Orfeusz

Z Wikipedii

Orfeusz (gr. Ὀρφεύς Orpheus) w mitologii greckiej to syn boga Apollina i muzy Kaliope. Pochodził z Tracji. Wymienia się go niekiedy jako władcę jednego z ludów tej górzystej krainy. Uważany za największego śpiewaka, muzyka i poetę greckiego. Wtórował on swej pieśni grą na lirze lub kitarze, którą ulepszył, powiększając liczbę jej strun z siedmiu do dziewięciu.

Mity wspominają o cudownym oddziaływaniu śpiewu Orfeusza. Jego muzyka oddziaływała nie tylko na ludzi: mogła ona uśmierzać huczące fale morza i sprawiała, że ku śpiewakowi pochylały się drzewa, a dzikie bestie szły za nim łagodne jak baranki.

Orfeusz jest również uważany za twórcę orfizmu, mistycznego nurtu religijnego, którego głównym elementem była wiara w wędrówkę dusz, czyli metempsychozę.^[1]

Spis treści 1 Mity 1.1 Wyprawa Argonautów 1.2 Śmierć Eurydyki 1.3 Śmierć 1.4 Cały mit 2 Interpretacje 3 Zobacz też 4 Przypisy 5 Bibliografia

[edytuj] Mity

[edytuj] Wyprawa Argonautów

Orfeusz brał udział w wyprawie statku Argo po złote runo. Na drodze znajdowała się wyspa syren, pół kobiety-pół ryby, które swym pięknym śpiewem przyciągały ku sobie płynących żeglarzy, a następnie porywały ich i zjadały. Kiedy Argonauci przepływali obok nieszczęsnej wyspy, zgodnie z radą Chirona Orfeusz zaczął grać na lirze, co odwróciło uwagę żeglarzy od syren i uratowało załogę od katastrofy.

[edytuj] Śmierć Eurydyki

Najsłynniejszy mit o Orfeuszu i Eurydyce mówi o miłości — wielkim uczuciu silniejszym niż śmierć — oraz o nieśmiertelności sztuki.

Pewnego razu pasterz Aristajos spotkał nimfę Eurydykę, żonę Orfeusza, i zachwycony jej urodą, zaczął ją gonić. W czasie ucieczki Euredyka została ukąszona przez węża i umarła. Zrozpaczony Orfeusz zdecydował się zejść do Hadesu, by zmusić władców podziemnego świata do oddania mu Euredyki. Jego muzyka wzruszyła królujących w podziemiu Hadesa i Persefonę tak bardzo, że zgodzili się na powrót Euredyki pod jednym warunkiem: będzie ona prowadzona przez Hermesa tuż za Orfeuszem, któremu nie będzie wolno obejrzeć się za siebie, dopóki nie wyjdą z królestwa zmarłych. Orfeusz nie mógł oprzeć się zakazowi i tuż przed bramami Hadesu spojrzał się na żonę. Obietnica została złamana — Orfeusz na zawsze utracił swoją ukochaną.

[edytuj] Śmierć

Według Owidiusza, zrozpaczony po śmierci Eurydyki Orfeusz wyrzekł się kobiet i uprawiał miłość wyłącznie z chłopcami. Znany był jako ten, który nauczył Traków pederastii. Stąd tytuł ryciny Albrechta Dürera z 1494 r. Orfeus der erst puseran (Orfeusz, pierwszy sodomita), częściej tłumaczony na polski jako Śmierć Orfeusza.

Wymienia się różne przyczyny śmierci Orfeusza. Jedne wersje mitu mówią o zemście Dionizosa (Orfeusz nie uznawał misteriów dionizyjskich, natomiast wielką czcią otaczał Apollina), inne za przyczynę podają brak chęci Orfeusza do zbliżenia się do żadnej innej kobiety. Za karę Orfeusz został rozszarpany na strzępy przez Menady, które jego szczątki wrzuciły do rzeki. Jego lira i głowa, której usta wciąż jeszcze śpiewały, popłynęły z nurtem aż na wyspę Lesbos. Muzy zaniosły lirę Orfeusza do nieba i umieściły pośród gwiazd.

[edytuj] Cały mit

Orfeusz był znanym poetą, bo jego matka Kaliope była jedną z Dziewięciu Muz, która dawała poetom natchnienie. Potrafił grać na lirze, a jego muzyka nie tylko obłaskawiała najdziksze zwierzęta, ale również poruszała skały i drzewa, które słysząc ją, szły za nim.

Pewnego dnia Orfeusz został zaproszony na ucztę do Zeusa i tam poznał Eurydykę. Jakiś czas później pobrali się.

Eurydyka uwielbiała samotne spacery po łąkach i lasach. Podczas jednego ze spacerów Eurydyka nadepnęła na uśpionego węża, który zbudził się i ugryzł ją. Umarła natychmiast, otruta jadem.

Gdy Orfeusz dowiedział się o tym, śmiało wszedł do Tartaru, aby Eurydykę stamtąd zabrać. Oczarował swą muzyką Charona, który przewiózł go za darmo na drugi brzeg Styksu, oczarował Cebera, który tylko skomlał przyjaźnie i łasił się, liżąc jego stopy, oczarował Furie, które zasłuchane odłożyły swe bicze, dzięki czemu w Rejonie Kary przerwano męki, oczarował królową Persefonę do tego stopnia, że szepnęła mu tajne hasło umożliwiające dostęp do Jeziora Pamięci. Po jakimś czasie udało mu się oczarować nawet samego Hadesa, który zwolnił Eurydykę i pozwolił jej pójść za Orfeuszem z powrotem na ziemię. Hades postawił przy tym jeden warunek: Orfeuszowi nie wolno oglądać się za siebie, póki Eurydyka nie znajdzie się na powierzchni ziemi w świetle słońca. Orfeusz ruszył więc naprzód podskakując ze szczęścia. Eurydyka szła za nim, lecz Orfeusz bał się, że Hades go oszukał i zapomniawszy o warunku i obejrzał się za siebie i na zawsze stracił Eurydykę, ponieważ zamieniła się w kamień.

Gdy Orfeusz pełen rozpaczy po stracie ukochanej dowiedział się o tym, że Zeus mianował swego syna Dionizosa bogiem olimpijskim, nie chciał mu oddawać czci twierdząc, że Dionizos nieodpowiednio się zachowuje i daje zły przykład ludziom śmiertelnym. Rozzłościł Dionizosa, który kazał menadom (były nimi zawsze pijane, młode kobiety), aby porwały Orfeusza. Menady porwały go, a że nie miał przy sobie swej liry – nie miał ich czym oczarować, więc bez żadnych ceremonii obcięły mu głowę i wrzuciły do rzeki. A zaraz po tym rozszarpały jego ciało. Do głębi przejęte śmiercią Orfeusza – syna jednej ze swoich sióstr – Kaliope, Muzy pozbierały kawałki jego ciała i pogrzebały je u stóp Olimpu – dlatego po dziś jeszcze słowiki nucą tam piękniej niż gdzie indziej. Zaś głowa Orfeusza popłynęła śpiewając aż do morza, a po jakimś czasie rybacy wyłowili ją i pochowali na wyspie Lemnos. Zeus zezwolił, by Apollo umieścił lirę Orfeusza na niebie, gdzie znajduje się dotychczas tworząc konstelację Liry.

[edytuj] Interpretacje

Mit o Orfeuszu jest opowieścią o egzystencji na granicy jawy i snu. Tym tropem idzie Marek Nocny w książce "Kontroler snów".

[edytuj] Zobacz też

• Orfizm

Przypisy

[edytuj] Bibliografia

• Pietrzykowski M., Mitologia starożytnej Grecji, 1983, s. 178-183, ISBN 83-221-0111-2.