Paragraf 175

Z Wikipedii

Ten artykuł dotyczy niemieckiego przepisu prawnego. Zobacz też: film dokumentalny "Paragraf 175".

Broszura Kurta Hillera opublikowana w 1922 r. w związku z kampanią o zniesienie paragrafu 175

Paragraf 175 – przepis niemieckiego kodeksu karnego z 1871 roku, który określał homoseksualizm jako przeciwny naturze nierząd. Stał się on podstawą do prześladowań i eksterminacji homoseksualistów przez nazistów za czasów III Rzeszy. Paragraf 175 obowiązywał w NRD do 1967 r., a w RFN do 1969 r.

[edytuj] Cesarstwo Niemieckie i Republika Weimarska

W 1871 r. jednocześnie z proklamowaniem nowo powstałego Cesarstwa Niemieckiego na jego terytorium zaczął obowiązywać kodeks karny penalizujący paragrafem 175 stosunki seksualne między mężczyznami wymieniając je obok zoofilii:

Czyn zakazany zagrożony był karą do 2 lat więzienia. Kodeks nie zajmował się stosunkami pomiędzy kobietami. Takie przepisy nie wyróżniały Niemiec na tle innych krajów, a wręcz przeciwnie. W ówczesnej Wielkiej Brytanii i USA istniały daleko bardziej restrykcyjne przepisy, przewidujące wyższe kary: oba te kraje obłożyły kontakty homoseksualne karą śmierci. W Europie kontynentalnej, w tym również na terenie Niemiec przed 1871 r. pozostawał w mocy Kodeks Napoleona depenalizujący wiele tzw. czynności bez ofiar, w tym również kontakty homoseksualne.

Praktyka stosowania tego prawa w II Rzeszy była jednak dość liberalna. O ile przestrzegano go dość ściśle na prowincji, to jednak w dużych miastach panowała spora swoboda obyczajowa. W dekadenckim Berlinie czy Hamburgu funkcjonowały kluby, bary, sale taneczne "ligi przyjaźni" tej samej płci, krążyły czasopisma homoerotyczne. W Berlinie lat 20. co trzeci nocny lokal był nastawiony na klientów o różnych preferencjach seksualnych. Lesbijki funkcjonowały niemal jawnie: wychodziły co najmniej cztery pisma lesbijskie, a w 1928 r. ukazała się książka Lesbijki Berlina.^[1] Homoseksualizm był tematem dyskutowanym w środowiskach akademickich, miał swoje miejsce w filmie i literaturze. W 1897 r. berliński lekarz seksuolog Magnus Hirschfeld utworzył tzw. Komitet Naukowo-Humanitarny (Wissenschaftlich-Humanitäre Komitee) stawiający sobie za zadanie zniesienie paragrafu 175 i edukację związaną z homoseksualizmem. Komitet skupiał znanych naukowców niemieckich (Edward Oberg, Max Spohr, Franz Josef von Bülow) i popierany był przez ruch sufrażystek.^[2] Skupiał początkowo niemal samych gejów, z czasem dołączały się do niego powodowane solidarnością osoby deklarujące się jako heteroseksualne oraz lesbijki. Według polskiego dziennikarza K. Geberta założona w 1923 r. Liga Praw Człowieka również walczyła o zniesienie paragrafu 175^[1]. Brakuje jednakże dostatecznej liczby danych na potwierdzenie tej tezy^[3][4]. Geje spoza Niemiec, a szczególnie z Wielkiej Brytanii, sprowadzali się do liberalnego Berlina. Byli nimi m.in. poeta Wystan Hugh Auden oraz krytycy Stephen Spender i Christopher Isherwood.

W 1924 roku sąd w Hanowerze skazał Fritza Haarmanna, który razem ze swoim kochankiem zabił dwudziestu siedmiu nastoletnich chłopców. Wywołało w Niemczech falę aresztowań wśród homoseksualistów i przyczyniło się do homofobicznych postaw społecznych. Liczba spraw sądowych z paragrafu 175 wzrosła wtedy z 450 rocznie do ok. 700 po tamtym roku.

Pod koniec lat 20. starania o zmianę sytuacji na gruncie politycznym w okresie II Rzeszy nie przynosiły rezultatu mimo wcześniejszych licznych petycji i działań edukacyjnych kręgu Hirschfelda. Niemieccy politycy niechętnie odnosili się do tego tematu.^[2]

Paragraf 175 był również w mocy na ziemiach polskich dawnego zaboru pruskiego przed 1932 rokiem. Został anulowany wraz z przyjęciem Kodeksu Makarewicza

[edytuj] III Rzesza Niemiecka

Telegram ze szczecińskiego oddziału Gestapo do centrali w Berlinie dotyczący aresztowania za homoseksualizm
39-letniego Hansa Retzlaffa, który zginął kilka tygodni później w obozie koncentracyjnym w Sachsenhausen

6 maja 1933 r. instytut Hirszfelda został splądrowany przez bojówki Sturmabteilung (SA) i studentów Wyższej Szkoły Wychowania Fizycznego. Na ciężarówki załadowano książki, broszury, obrazy oraz popiersie Hirschfelda. Wywieziono je, by cztery dni później, 10 maja spalić je wraz z zasobami wielu innych berlińskich bibliotek na Placu Hegla przed Operą Państwową podczas "nocy kryształowej". Oznaczało to faktyczny koniec możliwości zniesienia paragrafu 175 i rozpoczęcie okresu prześladowań. W 1934 r. podczas "nocy długich noży" NSDAP pozbyła się również niewygodnego dla siebie szefa SA Ernsta Röhma i osób jego najbliższego otoczenia, a jednym z powodów zabójstwa był jego homoseksualizm.^[5]

Niektórzy homoseksualiści uważają, że to co oni robią jest ich prywatnym życiem. Lecz życie seksualne nie jest już prywatną sprawą, ponieważ dotyczy przeżycia narodu. To jest różnica między zawładnięciem świata a samozniszczeniem. Naród z dużą ilością dzieci może zawładnąć światem. Naród czysty rasowo z niewielką ilością dzieci stoi już jedną nogą w grobie, za pięćdziesiąt lub sto lat nie będzie już istniał. Dlatego też wszyscy musimy zrozumieć, że nie możemy tej chorobie pozwolić rozwijać się w Niemczech i musimy ją zwalczać... To jest bardzo ważne, abyśmy ich wytępili, nie z zemsty, ale z konieczności życiowej.^[6]

Te słowa Heinricha Himmlera z przemówienia wygłoszonego w 1937 r. dobrze oddają ideologiczne podstawy, które legły u podstaw działań niemieckich nazistów. Według ich poglądów, drogą do osiągnięcia potęgi narodu niemieckiego było oczyszczenie go z niepotrzebnych elementów, takich jak Żydzi, Cyganie, inwalidzi i homoseksualiści.

Homoseksualistom, tak jak Żydom, stopniowo odbierano wolność: zamykano bary i kluby, zakazano sprzedaży homoerotycznej literatury, poddawano szykanom. Propaganda stawała się coraz bardziej zjadliwa. Gejów nazywano "antyspołecznymi pasożytami" i "wrogami państwa". W 1935 r. rozszerzono brzmienia paragrafu 175 w taki sposób, aby "nieprzyzwoitości między mężczyznami" obejmowały praktycznie każdy typ zachowania o rzekomym podtekście seksualnym. Obywateli Niemiec zachęcano do donoszenia na mężczyzn, których podejrzewano o orientację homoseksualną.^[7] Aresztowania gejów i wyroki nabrały rozmachu. W samym 1935 roku liczba zatrzymań zwiększyła się dziesięciokrotnie. W 1937 r. założono Narodową Centralę do Walki z Homoseksualizmem i Aborcją. Szacuje się, że III Rzesza aresztowała pod zarzutami z § 175 około 100.000 ludzi. Większa ich część, ok. 78.000 przypada na okres 1936-1939, czyli podczas urzędowania Heinricha Himmlera na stanowisku szefa policji. Spośród osób, którym zarzucono kontakty homoseksualne, skazanych zostało około połowy. Ponadto gestapo było autoryzowane do aresztowań gejów bez dowodów na złamanie § 175, jako "areszt ochronny" (Schutzhaft) na nieokreślony czas. Większość zatrzymanych trafiła do więzień, ale od 5.000 do 15.000 homoseksualistów zesłano do obozów zagłady. Około 60% z nich znalazło tam śmierć. Więźniowie ocaleni z obozów zeznawali, że ci, którzy nosili różowe trójkąty oznaczające skazanych z § 175, często byli traktowani w dużo gorszy sposób i przez strażników, i przez współwięźniów. Jeden z więźniów obozu w Flossenbürgu relacjonował:

Naziści głosili przy tym pogląd, że z homoseksualizmu można wyleczyć poprzez ciężką pracę, kastrację lub wstrzykiwanie testosteronu. Więźniowie obozów, którzy poddali się "dobrowolnej" kastracji uzyskiwali "przywileje": mogli opuszczać obóz do pracy w fabrykach i otrzymywali większe porcje żywnościowe. Carl Peter Værnet, duński endokrynolog, w ramach eksperymentów pseudomedycznych w obozie Buchenwaldzie i Neuengamme poddawał sterylizacji homoseksualnych więźniów i aplikował im sporą dawkę męskich hormonów. Eksperyment miał wykazać, czy po takim zabiegu homoseksualni mężczyźni będą zainteresowani płcią przeciwną. Rezultaty pozostały nieznane m.in. z powodu epidemii żółtaczki.^[8]

[edytuj] Polacy

Stosowanie paragrafu 175 dotyczyło wyłącznie mężczyzn będących obywatelami III Rzeszy. Polacy nie byli zaliczani do tej kategorii, a w niemieckich obozach koncentracyjnych na terenie okupowanej Polski więźniów skazanych z paragrafu 175 było niewielu.^[9] W zbiorach dokumentacyjnych muzeum byłego obozu Auschwitz-Birkenau znajduje się m.in. fotografia Erwina Schimitzeka skazanego z tego paragrafu.

[edytuj] Niemcy powojenne

Unieważniona legitymacja przyznająca uprawnienia "ofiary faszyzmu" byłemu więźniowi obozu. Magistrat Berlina Wschodniego unieważniał prawa do odszkodowań więźniom z różowymi trójkątami^[10]

Po pokonaniu nazistowskich Niemiec w 1945 r. więźniowie skazani na podstawie paragrafu 175 nie zostali zwolnieni. Alianci oraz Związek Sowiecki potraktowali ich jak zwykłych kryminalistów. Geje odbywali w więzieniach reszty zasądzonych kar. Żaden z nich do dzisiaj nie otrzymał odszkodowania za pobyt w obozie zagłady – w 1956 r. komisja ds. rekompensat dla byłych więźniów nazistowskich obozów jednoznacznie wykluczyła z zadośćuczynienia ofiary uwięzione za homoseksualizm.

Niemiecka Republika Demokratyczna zniosła całkowicie paragraf 175 w 1967 r. Republika Federalna Niemiec złagodziła nazistowskie prawo w brzmieniu z 1 września 1935 w nowelizacji kodeksu karnego w 1969 r., określając karalną granicę stosunków homoseksualnych na 21 lat. W 1973 r. zmieniono ją na 18 lat, a w 1990 r. pozostałości paragrafu 175 zostały zniesione całkowicie.

Zobacz więcej w osobnym artykule: Sytuacja prawna osób LGBT w Niemczech.

[edytuj] Memoria

Ofiary obowiązywania paragrafu 175 upamiętniają m.in. pomniki w Berlinie i Amsterdamie. W 2000 r. Rob Epstein i Jeffrey Friedman zrealizowali film dokumentalny pt. Paragraf 175 zbierający relacje ostatnich żyjących ofiar prześladowań.

Berlin: tablica upamiętnia­jąca ofiary spod znaku różowego trójkąta przy stacji metra Nollendorfplatz

Amsterdam: pomnik na skwerze przed kościołem Westerkerk - Homomonument

[edytuj] Statystyki

Zestawienie danych statystycznych na podstawie informacji z niemieckiej Wikipedii.

Sumaryczna liczba skazanych z § 175 w latach 1902-1987

Przypisy

[edytuj] Zobacz też

• Paragraf 175 (film)
• Homomonument
• Mahmud Asgari i Ajaz Marhoni

[edytuj] Źródła

• Homoseksualiści a holokaust, materiały Stowarzyszenia "Nigdy Więcej"
• Janusz Marchwiński Historia ruchu gejowskiego: Trzecia płeć
• Robert Biedroń Piętno różowego trójkąta, Polityka nr 34/2003 (2415), online: [2], [3]

[edytuj] Bibliografia

• David A. Hackett The Buchenwald report, Boulder, Westview Press, Oxford 1995, ISBN 0-8133-1777-0
• Gunter Grau, Claudia Schoppmann The Hidden Holocaust?: Gay and Lesbian Persecution in Germany 1933-45, Fitzroy Dearborn Pub., Chicago 1995, ISBN 1-884964-15-X
• Nationalsozialistischer Terror gegen Homosexuelle: verdrängt und ungesühnt, red. Burkhard Jellonnek, Rüdiger Lautmann, Ferdinand Schöningh, Paderborn 2002, ISBN 3-506-74204-3