka kasty robotnic mrówek rudnic |
|
| Systematyka | |
| Domena | eukarioty |
| Królestwo | zwierzęta |
| Typ | stawonogi |
| Gromada | owady |
| Rząd | błonkoskrzydłe |
| Nadrodzina | osy |
| Rodzina | mrówkowate |
| Nazwa systematyczna | |
| Formicidae | |
| Latreille, 1802 | |
 Systematyka w Wikispecies |
|
 Galeria zdjęć w Wikimedia Commons |
|
Mrówkowate (Formicidae) - rodzina owadów należąca do rzędu błonkówek, podrzędu trzonkówek. Bardzo rozpowszechnione, występują praktycznie pod każdą szerokością geograficzną. Mrówki tworzą społeczności kastowe żyjące w gniazdach. Liczbę gatunków mrówek szacuje się na ok. 12 tysięcy[1]. W Polsce występują 103 gatunki.[1]
Spis treści |
[edytuj] Opis ogólny
U mrówkowatych, podobnie jak u pszczołowatych, prócz samców i samic występuje również kasta robotnic, czyli samic o niedorozwiniętych narządach rozrodczych. U niektórych gatunków bywa nawet po kilka postaci robotnic. Robotnice opatrzone bardzo silnymi żuwaczkami i wielkimi głowami noszą nazwę żołnierzy. Niekiedy pomiędzy samicami rozwiniętymi płciowo a robotnicami właściwymi występują formy pośrednie. Samce i samice są prawie u wszystkich gatunków skrzydlate, robotnice zawsze bezskrzydłe.
| Robotnica mrówki Pachycondyla verenae |
|---|
 |
Oznaczenia:
|
[edytuj] Głowa
Głowa mrówek jest zawsze silnie rozwinięta, a wśród narządów gębowych specjalnie dobrze wykształcone są żuwaczki, będące głównym narządem aparatu gębowego. Oczy i przyoczka mogą być rozmaicie rozwinięte u poszczególnych gatunków, u robotnic ulegają niekiedy znacznemu uwstecznieniu. Czułki zawsze dobrze rozwinięte, najczęściej zgięte, biczykowate.
[edytuj] Odnóża
Odnóża zgrubione, na przednich występują często specjalne haczyki do czyszczenia czułków i otworu gębowego.
[edytuj] Tułów i odwłok
Tułów o pierścieniach ściśle z sobą zespolonych, a u robotnic nawet częściowo pozlewanych. Odwłok ruchomo zestawiony z tułowiem, dzięki przekształceniu jednego lub dwóch pierścieni w cienki stylik. mrówka rudnica (na zdjęciu w infoboksie)ma stylik z tzw. łuską. Żądła zwykle brak, gruczoł jadowy dobrze wykształcony; jad zawiera zawsze mniejsze lub większe ilości kwasu mrówkowego. Pancerz chitynowy zwykle mocny, często o charakterystycznym dla poszczególnych gatunków urzeźbieniu, zwłaszcza na głowie i tułowiu. Ubarwienie przeważnie ciemne, czarne, brunatne lub żółte, rzadziej pstre.
[edytuj] Organizacja społeczna
Mrówki tworzą złożone społeczności o wyraźnej strukturze hierarchicznej i ściśle przydzielonych obowiązkach. Robotnice mają do spełnienia funkcje usługowe. Budują gniazdo, bronią go, zbierają pożywienie, opiekują się potomstwem. Rolą samców jest zaplemnienie królowej; po tym giną. Zadaniem królowej jest składanie jaj, z których po przeobrażeniu powstają nowe mrówki, a także regulacja działania społeczności za pomocą feromonów. Mrówki żyją w zorganizowanej społeczności, w której każda z nich odgrywa przypisaną sobie rolę, przyczyniając się do właściwego funkcjonowania całego mrowiska. Setki tysięcy mrówek żyją w społeczności pod kopcem z nagromadzonych igieł sosnowych i resztek roślin. Cały czas pracując, mieszają one glebę, spulchniają ją i wzbogacają.
[edytuj] Gniazda
Ogromna większość gatunków zamieszkuje specjalne, zbudowane przez siebie gniazda, zwane powszechnie mrowiskami. Mogą one być bardzo zróżnicowane, przy czym niekiedy ten sam gatunek może budować rozmaite typy mrowisk, zależnie od warunków środowiska, choć na ogół sposób budowania mrowisk jest charakterystyczny dla poszczególnych gatunków. Do częstszych typów mrowisk należą gniazda podziemne, złożone z licznych komór i korytarzy, nad którymi pewne gatunki wznoszą jeszcze kopce naziemne (kopiec ochronny) z igliwia, patyczków i piasku, jak pospolita w polskich lasach mrówka rudnica. Bardzo wiele gatunków zakłada mrowiska w drewnie drzew żywych lub butwiejącym, przy czym ściany komór i korytarzy sporządzone są z przypominającej tekturę, przeżutej masy drzewnej; takie gniazda w starych pniach przy ziemi zakłada na przykład pospolita w Polsce mrówka hurtnica. Bardzo ciekawe są gniazda afrykańskich i indyjskich mrówek-tkaczy (m.in. z rodzaju Oecoghylla): są one budowane w koronach drzew z liści połączonych przędzą wydzielaną przez larwy tych mrówek; przy budowie takiego gniazda robotnice trzymają larwy w żuwaczkach i posługują się nimi jak czółenkami tkackimi. Niektóre gatunki nie budują własnych mrowisk, lecz mieszkają w mrowiskach innych gatunków jako pasożyty. Są też mrówki nie mające w ogóle stałych mrowisk, zakładające tylko gniazda czasowe, a większą część życia koczujące, jak na przykład niezwykle drapieżne afrykańskie mrówki koczujące z rodzaju Eciton. W mrowiskach żyją prócz mrówek jeszcze inne zwierzęta (myrmekofile), których tryb życia jest ściśle związanych z mrówkami. Mrowiska mogą istnieć przez wiele lat.
[edytuj] Powstawanie nowych gniazd
Świeżo zaplemnione królowe starają się zapewnić sobie korzystne warunki do wydania potomstwa. Zakładanie nowego społeczeństwa przez królową odbywa się na 2 sposoby: zależnie i niezależnie. Pierwszy typ, jeśli związany jest z czasowym pasożytnictwem, polega na tym, że wnika ona do społeczeństwa obcego gatunku (posiadając specjalne przystosowania do tłumienia agresji atakujących ją z początku mrówek) i zabija jego królową. Miejscowe robotnice odtąd opiekują się potomstwem obcej mrówki. W miarę jak wymierają, ich miejsce zajmuje gatunek pasożyta. W końcu gniazdo powraca do jednogatunkowości (choć z innym gatunkiem). Mrówki zakładające gniazda niezależnie, samodzielnie kopią w ziemi jamki (zalążki przyszłego gniazda) i opiekują się potomstwem do czasu wylęgnięcia pierwszych dorosłych robotnic.
Schemat tworzenia nowego gniazda ze względu na liczbę królowych rozpoczynających rozwój kolonii w mrowisku:
-
- Samodzielne zakładanie nowego gniazda
- haplometroza - jedna królowa zakłada kolonię
- pleometroza - dwie lub więcej królowych zakłada kolonię
- Tworzenie nowego gniazda przez podział istniejącego
[edytuj] Mieszkańcy gniazd
Większość mieszkańców mrowiska stanowią robotnice, których liczba może dochodzić do kilkuset tysięcy. Prócz tego znajduje się w nim zazwyczaj kilka samic zapłodnionych (rzadziej jedna), znoszących jaja. Po przeistoczeniu się z poczwarek, młode samce i samice odbywają lot godowy, w czasie którego osobniki uskrzydlone obu płci unoszą w powietrze i tam odbywają kopulację.
[edytuj] Kopulacja i rozwój larw
Po kopulacji samce giną, a zapłodnione samice tracą skrzydła i albo zostają zabrane przez robotnice swego gatunku do jakiegoś istniejącego już mrowiska, albo zakładają nowe. W tym przypadku samica znosi kilkanaście jaj i sama hoduje z nich pierwsze robotnice, które następnie obejmują przypisane im czynności polegające przede wszystkim na budowie i utrzymywaniu w porządku gniazda, zdobywaniu pokarmu i opiece nad samicą, znoszącą jaja i młodym pokoleniem. Larwy mrówek mają postać beznogich czerwi pokrytych drobnymi włoskami. Mają one gruczoły przędne i przed przepoczwarzeniem otaczają się oprzędem. Takie spoczywające w oprzędach (kokonach) poczwarki mrówek znane są pod nazwą mrówczych jaj. Robotnice nie tylko dostarczają pokarm czerwiom, ale również oczyszczają je i przenoszą z komory do komory lub wynoszą na powietrze, zależnie od zmian temperatury i wilgotności. W podobny sposób opiekują się jajami i poczwarkami.
[edytuj] Pożywienie
Pożywienie mrówek to pokarm zarówno roślinny jak i zwierzęcy, na ogół z przewagą tego ostatniego. Istnieją mrówki roślinożerne i wszystkożerne. Z punktu widzenia człowieka duża liczba gatunków mrówek to owady pożyteczne, ponieważ niszczą, zwłaszcza w lasach, larwy wielu gatunków szkodników. Mrówki południowoamerykańskie z rodzaju ‘’Atta’’ i niektórych pokrewnych rodzajów żywią się grzybami rozwijającymi się w ich mrowiskach, na ciastowatej masie, przyrządzonej przez robotnice z przeżutych liści. Dla zdobycia potrzebnego na to materiału mrówki te odbywają stałe wyprawy na drzewa i krzewy, gdzie wycinają z liści żuwaczkami krążki dochodzące do 2 cm średnicy, które następnie przenoszą do gniazda. Mrówki żywią się także dżdżownicami. Wykorzystują również słodką wydzieline mszyc.
[edytuj] Polskie gatunki mrówek
- Czterokropek - Dolichoderus quadripunctatus
- Gładyszek mrowiskowy - Formicoxenus nitidulus
- Gmachówka cieśla (Gmachówka koniczek) - Camponotus herculeanus
- Gmachówka drzewotoczna - Camponotus ligniperda
- Hurtnica podobna - Lasius alienus
- Hurtnica pospolita (Hurtnica czarna) - Lasius niger
- Hurtnica wstydliwa (trwożliwa?) - Lasius brunneus
- Kartonówka zwyczajna - Lasius fuliginosus
- Koczowniczka czarna - Tapinoma erraticum
- Mrówka amazonka - Polyergus rufescens
- Mrówka ćmawa - Formica polyctena
- Mrówka faraona - Monomorium pharaonis
- Mrówka łąkowa (mrówka czarniawka) - Formica pratensis - pod ochroną!
- Mrówka pniakowa - Formica truncorum - pod ochroną!
- Mrówka pniowa - Camponotus fallax
- Mrówka podziemnica - Lasius umbratus
- Mrówka północna - Formica aquilonia - pod ochroną!
- Mrówka rudnica - Formica rufa
- Mrówka smętnica - Formica lugubris - pod ochroną!
- Mrówka złodziejka - Solenopsis fugax
- Murawka darniowiec - Tetramorium caespitum
- Nieróbka czarniawa - Anergates atratulus
- Ozdobnica mniejsza - Formica pressilabris
- Ozdobnica większa - Formica exsecta
- Pierwomrówka łagodna - Formica fusca
- Pierwomrówka krasnolica - Formica rufibarbis
- Pierwomrówka podziemna - Formica cunicularia
- Pierwomrówka żwirowa - Formica cinerea
- Podziemnica zwyczajna - Lasius flavus
- Sierpnica płowa - Strongylognathus testaceus
- Wścieklica marszczysta - Myrmica rugulosa
- Wścieklica uszatka - Myrmica scabrinodis
- Wścieklica zwyczajna - Myrmica rubra
- Wścieklica dorodna - Manica rubida
- Wysmuklica mchowa - Leptothorax muscorum
- Wysmuklica zwyczajna - Leptothorax acervorum
- Zbójnica krwista - Formica sanguinea
Jak widzimy gatunków tych mrówek jest bardzo wiele
[edytuj] Inne mrówki posiadające polskie nazwy
(niewystępujące lub reliktowe rzadko występujące w Polsce)
- Gmachówka smolista - Camponotus piceus (Leach, 1825)
- Mrówka uralska - Formica uralensis (Ruzsky, 1895)
- Mrówka żniwiarka - Messor barbarus
- Namrówka Ravoux'a - Epimyrma ravouxi (André, 1896)
- Ozdobnica Forsslunda - Formica forsslundi (Lohmander, 1949)
- Wysmuklica białoskrzydła - Leptothorax albipennis (Curtis, 1854)
- Wysmuklica przerwana - Leptothorax interruptus (Schenck, 1852)
- Wysmuklica podobna - Leptothorax affinis (Mayr, 1855)
- Wysmuklica żałobna - Leptothorax sordidulus (Müller, 1923)
- Wysmuklica żółtonoga - Leptothorax nadigi (Kutter, 1925)
- Wysmuklica tarczowa - Leptothorax clypeatus (Mayr, 1853)
- Żniwiarka śródziemnomorska (Żniwiarka wschodnia) - Messor structor (Latreille, 1798)
[edytuj] Systematyka
W obrębie rodziny mrówkowatych wyróżnia się podrodziny:
- podrodzina: Aenictinae
- podrodzina: Aenictogitoninae
- podrodzina: Agroecomyrmecinae
- podrodzina: Amblyoponinae
- podrodzina: Aneuretinae
- podrodzina: Armaniinae †
- podrodzina: Brownimeciinae †
- podrodzina: Cerapachyinae
- podrodzina: Dolichoderinae
- podrodzina: Dorylinae
- podrodzina: Ecitoninae
- podrodzina: Ectatomminae
- podrodzina: Formicinae
- podrodzina: Formiciinae †
- podrodzina: Heteroponerinae
- podrodzina: Leptanillinae
- podrodzina: Leptanilloidinae
- podrodzina: Myrmeciinae
- podrodzina: Myrmicinae
- podrodzina: Paleosminthurinae †
- podrodzina: Paraponerinae
- podrodzina: Ponerinae
- podrodzina: Proceratiinae
- podrodzina: Pseudomyrmecinae
- podrodzina: Sphecomyrminae †
[edytuj] Linki zewnętrzne
- http://tolweb.org/Formicidae/ - systematyka, opisy i zdjęcia
- http://ant.edb.miyakyo-u.ac.jp/E/Taxo/F-----.html - systematyka, opisy i zdjęcia
- http://www.ameisenhaltung.de/schwarmflug/ - terminy rójek
- http://www.ameisenwiki.de/index.php/Systematik - mrówcza wikipedia w języku niemieckim
- http://www.v-lo.krakow.pl/~locutus - strona o myrmekologii oraz ilustrowany katalog z ciekawymi informacjami o mrówkach
- http://formicopedia.pl/ - baza wiedzy na temat mrówek oraz hodowli w warunkach domowych
